Sven Biscop (UGent): ‘Iran als regionale grootmacht jaagt de VS in de gordijnen’

Escaleren om te de-escaleren: zo vat hoogleraar internationale relaties Sven Biscop (UGent en Egmont Instituut) de Iraanse kernpolitiek samen.

Sven Biscop: Ik begrijp de frustratie van Iran. De verantwoordelijkheid voor de escalatie ligt bij de Amerikanen, met hun eenzijdige terugtrekking uit het kernakkoord en de economische sancties die ze daarop troffen.

Die frustraties werden het hele jaar door omgezet in provocaties. Behalve het heropstarten van de uraniumcentrifuges waren er ook de aanslagen op tankers in de Straat van Hormuz en het neerhalen van een geavanceerde Amerikaanse drone. Is dat een verstandige strategie?

Biscop: Vergeet ook de vernietigende droneaanval op de Saudische olieraffinaderij in september niet. Die is door niemand opgeëist, maar de verdenkingen gaan uit naar Houthi-rebellen, de Iraanse bondgenoten in de proxyoorlog in Jemen. Maar ik zou niet van louter provocaties spreken. Iran voert een politiek van escaleren om te de-escaleren: ze voeren de druk op om via internationale – vooral Europese – bemiddeling onder de Amerikaanse sancties uit te komen. Het is een gevaarlijke strategie, gelet op de machtsongelijkheid. Iran mag escaleren zo veel het wil, de Amerikanen kunnen er altijd een schep bovenop doen.

Iran mag escaleren zo veel het wil, de Amerikanen kunnen er altijd een schep bovenop doen.

Donald Trump reageerde furieus toen de Amerikaanse drone werd neergeschoten. Een luchtaanval op Iran leek in de maak, maar de verwachte represailles bleven uit. Het had allemaal nog erger gekund?

Biscop: Dat kun je wel zo stellen. We hebben meermaals dicht bij een gewapende confrontatie gestaan. Kijk, Trumps Iranpolitiek is zoals zijn hele buitenlandse beleid erg dubbel. Hij spreekt of twittert stoere taal, maar in de grond is hij een isolationist die tijdens de verkiezingscampagne heeft beloofd de Amerikaanse troepen zo veel mogelijk uit internationale conflicten terug te trekken. In zijn entourage zitten echter haviken zoals John Bolton, die tegen elke prijs op een regimeverandering in Teheran aansturen, om ideologische redenen. Die tegengestelde belangen verklaren de zigzagkoers van Washington. Het ontslag van Bolton als veiligheidsadviseur versterkt in elk geval het isolationistische kamp.

Een tijdlang werd zelfs druk gespeculeerd over een historische ontmoeting tussen Trump en Rohani. De handdruk bleef uit, maar de vergelijking met Noord-Korea, door Trump opgewaardeerd van schurkenstaat tot respectabele gesprekspartner, ligt voor de hand. Kan het met Iran ook die kant uit gaan?

Biscop: Zeg nooit nooit, de ommekeer in de relaties met Noord-Korea had ook niemand durven te voorspellen. Maar er is een belangrijk verschil: de ideologische geladenheid van het Amerikaanse Iranbeleid. Dat maakt het voor Europa haast onmogelijk om te bemiddelen.

Iran wil uranium tot 5 procent verrijken. Daarmee wordt de limiet van 3,67 procent uit het kernakkoord overschreden, maar voor de productie van kernwapens is 90 procent nodig. Waar maken we ons druk over?

Biscop: De Amerikaanse sancties draaien niet in de eerste plaats rond het Iraanse kernprogramma. Het is de rol van Iran als regionale grootmacht in het Midden-Oosten die de hardliners in Washington in de gordijnen jaagt.