Nieuw Belgisch onderzoek rekent voor hoe zwaar de gevolgen van de klimaatopwarming voor de volgende generaties zullen zijn. ‘Ook in Europa sterven steeds meer mensen aan de gevolgen van hitte. Daarbij worden proportioneel meer vrouwen dan mannen getroffen, onder meer omdat ze minder efficiënt zweten.’
Week na week hamerde de voorzitter van de Boerenbond in zijn blad Boer&Tuinder erop dat boeren ‘te allen tijde’ als eerste toegang tot water moeten hebben. De uitzonderlijk droge lente wakkerde de vrees voor watertekorten weer aan. Het heet dat ‘de natuur grilliger is dan ooit’ en ‘we steeds vaker weersextremen van langdurige droogte of overvloedige regen opmerken’.
Dat die een gevolg zijn van de klimaatopwarming, blijft doorgaans onvermeld. Er wordt wel altijd geschermd met de dooddoener dat te streng ingrijpen van de overheid in de sector het risico verhoogt dat er ‘geen voedsel meer op ons bord’ zal liggen.
Over de grote impact van de landbouwsector zelf op de klimaatopwarming of het zware lobbywerk bij onder meer de Europese Commissie om maatregelen tegen de opwarming terug te schroeven, hoor je de Boerenbond zelden of nooit. Ja, wat neuzelen over ‘koolstofbodems’ (een vorm van bodemverbetering die ook meer van het belangrijke broeikasgas CO2 kan vasthouden), waar eindelijk Vlaamse subsidies voor zullen komen. Maar gelukkig ‘hoeft koolstoflandbouw voor een land- of tuinbouwer geen (grote) bijkomende inspanning te betekenen’. Mogelijk hangt er zelfs ‘een financieel verdienmodel’ aan vast. Strijd tegen de klimaatopwarming mag voor de Boerenbond vooral niks kosten.
25 koeien
Als de Boerenbondvoorzitter het toch eens over een ‘pioniersrol in de wereld’ heeft, beschrijft hij de eerstesteenlegging van een Pluimvee Innovatie Centrum: een ‘klimaatneutrale en energieflexibele pluimveestal’.
Maar de ene pioniersinstallatie is de andere niet. De voormalige woordvoerster van de Boerenbond laat in het blad Landbouwleven een professor denigrerend commentaar leveren over de eerste kweekvleesinstallatie van de Nederlandse vernieuwer Mark Post – kweekvlees is een gamechanger in de strijd tegen de klimaatopwarming, omdat je er bijna geen vee meer voor nodig hebt.
De prof vergelijkt de installatie met een boerderijtje met 25 koeien en stelt vragen bij haar rentabiliteit en ecologische voetafdruk. ‘Van die concurrentie zou ik als boer niet wakker liggen,’ besluit hij, ‘wel van de beslissingen die overheden nemen die het landbouwers moeilijk maken om te ondernemen.’ De boodschap is helder: gamechangers zijn niet gewenst. Maar ook zonnepanelen en elektrische auto’s waren ooit nicheproducten.
Het slepen met de voeten van landbouworganisaties en andere sectoren in de strijd tegen de klimaatopwarming en haar gevolgen begint misdadige proporties aan te nemen. Dat blijkt uit werk van de Belgische klimaatexpert Wim Thiery (VUB), die uitgroeit tot een wereldautoriteit met zijn wetenschappelijk onderbouwde prognoses van wat ons te wachten staat als we de opwarming niet onder controle krijgen.
In 2021 had Thiery met een aantal collega’s in het vakblad Science al gehamerd op het feit dat de volgende generaties veel zwaarder door de opwarming en haar gevolgen getroffen zullen worden dan de huidige, ondanks hun geringere verantwoordelijkheid. Hij pleitte voor meer solidariteit en eerlijkheid (‘fairness’) tussen generaties. Het is niet voor niets dat de sterkste klimaatbewegingen door jonge mensen op poten zijn gezet. Zij hebben veel te verliezen.
26 extreme hittegolven
In Nature plakten Thiery en de zijnen onlangs concrete cijfers op de gevolgen van inactiviteit in de strijd tegen de opwarming voor de volgende generaties. Ze focusten op hoe dikwijls mensen in hun leven te maken zullen krijgen met hittegolven, mislukte oogsten, overstromingen, droogteperiodes, natuurbranden of cyclonen. Als referentiepunt werden extreme omstandigheden genomen, die zonder de klimaatopwarming gemiddeld slechts één keer om de tienduizend jaar zouden voorkomen.
De resultaten zijn ontnuchterend. Als de opwarming beperkt zou blijven tot 1,5 graad Celsius boven het pre-industriële niveau – een utopie, want daar zitten we al – zal wereldwijd meer dan de helft van de mensen die in 2020 geboren zijn met extreme hittegolven te maken krijgen.
Bij een opwarming met 3,5 graden Celsius zal het bijna iedereen zijn. Een derde van de mensen zal in dat laatste scenario geregeld met ernstige voedseltekorten te kampen krijgen door het mislukken van oogsten.
Wereldwijd zullen tussen 316 en 431 miljoen kinderen te kampen krijgen met ernstige voedseltekorten als gevolg van de opwarming.
De exacte cijfers voor mensen geboren in 2020 en in Brussel wonen: elf zware hittegolven in hun leven als de opwarming niet hoger wordt dan 1,5 graad Celsius, achttien bij een opwarming van 2,7 graden Celsius – dat is volgens wetenschappers momenteel het meest plausibele scenario – en 26 voor een opwarming met 3,5 graden Celsius. Dat laatste is dus eens om de drie tot vier jaar. En dan zijn er nog de overstromingen en andere calamiteiten. Rampen worden dus het nieuwe normaal.
Hogere prijzen
De studie, in een samenwerking met de ngo Save The Children, bekeek ook de gevolgen voor de rest van de wereld. Vooral in landen met lage inkomens zal de situatie penibel worden, maar niet alleen daar. Zo zullen bij een globale opwarming met 1,5 graad Celsius wereldwijd 855 miljoen kinderen die nu tussen 5 en 18 jaar oud zijn met extreme hittegolven te maken krijgen. Voor de scenario’s met een opwarming van 2,7 en 3,5 graden Celsius zullen het er respectievelijk 1,4 en 1,5 miljard zijn (op een totaal van 1,7 miljard). Tussen 316 en 431 miljoen kinderen zullen te kampen krijgen met de gevolgen van mislukte oogsten. Nog meer hongersnood dan nu is een te verwachten effect.
Thiery en zijn collega’s benadrukken dat hun analyse niet eens alle problemen dekt. De gevolgen van mislukte oogsten zullen zich bijvoorbeeld vertalen in hogere prijzen voor voeding elders en extra druk op vooral armere gezinnen – een proces dat nu al voelbaar is.
Twee commentaarstukken bij Thiery’s werk in Nature doen er geen doekjes om. Ze herhalen dat de voorbije tien jaar de tien warmste in de meetgeschiedenis van de mens waren. Overal in de wereld worden extreme weersomstandigheden frequenter én krachtiger. Maar de inspanningen om er iets aan te doen, hinken ver achterop. In 2023 blies de mens nog altijd een record aan CO2 de atmosfeer in.
Volwassen reageren
De commentatoren wijzen erop dat jonge generaties nu al meer mentale druk te verwerken krijgen, die zich vertaalt in een grotere angst voor de toekomst, zeker in het besef dat veel volwassenen niet staan te springen om de transities in gang te zetten die nodig zijn om het tij te keren. ‘Volwassenen zullen eindelijk volwassen moeten reageren op de klimaatopwarming’, was de kop van een van de artikels. ‘Voorlopig missen we een volwassen gevoel van verantwoordelijkheid’, klonk het elders.
Wim Thiery was ook coauteur van een andere studie die onlangs verscheen, in Proceedings of the National Academy of Sciences. Daarin werd het concept van de ‘netto-nul koolstofschuld’ gepresenteerd: een maatstaf om te bepalen welke regio’s de grootste verantwoordelijkheid dragen in het beperken van de opwarming, en dat zowel aan de hand van historische gegevens, inactiviteit inbegrepen, als van toekomstige maatregelen om bijvoorbeeld actief CO2 uit de atmosfeer te halen. Het concept kan gezien worden als een wetenschappelijke poging om verantwoordelijkheden aan te wijzen.
Een dikke maand geleden verscheen in Nature een geruchtmakende studie, waarin twee (Amerikaanse) onderzoekers een wetenschappelijke onderbouwing gaven aan het juridisch verantwoordelijk stellen van grote koolstofuitstoters voor de klimaatopwarming en haar gevolgen.
Sinds 2017 worden elk jaar wereldwijd meer dan honderd ‘klimaatzaken’ tegen lakse overheden en producenten van fossiele brandstoffen aangespannen, meestal door ngo’s.
Criminele nalatigheid
Het relaas in Nature maakt de analogie met cases tegen de tabaks- en farmaceutische industrieën, die bewust ongezonde producten en procedures bleven promoten. Sommige grote producenten van fossiele brandstoffen wisten al in 1977 wat de gevolgen van hun activiteiten voor het aardklimaat zouden zijn. De optie van het pleiten voor een vorm van criminele nalatigheid is dus realistisch.
In ons land oordeelde een rechter dat de overheid meer inspanningen moet leveren om de strijd tegen de klimaatopwarming efficiënter te voeren. Maar omdat niet werd bepaald wat die ‘meer inspanningen’ moesten zijn, blijven onze beleidsvoerders aanmodderen.
Elders werd soms geoordeeld dat bedrijven verantwoordelijk zijn, soms dat één bedrijf niet verantwoordelijk kan worden gesteld voor de opwarming, omdat niet gemeten kan worden wat zijn precieze bijdrage tot de klimaatproblematiek is.
Het is voor dat laatste dat de Nature-paper procedures aanreikt. Ze maken het mogelijk om een link te leggen tussen de uitstoot veroorzaakt door de producten van een bepaald bedrijf en de economische schade die dat opleverde. Zo is berekend dat de Amerikaanse oliegigant Chevron verantwoordelijk zou zijn voor 0,025 °C van de globale opwarming in 2020.
Grote producenten van fossiele brandstoffen wisten al in 1977 wat de gevolgen van hun activiteiten voor het klimaat zouden zijn.
Volgens het artikel maken de producten van de 111 grootste producenten van fossiele brandstoffen de wereldeconomie 28.000 miljard dollar (25.000 miljard euro) armer dan anders het geval zou zijn, vooral als gevolg van extreme hittegolven veroorzaakt door de klimaatopwarming. Chevron, Saudi Aramco en het Russische Gazprom zouden elk voor een verlies van zo’n 2000 miljard dollar (1800 miljard euro) verantwoordelijk zijn.
Extra comfort
De analyse in Nature erkent dat fossiele brandstoffen de mensheid extra comfort hebben gebracht, maar daar zijn de producenten goed voor betaald en het ontslaat hen niet van verantwoordelijkheid voor de gevolgen van wat ze doen. Ook voor hen geldt het motto: de vervuiler betaalt (mee).
De vraag is nu of rechtbanken mee zullen gaan in de redenering. Het feit dat een organisatie als Greenpeace in de Verenigde Staten een zware veroordeling kreeg, na een klacht van een grote fossielebrandstofproducent, stemt tot nadenken. Historisch gezien zijn klokkenluiders en pioniers in milieuzaken altijd aangevallen door lobbyisten van grote bedrijven en belangrijke sectoren.
De Amerikaanse milieuactiviste Rachel Carson, die in 1962 in haar boek Silent Spring de schade van pesticiden als DDT aan natuur en milieu beschreef, werd door bewindslieden én media systematisch weggezet als een ‘hysterica’. Ze heeft het jammer genoeg zelf niet mogen meemaken dat haar inzichten tot een verbod op het gebruik van de zwaarste pesticiden hebben geleid.
Ook vandaag worden milieuactivisten courant weggezet als fundamentalisten en/of idioten die ‘de vooruitgang’ in het gedrang brengen. Het probleem, stelt de Duitse klimaatexpert Friederike Otto in Nature, is dat bewindslieden te veel luisteren naar industriëlen die geld hebben om druk uit te oefenen, en te weinig rekening houden met andere mensen en andere levende wezens.
Elders poneerde ze: ‘Als we producenten van fossiele brandstoffen niet verantwoordelijk kunnen stellen, en hun sociale licentie om levens en huishoudens te verwoesten in stand houden, zal de wereld meer ongelijkheid kennen en steeds gevaarlijker worden.’
Moord en brand
Een focus op de toekomstige generaties mag niet verhullen dat er vandaag al ernstige gevolgen van de klimaatopwarming te meten zijn, ook bij ons. Het vakblad The Lancet Public Health publiceert regelmatig een update van de gezondheidseffecten van de opwarming. Het gaat dan onder meer om een boost voor de populaties van parasieten, zoals de teken die de ziekte van Lyme verspreiden.
Er zijn ook rechtstreekse effecten, zoals hitteshocks. Ook in Europa sterven steeds meer mensen aan de gevolgen van hitte. Daarbij worden proportioneel meer vrouwen dan mannen getroffen, onder meer omdat ze minder efficiënt zweten – zweten is een mechanisme om overtollige warmte uit een lichaam te drijven.
Tijdens de eisprong is hun lichaamstemperatuur ook wat hoger, wat een grotere gevoeligheid voor extra warmte impliceert. Vrouwen worden gemiddeld eveneens ouder dan mannen, wat ze extra kwetsbaar maakt, want hoe ouder je wordt, hoe gevoeliger voor hitte. ‘Vrouwen en kinderen eerst’ is helaas ook van toepassing op de gevolgen van de klimaatopwarming.
Ook voor de voedselvoorziening zijn er al problemen. Een analyse in het blad New Scientist vatte die mooi samen. We moeten maar naar onze eigen situatie kijken om te beseffen hoe precair het wordt: veel te veel regen in de lente vorig jaar, met schamele oogsten als gevolg, veel te weinig deze lente. Altijd moet de overheid opdraven met rampen- en andere fondsen om schade voor landbouwers te vergoeden, maar qua klimaatmaatregelen mag ze niet drastisch te werk gaan, want anders schreeuwt de sector moord en brand.
Zieke planten
Aanvankelijk verscholen bewindslieden zich achter de in sommige kringen luid gepromote stelling dat meer CO2 in de atmosfeer goed zou zijn voor de landbouwproductie, want planten gebruiken CO2 voor hun energievoorziening. Dat bleek ijdele hoop. Niet alleen zorgt veel CO2 voor extreme weersomstandigheden, maar planten kunnen ook lijden onder te veel CO2. En als ze ziek zijn, worden ze kwetsbaarder voor parasieten die niet zelden floreren in warme omstandigheden. Onder meer de cacaoproductie in West-Afrika en de olijfproductie in Zuid-Italië kreunen onder die combinatie van factoren.
Momenteel slaagt de landbouw er op veel plaatsen nog in om de verminderende productie van oogsten door de klimaatopwarming op te vangen, onder meer door nog meer bossen te kappen om er landbouwgrond van te maken, waardoor een belangrijke natuurlijke buffer tegen de opwarming verder aangetast wordt. Er worden nog meer kunstmeststoffen gebruikt en zware machines ingezet, waarvoor extra energie nodig is, wat de opwarming opnieuw versnelt.
De volgende generaties moeten zelf maar zien hoe ze uit de shit raken die wij achterlaten.
De klassieke methodes om de gevolgen van de opwarming voor de landbouw bij te benen, versnellen dus de opwarming. Het is een vicieuze cirkel die ooit faliekant moet eindigen, zeker voor de jonge generaties waar klimaatexpert Wim Thiery en de zijnen zo bezorgd over zijn.
Zolang lobbyisten voor onder meer de landbouwsector en de producenten van fossiele brandstoffen met succes op beleidslui kunnen blijven inhameren met populistische boodschappen over voedselzekerheid en economisch comfort, zullen de volgende generaties de dupe zijn. Eigen generatie eerst, is en blijft het motto. De volgende generaties moeten zelf maar zien hoe ze uit de shit raken die wij achterlaten. Dat is bijzonder onfair.
