Vrije Tribune

‘Naar een New Deal tussen landbouw en maatschappij’

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

‘Duurzame landbouw levert – naast gezond voedsel als essentiële dienst – heel wat op voor de maatschappij.’ Stefanie Delarue, lector en onderzoeker aan HOGENT, en Lieven Bauwens, oprichter van Pomona vzw,  beschrijven hoe ‘herstellende landbouw’ mogelijk is en waarom een ‘New Deal’ tussen landbouw en maatschappij dringend nodig is.

De boer van de toekomst bestaat al… En neen, niet in een futuristisch ogende boerderij.

Voor bovenstaande lijnen zijn we schatplichtig aan Berno Strootman, een Nederlandse landschapsarchitect en voormalig Rijksadviseur voor het landschap. Hij was één van de sprekers in een driedelige lezingenreeks rond herstellende landbouw. Landbouw die ecologisch, economisch en sociaal herstellend is voor producent, consument én landschap. Een thema dat aanslaat, getuige de meer dan 1750 registraties voor onze drie avonden samen. Landbouwers, onderzoekers, ambtenaren, ontwerpers, ngo’s, burgers, studenten… het onderwerp raakt een diverse groep.

Erkenning van het probleem

Een vraag die je steevast krijgt op zo’n avonden is of we met herstellende landbouw onze voeding haalbaar en betaalbaar kunnen maken. Maar is dat wel de juiste vraag? Op dit moment worden de werkelijke kosten van onze voeding niet doorgerekend en dat leidt tot onhoudbare situaties bij zowel de boer als onze leefomgeving. Het beleidsniveau lijkt het probleem nog niet te willen erkennen. Vlaanderen gaat Europa ‘duiding’ geven, doch het ondermaatse beleid niet aanpassen. Wat met de verpletterende stikstofproblematiek, waterproblemen (verdroging, vermesting en vervuiling), zware achteruitgang van onze biodiversiteit, degraderende landschappen, speculatie op landbouwgrond, verzwakte bodems, klimaatcatastrofe en een landbouwstiel die voor velen onhoudbaar wordt waardoor er ook geen toekomst in dit mooie beroep wordt gezien?

De uitdagingen voor ons agrovoedingssysteem zijn enorm en de remedies zijn complex. Wij geloven dat herstellende landbouw hier volwaardig deel kan van uitmaken. Laten we alvast een aanzet geven uit onze praktijk, uit buitenlandse voorbeelden en wat we geleerd hebben van onze tien sprekers op onze lezingenavonden over herstellende landbouw.

Zoek verbinding met het landschap

Wij, en ons eten, bepalen én maken deel uit van complexe ecosystemen binnen een landschap met een lange cultuurhistoriek. Door specialisatie en doorgedreven marktwerking zijn we de connectie met dat landschap kwijtgeraakt. Ons landschap verschraalt, niet alleen de verscheidenheid, maar ook alle ermee verbonden ecosystemen en biodiversiteit, net als zijn veerkracht. En daarmee ook de aantrekkelijkheid en beleving van dat landschap, wat in deze tijden toch steeds belangrijker blijkt te zijn voor onze mentale en fysieke gezondheid. Landbouw en landschap moeten opnieuw verweven worden, zoals letterlijk bijvoorbeeld met bloeiende bermen, soortenrijke heggen of bomenrijen en solitaire grootse bomen. Maar ook door landbouw en de verschillende vormen ervan de juiste plek en ruimte in ons landschap te geven. Met aandacht voor een hoge diversiteit aan gewassen of voor verwildering. Consument en landschap moeten opnieuw verweven worden. Landbouwlandschappen als robuuste socio-ecologisch systemen, als (neven)antwoord op de uithollende monoculturen.

Zorg voor verbinding tussen product, producent en consument

De consument beslist vaak op basis van één parameter: de prijs. De impact van die keuze is anoniem en daardoor gemakkelijk gemaakt. Bij de landbouwer is er hetzelfde verhaal. Al te vaak produceert die anonieme producten die, gemengd met andere anonieme producten, te koop aangeboden worden aan een anonieme consument. De realiteit die dan telt is: wat kost het me (zo weinig mogelijk) en welke prijs krijg ik (zo hoog mogelijk)? Voedingswaarde, als onzichtbare parameter, of impact op de omgeving scoren al een pak minder. Voor de consument is de impact op het leven van de boer ook niet echt een parameter met veel gewicht. Herstellende landbouw kan enkel als de consument van dichtbij betrokken is bij die voedingsproductie: zo investeren bij Pomona consumenten rechtstreeks en significant in het bedrijf en wordt bedrijfsvoering samen met de landbouwers beslist. Impact van consumptie en productie worden tegen elkaar afgewogen.

Geef ruimte aan experiment

Veel boeren zitten klem. Hoewel zij herstellend zouden willen werken, is veranderen moeilijk. Zo laat de regelgeving rond landgebruik weinig experiment of duurzaamheid toe. Het integreren van agro-ecologische voorwaarden in de pachtwetgeving zou bijvoorbeeld ruimte kunnen creëren voor bodemherstel. Of een aangepaste regelgeving rond plantdichtheden en -afstanden of het beheer van bomen en struiken op landbouwland zou bij veel boeren onzekerheden kunnen wegwerken en ruimte maken voor agroforestry en voedselbossen en een landschap opnieuw doorkruist met bomen en struiken.

Boeren moeten ook economisch en sociaal ondersteund worden om die stap te kunnen zetten. Duurzame landbouw levert – naast gezond voedsel als essentiële dienst – heel wat op voor de maatschappij. Dus waarom kunnen we de huidige financiële ondersteuning van de landbouw dan niet richten op het zorgen voor biodiversiteit, voor een levende bodem die water en CO2 kan opslaan, voor zuivere water en lucht, voor een aantrekkelijk en divers landschap? Naar een New Deal tussen landbouw en maatschappij.

Onderzoek moet ook degelijk ondersteunen. Vanaf de tweede wereldoorlog is vanuit die hoek – en de financiën eraan gekoppeld – alles op alles gezet om onze intensieve landbouw naar zijn huidige vorm te brengen. Maar op dit kantelpunt voor de landbouw en onze volledige samenleving moet naar duurzame alternatieven worden gezocht. Een volwaardig wetenschapsprogramma kan de anekdotische kennis en ervaring van de pioniers en early adopters van herstellende landbouw naar een onderbouwde wetenschap brengen en meer landbouwers en financierders zekerheid en ondersteuning voor de verandering geven.

Europa daagt ons terecht uit ambitieuzer te zijn in ons landbouwbeleid. Of er dan 40, 28 dan wel 150 rode bedrijven naast natuurgebieden moeten sluiten, is niet het juiste antwoord voor de veelheid van uitdagingen waar we voor staan. Alle pijlen moeten gericht worden op de boer van de toekomst. En ja, die bestaat al. Maar hij en het herstellende landbouwmodel waar hij voor staat hebben alle kansen vanuit een integraal perspectief nodig om te mogen groeien en een belangrijke plaats in te kunnen nemen in ons landschap, onze gemeenschappen en op ons bord.

Stefanie Delarue is lector en onderzoeker aan HOGENT, onderzoekscentrum Futures through Design

Lieven Bauwens is oprichter en bestuurder van Pomona vzw en cvba

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content