Afgeschafte treinen, barstende wegen en hittestress: de extreme hitte van de afgelopen dagen heeft duidelijk gemaakt dat onze regio nog lang niet aangepast is aan ‘het nieuwe normaal’. Kunnen we leren van landen waar hitte altijd normaal is geweest? En zijn die oplossingen ook duurzaam?
Volgens een vorig jaar gepubliceerd rapport van het tijdschrift Nature Medicine stierven in 2023, het warmste jaar sinds het begin van de metingen, ongeveer 47.000 Europeanen als gevolg van de hitte. Het rapport meldt dat het er veel meer hadden kunnen zijn als Europa de afgelopen twintig jaar geen maatregelen had genomen om zich aan de steeds vaker voorkomende gevolgen van hitte aan te passen.
Waarom vooral oude mensen sterven van de hitte: ‘Als je niet zegt dat ze moeten drinken, doen ze het niet’
Met die adaptatie staan landen als Spanje om voor de hand liggende redenen al een stuk verder. Zo zou in een vaak bloedhete stad als Valencia ongeveer 66 procent van de woningen over airconditioning beschikken. Of we dat voorbeeld maar beter kunnen volgen? Niels Souverijns, klimatoloog bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), heeft zo zijn bedenkingen.
‘Een eigen airco plaatsen is sowieso een egoïstische maatregel’, stelt Souverijns. ‘Alleen wie het zich kan veroorloven, heeft er profijt van. De anderen ondervinden er vooral nadeel van. Op de plek waar ik werk is de airco op dit ogenblik aan het draaien. Dat is natuurlijk heel aangenaam, maar de restwarmte zorgt voor een nog hogere temperatuur bij mijn buren, die geen airco hebben. Zeker in de stad, waar die warmte meer blijft hangen, is dat voelbaar. Airco’s dragen, net als bijvoorbeeld auto’s, bij tot wat wij “antropogene hitte” noemen. Dit maakt deel uit van het stedelijk hitte-eilandeffect, wat ervoor zorgt dat het in steden verschillende graden warmer is dan op het platteland.
Airco’s vergroten eerder het probleem dan dat ze het oplossen.
Niels Souverijns: Niet per definitie. We hebben met VITO meegewerkt aan een project in Barcelona waarbij zo veel mogelijk openbare ruimtes van airconditioning werden voorzien. De bedoeling was dat iedereen op maximaal tien minuten wandelen zo’n plek zou kunnen vinden. Als je airconditioning installeert op plekken die voor iedereen toegankelijk zijn, kan het wél een oplossing zijn. Denk ook aan woonzorgcentra. Daar is luchtkoeling gewoon noodzakelijk om de kwetsbare populatie te beschermen.
‘Als je wilt dat mensen zich minder met de auto verplaatsen, moet je de trein zo comfortabel mogelijk maken.’
Als gevolg van de hitte beperkte de NMBS haar aanbod. Een van de redenen was dat niet alle treinen over airco beschikken. Gevolg is dat juist het meest klimaatvriendelijke vervoersmiddel op hete dagen onaantrekkelijker wordt gemaakt.
Souverijns: Op die manier duw je de mensen natuurlijk nog meer naar de auto. Dus inderdaad, ook de trein lijkt me een publieke plek waar airconditioning een noodzaak is. Als je wilt dat mensen zich minder met de auto verplaatsen, moet je de trein zo comfortabel mogelijk maken.
De zuiderse landen kunnen ons misschien ook inspireren door hun architectuur. Woningen hebben er vaak dikke muren, en zelden grote ramen.
Souverijns: Dat is een simpele vuistregel: om de hitte te bekampen, moet je de zon buiten houden. Helaas hebben architecten de afgelopen decennia ongeveer het omgekeerde gedaan van wat je zou moeten doen. De nieuwste gebouwen zijn bijna allemaal glazen tempels. Architecturaal is dat heel mooi, maar aan hittebestrijding is duidelijk niet gedacht. Je kunt die gebouwen natuurlijk allemaal afbreken, maar dat lijkt me een nogal drastische maatregel.
Gelukkig zijn er nog veel andere maatregelen denkbaar. Een voor de hand liggende maatregel is ontharding. Hoe minder beton, hoe koeler. Tegelijk moet je voor zo veel mogelijk schaduw zorgen, bij voorkeur door op grote schaal bomen te planten. Ontharding en bomen planten hebben ook het voordeel dat het vrij eenvoudige, goedkope oplossingen zijn.
‘De meest kostenefficiënte maatregel is een goed waarschuwingssysteem.’
Al is de meest kostenefficiënte maatregel een goed waarschuwingssysteem. Dat is de les die we geleerd hebben uit de dramatische hittegolf in Frankrijk, die 22 jaar geleden aan duizenden, vooral oudere mensen het leven kostte. Informeer de bevolking, en zorg er vooral voor dat je informatie de meest kwetsbare bevolking bereikt.