Die van ons hebben de gewoonte nog níét, maar wereldwijd schrijven steeds meer dokters hun patiënten een natuurbezoek voor. Wij legden ons oor te luisteren in Canada, dat een voortrekkersrol speelt.
‘Als ik opkijk, zie ik door mijn raam de Sint-Laurens, de op twee na langste rivier van Noord-Amerika. Dat kalmeert mij. En straks, tijdens de middag, maak ik een wandeling op het strand.’
Bereikt ons per videocall vanuit Québec, Canada: neuroloog en hersenwetenschapper Steven Laureys. Laureys staat sinds enige jaren aan het hoofd van de Canada Research Excellence Chair in Neuroplasticiteit aan Cervo, een onderzoeksgroep aan de Universiteit van Laval, wat zijn jaloersmakend uitzicht verklaart.
Dat de natuur een effect heeft op ons brein, staat voor neuroloog Laureys als een paal boven water: ‘We zien het op functionele MRI-scans. Onze hersenen reageren anders als we een beeld gepresenteerd krijgen van een natuurlijke omgeving dan wanneer we plastic en beton zien.
‘Studies tonen dat mensen die een wandeling hebben gemaakt in het bos beter scoren op cognitieve tests dan mensen die in de stad hebben gewandeld. In het bloed zien we dat cortisol- en adrenalineniveaus dalen, wat een effect heeft op bloeddruk en cardiovasculaire ziekten. Het immuunsysteem heeft er baat bij.’
Natuur kan nooit een quick fix zijn, benadrukt Laureys, en al zeker niet voor ernstige aandoeningen: ‘Je geneest geen hersentumor met een wandeling in het bos. En we moeten ons hoeden voor polarisatie, want de wetenschap staat sinds covid al zwaar onder druk.
‘Maar contact met de natuur kan een belangrijke aanvulling zijn op de traditionele behandelingen, net als bijvoorbeeld meditatie. We begrijpen het allemaal nog niet helemaal, maar dat mag ons niet tegenhouden. Elke keer als je bij de dokter op consultatie komt, zou natuur ter sprake moeten komen.’
Natuurreservaten
Met de huisarts keuvelen over het gevederte in het geboomte: in Canada is het de gewoonste zaak van de wereld. Sinds 2020 kunnen zorgverleners een natuurbezoek voorschrijven aan hun patiënten, onder het programma PaRx. Pun intended, want Rx is in het Engels kort voor prescription.
PaRx ontstond in de provincie British Columbia, maar is nu uitgerold in alle tien provincies: ‘Sinds 2022 kunnen wij hier ook natuur voorschrijven. Dat betekent concreet dat ik patiënten kan aanbevelen om bijvoorbeeld twee keer per week twintig minuten in een park door te brengen, en liefst meer. Ik kan zelfs een gratis jaarabonnement voorschrijven voor de fabelachtige nationale parken in het land.’
Melissa Lem is huisarts in Vancouver, en een bekend gezicht in de Canadese media, waar zij geregeld haar overtuigingen over natuur en gezondheid ventileert. Lem staat sinds vijf jaar aan het hoofd van PaRx. Lem: ‘PaRx is ontstaan onder de vleugel van de BC Parks Foundation, dat de natuurreservaten in British Columbia beheert. Zij redeneerden, terecht, dat gezondheid een goede invalshoek is om het belang van de parken te onderstrepen.
‘Vijftien jaar geleden was ik geïnteresseerd geraakt door de gezondheidseffecten van natuur. Ik had als jonge arts in het noorden van BC gewerkt. Als ik naar buiten keek, zag ik beren, bergen en bos. Toen ik later in Toronto werkte, zag ik alleen beton en glas. Ik voelde mij prikkelbaar en gestresst. Instinctief legde ik de link met natuur, of het gebrek eraan, maar zoals elke goede dokter ben ik in de literatuur gedoken. Tot mijn grote verbazing ontdekte ik dat er al honderden studies gedaan waren die tonen dat natuur een effect op de gezondheid heeft. Waarom praat niemand hierover?, dacht ik. En dus ben ik er zelf over beginnen te praten en schrijven. Zo ben ik in 2019 bij PaRx beland.’
Opvallend: PaRx is geen overheidsinitiatief. Lem: ‘Klopt, maar intussen genieten we de brede steun van de gezondheidssector en de overheid. De Canadian Medical Association onderschrijft onze missie, het Canadese Instituut voor Gezondheidsbeleid ook. En de federale regering runt Parks Canada, een van onze partners. Als wij een gratis jaarabonnement voorschrijven, hoest de overheid dat geld op. PaRx is stevig ingebed in onze officiële gezondheidszorg, dat maakt het programma uniek in de wereld.’
Enkel officieel geregistreerde gezondheidsprofessionals kunnen zich aansluiten bij PaRx. Dat kunnen naast dokters ook verplegers, psychiaters of kinesisten zijn. Als zij zich inschrijven, krijgen ze informatiepakketten voor artsen én patiënten toegestuurd, en ook een digitaal op maat gemaakt voorschrift. Lem: ‘Sommige dokters vragen om een ouderwets receptenboekje, maar 70 procent van de Canadese dokters schrijft e-voorschriften voor, en minder papier is beter voor het milieu.’
Intussen hebben 17.000 gezondheidsprofessionals zich aangesloten. Lem: ‘In BC zijn 16 procent van alle dokters aangesloten, landelijk zitten we op 8 procent. Dat lijkt weinig, maar geloof me: dat is héél véél. Het is moeilijk om de geesten te veranderen in de medische wereld, dokters zijn behoorlijk conservatief. En we groeien elke dag. In vijf jaar tijd zijn al 1,2 miljoen natuurvoorschriften uitgegeven.’
Gezondheidswandeling
Kunnen wij iets leren van Canada, een van de grootste landen van de wereld, met zijn onmetelijke wildernis? Ten behoeve van Lem schets ik wat ik uit mijn dakramen zie: een grijze urban sprawl, zo ver het oog reikt. Lem zucht: ‘Vergis je niet, wij hebben hetzelfde probleem. Er is veel natuur in Canada, maar 80 procent van de Canadezen leeft in steden. Daar is het niet altijd eenvoudig om natuur te vinden. Daarom zijn kwaliteitsvolle stadsparken essentieel. Maar ik zeg altijd dat een natuurervaring betekenisvol is als jij die zo ervaart. Tuinen kunnen ook uiterst efficiënt zijn, zelfs kamerplanten in huis en een groen balkon hebben effect. Maar als je tijdens de vakantie en het weekend de kans hebt, trek dan de natuur in.’
De gedachten waaieren uit naar de rollende heuvels van het Forêt de Saint-Hubert en de zacht glooiende Hoge Venen. In Vlaanderen is er het Nationaal Park Hoge Kempen, dat er pas kwam na verbeten duw- en trekwerk van Ignace Schops.
Schops is voorzitter van de Bond Beter Leefmilieu en lid van van het climate leadership corps van Al Gore. Hij werkt ook op het thema natuur en gezondheid: ‘In 2014 ontmoette ik op het World Parks Congres Jonathan Patz, onderzoeker aan The Global Health Institute van de universiteit van Wisconsin. Patz is bekend van zijn uitspraak dat goed natuurbeheer en goed gemanagede natuurparken meer mensenlevens redden dan dokters.
‘Dat was een eye opener, voor mij. Met de Europese federatie hebben wij een programma opgestart – Healthy Parks, Healthy People: een kader waarbinnen we samen nadenken over hoe we onze natuurparken kunnen inschakelen voor de volksgezondheid. In onze communicatie leggen we sterk de nadruk op gezondheid, en we hebben ook een tijd gegidste gezondheidswandelingen georganiseerd.
‘In 2019 hebben we in samenwerking met de Universiteit van Hasselt onderzoek gedaan naar het effect van natuurwandelingen op mensen die met stress kampen en waar de burn-out dreigt. Het effect bleek significant. Niet alleen mentaal. Een paar keer per week dertig minuten wandelen verlaagt de kans op hartfalen met liefst 30 procent.’
Terugbetaling
Dat onze gezondheid onlosmakelijk verbonden is met de natuur, hebben we ondervonden tijdens de pandemie, toen we in dichte drommen in de natuur gingen wandelen. En ook in het Park Hoge Kempen. Schops: ‘Het aantal wandelaars is toen van 410.000 naar 626.000 gegaan. Daarna kwam er een correctie, maar we zitten nog altijd ver boven het niveau van voor de pandemie. We wandelen meer dan vroeger. Dat is goed, en het is gratis.
‘Zet dat ’s af tegen de kostprijs van inactiviteit. 26 procent van alle Europeanen beweegt níét. De gezondheidsproblemen die daardoor veroorzaakt worden – hoge cholesterol, diabetes, maar ook borstkanker – kosten de Europese economie elk jaar 80 miljard euro. Als je weet dat je met wandelen in de natuur die kostprijs kan doen zakken, is de kosten-batenanalyse toch snel gemaakt?’
Een spotgoedkope oplossing voor een peperduur probleem, en toch zit er bij ons geen schot in de zaak. Navraag bij het Riziv leert dat er in het basispakket geen enkele terugbetaling is voor natuurcontact. Bij de CM kan je weliswaar een sessie bosbaden boeken, al dan niet onder begeleiding. Landbouwbedrijven die als zorgboerderij de deuren openzetten voor mensen met psychische klachten, kunnen een subsidie van twintig euro krijgen. Druppels op een steeds hetere plaat. Maar misschien komt de oplossing uit Canada.
Steven Laureys: ‘Ik heb de voorbije maanden met de Vlaamse onderzoekster Sandra Coecke meegeschreven aan een richtlijn voor de Europese Commissie. Daarin roepen we Europese beleidsmakers op om in de behandeling van depressie niet alleen te kiezen voor het farmacologische pad. Onze business is meer dan pillen voorschrijven. We moeten ook in Europa en Vlaanderen dringend de deuren van onze praktijk opengooien naar de natuur.’
‘Laat je gsm thuis en kijk naar alles wat beweegt’
Een wettelijk kader is er niet, maar toch schrijven stilaan ook Vlaamse huisartsen natuur voor. Lotte Mortier De Borger is een van hen.
Lotte Mortier De Borger: ‘Ik ben vijf jaar geleden afgestudeerd als huisarts, en tijdens mijn opleiding was er totaal geen aandacht voor natuur en gezondheid. Maar het onderwerp boeide mij. Toen ik er een thesis over wilde maken, merkte ik dat er veel wetenschappelijke evidentie bestaat. Ik wilde die kennis omzetten in de praktijk: Hoe krijg je patiënten mee in het verhaal? Ik heb een eenvoudig voorschrift ontwikkeld, het ziet eruit als een papieren voorschrift zoals we die lang gebruikt hebben. Ik schrijf standaard 4 keer 30 minuten voor, en twee uur op weekbasis.’
Aan wie schrijft u natuur voor?
Mortier De Borger: Aan patiënten met psychische klachten zoals overspannenheid, depressie en slapeloosheid. Maar ook voor lichamelijke klachten zoals hoge bloeddruk, diabetes en overgewicht is de natuur bewezen werkzaam – als aanvulling op de traditionele medicinale behandelingen.
Hoe reageren patiënten als u hen de natuur in wilt jagen?
Mortier De Borger: Sommige zijn verrast, andere patiënten vinden het leuk dat ik hun aanvoelen bevestig met wetenschappelijk bewijs. Een minderheid aarzelt: ‘Als jij het zegt, zal het wel waar zijn zeker?’ Hoe dan ook spreek ik met hen af dat we na vier weken controleren hoe het gegaan is.
Wat moeten uw patiënten doen in de natuur?
Mortier De Borger: Wandelen is ideaal, maar fietsen is ook prima. Zelfs op een bankje zitten kan werken, als je je gsm maar thuislaat en rondkijkt naar alles wat beweegt.
U werkt voor Geneeskunde voor het Volk in Deurne, waar veel mensen met een migratieachtergrond wonen. Zij leven vaak kleiner, en hebben minder vaak een tuin.
Mortier De Borger: Dat is zeker het publiek dat meer baat heeft bij natuur op voorschrift. Mensen die in een groene buurt wonen en een tuin hebben, zijn vanzelf gezonder. Mensen die in de betonnen jungle wonen minder. En ze moeten ook meer hun best doen om het groen op te zoeken, omdat het niet in hun achtertuin ligt. Daarom heb ik ook een plannetje gemaakt met alle groene plekken in de buurt. Samen bekijken we dan wat voor hen het best uitkomt.
Het Rivierenhof, met 132 hectare het grootste park van Antwerpen, ligt in Deurne. Maar de luchtkwaliteit is er slecht, door de autosnelweg ernaast. Schrijft u niet beter een trip naar de Ardennen voor?
Mortier De Borger: Die vraag heb ik al gekregen: ‘Kun je mij geen week Ardennen voorschrijven, dokter?’ Dat is moeilijk. Mensen kunnen niet zomaar vakantie nemen. Er is een financiële drempel. Je zou het openbaar vervoer toegankelijker kunnen maken – versta: goedkoper en performanter – om meer mensen naar natuurgebieden te lokken. Maar daar zijn we nog lang niet. Het is ook belangrijk dat we, omgekeerd, de natuur naar de mensen brengen. Helaas wordt er nog altijd meer verhard dan vergroend. Natuurbehoud moet de eerste zorg zijn, en er moeten parken bijkomen. Dat vraagt natuurlijk tijd, en dus zouden we nu al meer bestaande natuur kunnen openstellen. Als je satellietfoto’s bekijkt, is er meer groen in de stad dan je denkt. Ik zeg niet dat iedereen zijn tuin publiek moet maken, maar we kunnen bekijken of we de groenzones van grote bedrijven overdag niet toegankelijk kunnen maken voor omwonenden.
