De Arabische cultuur heeft zeven eeuwen lang (711-1492) haar stempel gedrukt op het muziekleven in Spanje (Al-Andalus). Uit die kruisbestuiving ontstond de Arabo-Andalusische traditie, die de ontwikkeling van de muziekcultuur in Noord-Afrika en het Midden-Oosten bepaalde.
Een van die muzikale grondleggers was Ziryab, een zanger die in 822 Bagdad ontvluchtte. Uiteindelijk kwam hij in Cordoba terecht, waar zijn talent niet onopgemerkt bleef. Hij stichtte onder andere een conservatorium en legde zo de grondslagen voor een traditie waarop de volgende generaties zouden voortbouwen. Veel bijzonderheden van de West-Arabische muziek – onder meer het toonstelsel en de structuur van een aantal genres – worden aan hem toegeschreven.
Ook de wetenschapper Ibn Baya (1070-1138) had erg veel aandacht voor het samengaan van deze twee culturen. Naast de studie van filosofie, wiskunde en astronomie legde hij zich toe op poëzie en muziek. Langzaam aan bouwde hij een richtinggevend oeuvre uit, waarvan de invloeden nog altijd terug te vinden zijn in de Spaanse volksmuziek, in de romances en in de rituele gebruiken.
Ook de islammystiek (soefisme) ontsnapte niet aan de Arabo-Andalusische invloed. De filosoof-dichter Al-Shustari (1212-1269) stond aan de wieg van de symbiose tussen het Westen (christendom) en het Oosten (islam).
Liefde vormde zijn grote drijfveer in de zoektocht naar de mystieke eenwording met God. “M’n hart kan vele vormen aannemen,” aldus Al-Shustari, “een klooster voor de christenen, een tempel, de Ka’aba voor de pelgrims in Mekka, de koran… mijn credo is liefde, waar je ook vandaan komt.” Dit soefisme vinden we nog terug bij een aantal Noord-Afrikaanse orden, zoals de Zawiya van Sidi Mohamed Mehdi Temsarnani uit Tanger (Marokko). Elke dag komen ze onder begeleiding van rituele muziek bijeen om hun geloof te belijden.
Wie Al-Andalus en Noord-Afrika muzikaal verkent, kan natuurlijk niet voorbij aan de joodse inbreng. Ook hier liet de Arabo-Andalusische traditie zich gelden. Na een eeuwenlange mondelinge overlevering, werd de joodse muziek ook schriftelijk vastgelegd. De jongste jaren bewerkt Dr. Avi Eilam-Amzaleg deze kamermuziek voor orkestbezetting. De meer dan dertig joodse uitvoerders van het Israëlisch Andalusisch Orkest zijn afkomstig uit Noord-Afrika en de voormalige Sovjet-Unie. Op een krachtige, ritmische manier begeleiden ze de gezangen van Emil Zrihan. Met zijn hoge falsetto houdt hij je van bij het begin in de ban.
Een reeks van drie concerten Arabo-Andalusische muziek in deSingel, Desguinlei 25, Antwerpen, telkens om 20 u.: Ensemble Ibn Baya (Spanje/Marokko) op 6/2; Zawiya (soefi-orde) van Mohamed Mehdi Temsarnani uit Tanger (Marokko) op 10/2; Emil Zrihan & Het Israëlisch Andalusisch Orkest op 16/2. Tickets: 03/248.28.28.
Johan Van Acker
