Om de tien tot vijftien jaar checkt Europa of de toegelaten pesticiden nog wel veilig zijn. Maar de Europese Commissie stelt nu voor om die periodieke hernieuwing van vergunningen voor werkzame stoffen in pesticiden te schrappen. Moet volksgezondheid het afleggen tegen voedselzekerheid en de belangen van de industrie? Knack vroeg het aan experts van de overheid, de sector en het middenveld.
DE OVERHEID: ‘Zonder pesticiden kunnen we niet genoeg voeding produceren’
Maarten Trybou, hoofd van de Dienst Gewasbeschermingsmiddelen en Meststoffen van de FOD Volksgezondheid
Waarom komt de Europese Commissie nu met dit voorstel?
Maarten Trybou: Bij de goedkeuring van werkzame stoffen (die als basis dienen voor pesticiden, nvdr) kan Europa moeilijk rekening houden met de wetenschap van de toekomst. Daarom gebeurt er nu om de tien tot vijftien jaar een herziening van de stoffen op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Al sinds de jaren negentig werkt Europa met zo’n systematische vernieuwing. Maar de Europese wetgeving over gewasbeschermingsmiddelen moet worden bijgestuurd, want de praktijk toont aan dat er nog wel wat verbeterpuntjes zijn. Daarnaast is er de druk om over te schakelen op pesticiden van natuurlijke oorsprong, de biopesticiden.
Wat speelt er dan concreet?
Trybou: We zien dat er nauwelijks nog synthetische stoffen goedgekeurd raken, omdat de toelatingsvoorwaarden altijd maar strenger worden. En er komen niet alleen géén nieuwe bij, de oude worden stelselmatig verboden tijdens de evaluatieprocedures. En dus ligt de toekomst bij natuurlijke pesticiden. Maar doordat we zo veel werk hebben met het herevalueren van alle bestaande werkzame stoffen, blijft er op den duur geen capaciteit meer over om de nieuwe biologische middelen snel genoeg toe te laten.
Wat stelt de Commissie precies voor?
Trybou: Bedoeling is om de shift te maken naar het Amerikaanse systeem. Daar neemt de overheid zelf het initiatief om stoffen te herbekijken, afhankelijk van de beschikbare onderzoekscapaciteit. Is er volgend jaar capactiteit vrij, dan kan de overheid nu alvast aan de industrie studies vragen. Verder zou een systmatische herziening wél behouden blijven voor de gevaarlijkste stoffen, de zogenoemde ‘candidates for substitution’, die voor een aantal criteria al tegen de limiet zitten.
De Europese Raad en het Europees Parlement krijgen nog hun zegje daarover. Wat is het Belgische standpunt?
Trybou: Persoonlijk ben ik voorstander van het bestaande Europese systeem van systematische herziening, omdat het zo de verantwoordelijkheid van de industrie blijft om zelf alle info te updaten. We zouden wel kunnen leven met een langere toelatingstermijn, bijvoorbeeld twintig jaar in plaats van vijftien, als dat helpt om capaciteit vrij te maken.
Maar finaal is het aan minister van Landbouw David Clarinval (MR) om de officiële positie te bepalen. De Commissie komt met een omnibuspakket af, die tientallen verordeningen zal aanpakken. En dus zullen er compromissen gesmeed moeten worden. We zouden bijvoorbeeld voor kunnen stemmen op voorwaarde dat de geldigheidstermijn van werkzame stoffen niet oneindig is.
Hebben we pesticiden echt nog?
Trybou: Landbouw is zeker mogelijk zonder gewasbeschermingsmiddelen, alleen niet op een voldoende grote schaal om de wereldbevolking te voeden én tegelijkertijd competitief te blijven. We hebben het lange tijd zonder pesticiden gedaan. Wil je terug naar die tijd? Dan ga je heel lage opbrengsten hebben en moet je het grootste deel van je voeding invoeren van buiten Europa. En als in heel de wereld pesticiden verboden worden, dan zou je niet voldoende voeding kunnen produceren. Tenzij je alle grondoppervlakte zou gaan gebruiken. Maar dan schiet er geen regenwoud meer over.
‘Onze landbouw heeft het lange tijd zonder pesticiden gedaan. Wil je terug naar die tijd? Dan ga je heel lage opbrengsten hebben en moet je het grootste deel van je voeding invoeren van buiten Europa.’
DE INDUSTRIE: ‘De normen zijn zo streng dat mensen met een gerust hart fruit en groenten kunnen eten’
Sigrid Maebe, woordvoerster van Belplant (de Belgisch-Luxemburgse vereniging van de industrie van plantenbescherming)
Wat is de kern van dit voorstel van de Commissie?
Sigrid Maebe: Dit voorstel past in een omnibuspakket van de Europese Commissie, een modernisering van de Europese regels zodat innovatie sneller bij de landbouwers terechtkomt. In de afgelopen zes jaar zijn immers géén nieuwe werkzame stoffen voor gewasbeschermingsmiddelen goedgekeurd. Bovendien is in die periode de toolbox voor landbouwers gekrompen met wel tachtig stoffen, die inmiddels verboden zijn. En dus wil de Commissie nu een aantal zaken veranderen.
Daar zijn jullie als industrie blij mee?
Maebe: De Europese regelgeving is sowieso al heel streng. We vinden het inderdaad een goed systeem om laagrisicoproducten langer dan vijftien jaar toe te laten. Zo kan de Europese administratie haar tijd nuttiger besteden aan de evaluatie van nieuwe stoffen. Bovendien kan de Commissie nog altijd herevalueren en bijkomende studies vragen, want voortschrijdend inzicht is natuurlijk belangrijk. En de hele gevaarlijke stoffen worden in de regel al niet toegelaten in Europa, bijvoorbeeld als ze kankerverwekkend zijn of endocrinologische effecten hebben.
Begrijpt Belplant dat Belgische burgers zich ongerust maken over pesticiden?
Maebe: Dat begrijpen we, maar de regels in België zijn ongelooflijk streng en alle dossiers zijn al heel goed bekeken. Het duurt meer dan tien jaar vooraleer je een nieuwe stof op de markt kunt brengen. Er worden honderden studies over gedaan. De normen zijn zo streng dat mensen met een gerust hart fruit en groenten kunnen eten. Als de landbouwer het product gebruikt zoals het moet, dan blijven de residuen onder de norm. En die norm is wel honderd keer strenger dan de gezondheidsnorm.
Kan ik mijn hond uitlaten tussen velden waar landbouwers aan het sproeien zijn?
Maebe: Als de landbouwer de regels van het spuiten volgt, is dat geen probleem. Vanaf 1 januari moeten ze in België verplicht druppeldoppen gebruiken die de wolk van gewasbeschermingsmiddelen tot 75 procent verminderen. Zodat de druppels vallen op het te behandelen oppervlak, en niet elders terechtkomen.
Waarom gebruiken wij eigenlijk nog altijd pesticiden?
Maebe: Omdat er duizenden ziekten en plagen zijn die ons voedsel bedreigen. Omdat insecten groenten en fruit opeten. En vanwege onkruiden zoals de doornappel, die bij verspreiding in het veld kan leiden tot de afkeuring van de oogst.
Dankzij innovatie zijn de dosissen veel lager dan vroeger, en werken de producten veel selectiever in op één speciaal beestje of onkruid. Zo wordt er voor gezorgd dat de goede insecten gespaard blijven.
Vanaf 1 januari moeten landbouwers in België verplicht druppeldoppen gebruiken die de wolk van gewasbeschermingsmiddelen tot 75 procent verminderen. Zodat de druppels vallen op het te behandelen oppervlak, en niet elders terechtkomen.
HET MIDDENVELD: ‘Uiteindelijk belanden pesticiden op je bord’
Angeliki Lysimachou, hoofd Wetenschap en Beleid bij ngo-koepel Pesticide Action Netwerk (PAN) Europe
Wat vindt u van het voorstel van de Europese Commissie?
Angeliki Lysimachou: Ze geeft daarmee in feite onbeperkte goedkeuring aan chemische bestrijdingsmiddelen. En dat onder het mom van het vereenvoudigen van regels om de beschikbaarheid van biologische bestrijdingsmiddelen te vergroten.
Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat pesticiden niet alleen giftig zijn voor ongedierte, maar ook voor andere levende organismen. Zo zijn pesticiden giftig voor de menselijke gezondheid en hebben ze een negatieve invloed op de gezondheid van boeren en inwoners van landbouwgebieden. Ze zijn ook giftig voor bijen en kunnen het water verontreinigen.
Het is dus erg belangrijk om zo’n herziening om de 10 of 15 jaar uit te voeren. Wij zien dit voorstel van de Europese Commissie dan ook als een cadeautje aan de pesticide-industrie om pesticiden langer op de markt te houden. Als gevolg daarvan zal het nog moeilijker worden om giftige pesticiden van de markt te halen.
De gevaarlijkste stoffen zullen toch wél nog periodiek gecontroleerd worden?
Lysimachou: We hebben de berekening gemaakt: het gaat om slechts tien procent van de stoffen die nu op de markt zijn. Maar wat met al de rest? Europa zegt dat er gerichte revisies zullen komen. Maar het is allemaal nog heel vaag. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk op hoeveel pesticiden dat van toepassing zal zijn.
Wat zouden de gevolgen kunnen zijn van dit nieuwe plan?
Lysimachou: Chemische bestrijdingsmiddelen zullen nog langer in de Europese landbouw worden gebruikt, waardoor de risico’s voor de gezondheid en het milieu blijven bestaan. Uiteindelijk komen die stoffen als residuen op je bord terecht. Het is zorgwekkend dat de Commissie zegt dat ze biologische bestrijdingsmiddelen wil stimuleren, maar tegelijkertijd het voortbestaan van chemische producten op de markt faciliteert.
Op die manier zet ze gewoon het landbouwmodel voort dat gebaseerd is op chemische bestrijdingsmiddelen, een aanpak die ze zelf als onhoudbaar erkent. Als Europa dat zou willen, zou het alle chemische bestrijdingsmiddelen kunnen verbieden.
Moeten we ons zorgen maken? De regels zijn in Europa toch al heel streng?
Lysimachou: Het aantal gevallen van landbouwers die parkinson krijgen is toegenomen. Leukemie bij kinderen komt vaker voor. Insecten en bestuivers verdwijnen.
Zonder pesticiden zouden we toch niet voldoende voedsel kunnen produceren?
Lysimachou: Dat klopt gewoon niet. Steeds meer studies tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is om chemische pesticiden te vervangen of aanzienlijk te verminderen. Door verschillende landbouwmethoden te gebruiken, zijn zelfs conventionele boeren erin geslaagd hun pesticidengebruik met 50 tot 90 procent te verminderen. Zonder noemenswaardig verlies aan opbrengst. Maar dat vereist een systemische verandering. En dat is waar boeren aan zouden moeten werken. Natuurlijk moet je hen in de beginjaren overheidssteun geven om die overgang te maken.
‘Zelfs conventionele boeren zijn erin geslaagd hun pesticidengebruik met 50 tot 90 procent te verminderen. Zonder noemenswaardig verlies aan opbrengst.’