In tegenstelling tot wat regelmatig wordt beweerd, is natuurbehoud niet louter iets voor naïeve idealisten met te veel vrije tijd. Overal in de wereld vechten mensen voor het behoud van hun natuur en de bescherming van olifanten, brilberen en schubdieren. Vaak met succes.
Het is een opmerking die je als natuurbeschermer geregeld te horen krijgt: dat vechten voor natuur alleen kan als je veel vrije tijd hebt. Dat het iets is voor comfortabel levende, dikwijls gepensioneerde mensen die het zich kunnen veroorloven om bezig te zijn met iets ‘abstracts’, iets wat je dagelijks levensonderhoud niet in de weg staat. Een vorm van bezigheidstherapie!
Maar daar klopt niks van. Overal waar je komt, zelfs in de verste uithoeken van de wereld, vind je mensen met een hart voor de natuur, die bezorgd zijn om de toekomst van de natuur en bereid zijn zich in te spannen voor haar behoud.
De wereldberoemde Britse biologe Jane Goodall, bekend van haar veldwerk met chimpansees, zag het ook: ‘Overal waar ik kom, komen jonge mensen me met schitteringen in hun ogen vertellen wat ze allemaal gedaan hebben om van hun leefomgeving een betere wereld te maken.’
Die jonge mensen moeten het dikwijls zien te rooien met zo goed als geen financiële ondersteuning. De stichting Future for Nature, met zetel in Burgers’ Zoo in het Nederlandse Arnhem, waar bioloog Frans de Waal zijn wereldvermaarde onderzoek naar ‘chimpanseepolitiek’ deed, bekroont elk jaar drie jonge onderzoekers uit de hele wereld voor hun werk ter bescherming van hun (en bij uitbreiding ook onze) natuur.
Wij staan niet buiten de natuur, hoewel velen dat zo lijken te zien, maar maken er inherent deel van uit.
Ze krijgen elk 50.000 euro, peanuts voor ons, maar in zogenaamde ontwikkelingslanden kan het een verschil maken. Bovendien worden ze lid van de ‘familie’ van winnaars van de prijs – ze zijn ondertussen met 54 uit 35 landen en komen af en toe samen.
Bang van bijen
Administrateur-generaal Hilde Eggermont van ons Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is lid van de raad van bestuur van de Future for Nature Foundation. ‘Ik vind het belangrijk dat we blijven beseffen dat natuurbehoud niet alleen iets van onze achtertuin is, maar een wereldwijd gebeuren’, legt ze uit.
‘Ik vind het ook belangrijk dat we jonge mensen bijstaan in hun strijd voor het behoud van hun natuur, en dat we netwerken creëren waarin ze steun kunnen vinden voor een strijd die vaak eenzaam is. In ons netwerk vinden onze winnaars bovendien kracht en inspiratie, waardoor hun individuele project niet zelden kan worden opgeschaald en uitgebreid naar andere regio’s. Natuurbehoud moet op zoveel mogelijk plekken in de wereld een thema zijn en blijven.’
Onlangs werden in Arnhem voor de achttiende keer drie prijzen uitgereikt – er waren 350 inzendingen. Voorzitter van het selectiecomité en gastvrouw van de awardceremonie is de Kenyaanse documentairemaakster Saba Douglas-Hamilton, dochter van een vermaarde olifantenonderzoeker. Er zijn beelden van haar als peuter tussen de wilde olifanten die haar vader bestudeerde.
Een vorige winnaar van de prijs, in 2013, was haar landgenote Lucy King, die ontdekte dat je conflicten tussen olifanten en dorpsgemeenschappen kunt verminderen door ‘omheiningen van bijenkorven’ te plaatsen op routes die olifanten naar dorpen volgen – blijkbaar zijn de reuzen bang van bijen. Ze zet zich nog altijd in voor de bescherming van olifanten.
Natuurbehoud: procederen tegen overheid is vaak succesvol
Matriarchenwijsheid
In haar inleiding toonde Douglas-Hamilton een beeld van een soort netwerk, ze noemde het plaatje ‘de wijsheid van de matriarchen’: een collage van dertig jaar olifantenverplaatsingen in een Kenyaans gebied. Olifantenfamilies worden geleid door oude vrouwen die zich ten dienste stellen van de gemeenschap, en die steunen op collectief vergaarde kennis.
Mogelijk kun je als conservatiebioloog meer voor de gezondheid van mensen doen dan als arts.
Douglas-Hamilton hamerde op de zware aanvallen die biodiversiteit en wetenschap de jongste tijd te verwerken krijgen, en die maken dat de noodzaak voor steun aan jonge mensen groter is dan ooit. Ze ziet hen als jonge scheuten die moeten kunnen uitgroeien tot zelfbewuste mensen die weten waarvoor ze vechten. Later kunnen ze dan de rol overnemen van de ‘oldtimers’, waartoe Douglas-Hamilton zichzelf al rekent. De wereld zal altijd nood hebben aan Jane Goodalls, die begeesteren.
We moeten ook blijven benadrukken dat wij niet buiten de natuur staan — hoewel velen dat zo lijken te zien — maar er inherent deel van uitmaken. We worstelen steeds meer met de gevolgen van de grillen van de natuur, die tegenwoordig niet zelden uitwassen zijn van de onnadenkende wijze waarop we er zelf mee omgaan. De bijna chronische confrontatie met extreme weersomstandigheden als gevolg van de klimaatopwarming zijn er een pijnlijke illustratie van.
Steeds meer grootschalige natuurwerken: ‘We kunnen de natuur niet zomaar haar gang laten gaan’
Hogere wolken
Een van de winnaars dit jaar was de Peruaanse Ruthmery Pillco. Haar verhaal is een schitterende illustratie van de stelling dat er effectief overal mensen zijn die strijden voor natuur. Ze is afkomstig van een onooglijk bergdorpje, waar tijdens festiviteiten mannen verkleed als beer dansen – ze zijn half mens, half beer. Ze staan model voor de brilbeer die er voorkomt, en die een icoon is geworden voor de bedreiging van het fascinerende nevelwoud.
Haar ouders stonden erop dat ze ging studeren en hoopten dat ze arts zou worden, waardoor ze in een stad zou kunnen gaan wonen en mooie kleren zou kunnen dragen. Maar ze werd bioloog en bleef op haar berg rondlopen, doorgaans in vuile kleren – ze kwam haar prijs in Arnhem wel ophalen in de traditionele klederdracht van haar indianenvolk. Mogelijk kan ze als conservatiebioloog meer voor de gezondheid van haar volk doen dan als arts.
Onder druk van de klimaatopwarming kruipen de wolken die essentieel zijn voor het natte nevelwoud, steeds hoger de bergen op, waardoor de levenskansen voor soorten als de brilbeer verkleinen. Zelf focust Pillco op een andere zeldzaamheid: het dwerghert dat veel minder aandacht trekt, omdat het een ogenschijnlijk oninteressant beestje is. Finaal is haar doel de bescherming van het woud, waar niet alleen dieren, maar ook mensen wonen. De natuur redden is voor haar nog meer dan elders ook een kwestie van je eigen leefwereld redden.
De uitgestorven Australische maagbroedkikkers staan prominent op de lijst van soorten die men wil terughalen met klonen.
Fake krachten
Een vergelijkbaar verhaal is dat van de tweede winnaar: de Nepalese bioloog Kumar Paudel. Ook hij werd geboren in een bergdorpje, uit ouders die nooit naar school waren geweest. Ook zij vonden het belangrijk dat hij dat wel deed. Het impliceerde twee keer per dag twee uur lang de berg af en op lopen. Onderweg raakte hij begeesterd door wat hij te zien en te horen kreeg. Finaal werd hij natuurbeschermer met een doctoraat aan de prestigieuze Britse Cambridge University.
Hij focust nu op een dier dat de trieste eer heeft momenteel het meest verhandelde zoogdier ter wereld te zijn: het schubdier. In de Chinese geneeskunde worden aan de schubben fake mythische krachten toegeschreven, wat een enorme druk op de populaties zet. Voor zijn beschermingswerk bezocht Paudel onder meer gevangenissen om er te praten met betrapte stropers van schubdieren. Het zijn doorgaans arme mannen met zielige levensverhalen, die amper beseffen wat het effect is van hun daden en in feite slachtoffer zijn van smokkelbendes die wel veel geld verdienen met de illegale handel.
Als de natuur de strijd tegen problemen die wij gecreëerd hebben niet op eigen houtje kan winnen, moeten we ze misschien een handje helpen.
Zolang de markt blijft bestaan, zal het niet gemakkelijk zijn om de stroperij te stoppen, want altijd zullen er arme mensen bereid gevonden worden om voor een habbekrats op de steeds zeldzamer wordende schubdieren te gaan jagen. Sensibilisatie is in zo’n context nog belangrijker dan elders – en het moet al in de scholen beginnen.
Maagbroedkikkers
De derde winnaar was een beetje een buitenbeentje: de Amerikaan Anthony Waddle, afkomstig uit een woestijnstadje in de buurt van Las Vegas. Als kind raakte hij gefascineerd door dikkopjes in de weinige natuurlijke wateren in zijn leefomgeving. Hij ging helemaal overstag toen hij een documentaire zag over de Australische maagbroedkikkers: regenwoudkikkers met een speciale levenswijze die pas in de jaren 1970 werden ontdekt, maar tien jaar later al uitgestorven bleken te zijn. Ze staan prominent op de lijst van uitgestorven soorten die men terug wil halen door klonen (‘ont-uitsterven’).
De kikkervrouwtjes aten hun eigen eitjes op, waarna hun maag zich tijdelijk transformeerde tot baarmoeder waarin de dikkopjes opgroeiden. Zodra die volwassen waren, kropen ze door het spijsverteringskanaal en de moedermond naar buiten. ‘Het zou nuttig geweest zijn te kunnen zien hoe de magen van de kikkervrouwtjes zich zo aanpasten dat ze hun jongen niet verteerden’, vertelt Waddle, nog altijd enthousiast over de beestjes. ‘Misschien had er medicatie voor maagproblemen uit voort kunnen vloeien. Als we er niet in slagen ze weer tot leven te wekken, zullen we het nooit weten.’
Kikkersauna
De Amerikaan verhuisde naar Australië en bestudeert er de gouden boomkikker: een van de vele amfibieën wereldwijd die bedreigd worden door de expansie van een huidschimmel waar ze geen weerstand tegen hebben. De schimmel verspreidde zich initieel via de handel in terrariumdieren. Ook bij ons zorgt hij voor problemen, onder meer voor de zeldzame vuursalamander.
Momenteel werkt Waddle met een soort sauna voor kikkers, want de schimmel sterft vanaf een bepaalde hoge temperatuur. Het betreft constructies waar de beestjes zelf in kunnen kruipen om op te warmen, waardoor hun weerstand tegen de schimmel verhoogt – het concept haalde zelfs de cover van het wetenschappelijke topvakblad Nature.
Maar omdat het niet overal kan worden toegepast, zoekt Waddle financiering voor een als controversieel beschouwde technologie: sleutelen aan genen van amfibieën om ze extra weerstand tegen de schimmel te geven. Het motto daarbij is: als de natuur de strijd tegen problemen die wij gecreëerd hebben niet op eigen houtje kan winnen, moeten we ze een handje helpen. Het risico is natuurlijk dat je nooit weet wat je allemaal verandert als je aan genen begint te prutsen.
We moeten af van de utopie dat je natuur moet vernietigen om vooruitgang te brengen.
Tijgerrevival
Ook bij ons vind je gedreven mensen die gefocust raken op een diersoort en de strijd voor haar bescherming gebruiken om haar leefwereld, en bij uitbreiding die van talloze andere soorten, zoveel mogelijk te vrijwaren. Dat kan werken. Een recent verslag van Hilde Eggermonts INBO leert dat een deel van onze broedvogels het recent wat beter lijkt te doen dan pakweg twintig jaar geleden, vooral als gevolg van die inspanningen voor natuurherstel.
In Science verscheen een hoopgevend verslag over de tijger in India, die na een eeuw van verdelging en biotoopvernietiging eindelijk weer – weliswaar lichte – tekenen van herstel vertoont. Er leven momenteel nog slechts enkele duizenden tijgers in het wild, een fractie van de oorspronkelijke populatie, waarvan driekwart in India. De Indiase tijgerpopulatie breidt zich nu stilletjes uit, ook geografisch. In 2013 won de Bengalese biologe Samia Saif trouwens een Future for Nature-award voor haar werk rond de bescherming van de weinige tijgers die nog in Bangladesh leven.
Sleutels voor succes waren en zijn de strijd tegen armoede, breed informeren en sensibiliseren, en het beheer aanpassen om een onderscheid te maken tussen natuurreservaten waar tijgers niet met mensen moeten samenleven (tenzij parkwachters en toeristen), en gebieden waar een vorm van cohabitatie tussen mensen en tijgers moet worden gepromoot, inbegrepen het betalen van schadevergoedingen als er vee verdwijnt. Het verhoogt de tolerantiedrempel voor het iconische dier.
‘We moeten af van de utopie dat je natuur moet vernietigen om vooruitgang te brengen’, besloot matriarch Saba Douglas-Hamilton haar krachtige betoog in Arnhem. ‘We moeten weg van de dwanggedachte dat technologie alles zal oplossen. Maar we mogen zeker geen boodschap van wanhoop brengen. We moeten inspirerende verhalen vertellen om de wereld te laten zien dat het beter kan. De Future for Nature-awards bieden zulke verhalen.’
Wie meer wil weten over Future for Nature, en eventueel wil steunen, kan terecht op de site: https://futurefornature.org/.
