De Verenigde Naties worden niet meer als een neutrale organisatie gezien. Dat zegt de Algerijn Lakhdar Brahimi, voormalig VN-gezant in Afghanistan. Hij vreest een nieuw Rwanda. Deze week neemt hij in Middelburg een Four Freedoms Award in ontvangst.

DOOR PETER VERMAAS IN NEW YORK

De Verenigde Naties onpartijdig? Niet in de strijd tegen terrorisme. Wat niemand voor mogelijk had gehouden, gebeurde op 19 augustus 2003 toen het Iraakse hoofdkwartier van de volkerenorganisatie door een zelfmoordenaar werd opgeblazen. 22 mensen kwamen om het leven, onder wie de prominente Braziliaanse VN-diplomaat Sergio Vieira de Mello. De jihadisten bleken geen onderscheid te maken tussen de Amerikaanse haviken en de ploeterende vredesduiven van Kofi Annan.

Afgelopen december werden de VN opnieuw aangevallen, deze keer in Algerije. Met twee autobommen werd het VN-kantoor in Algiers met de grond gelijkgemaakt. Zeventien personeelsleden kwamen om het leven en veel internationalisten waren een illusie armer. Ook de VN hebben vijanden, zo bleek. Dat werd begin april nog eens bevestigd door een verklaring van Ayman Al-Zawahiri, de vermeende tweede man van Al-Qaeda, die verklaarde dat ‘de Verenigde Naties een vijand van de islam en de moslims zijn’ en dat aanslagen ‘gerechtvaardigd’ zijn omdat de VN zestig jaar geleden hebben ingestemd met de staat Israël.

Voormalig VN-gezant voor Afghanistan en Irak Lakhdar Brahimi (73) doet sinds de aanslag in Algiers op verzoek van secretaris-generaal Ban Ki-moon onderzoek naar de veiligheid van VN-personeel in het veld. ‘De VN-vlag beschermt niet langer’, concludeert hij ongezouten. ‘Ze is eerder het symbool van het falen om de onpartijdigheid te bewaren.’

De Algerijn Brahimi, die begin jaren negentig voor zijn land minister van Buitenlandse Zaken was en eerder hoge functies binnen de Arabische Liga bekleedde, was eigenlijk al met pensioen. Maar binnen de VN gaat zijn naam nog vaak over de tong als auteur van wat het ‘Brahimi-rapport’ is gaan heten, waarin hij de Veiligheidsraad in 2000 adviseerde minder lichtzinnig blauwhelmen uit te sturen. Voor deze nieuwe klus is hij nog even teruggekeerd naar de oude kantoren. Een dezer weken rapporteert hij aan de secretaris-generaal.

‘De VN worden niet langer als onafhankelijk beschouwd’, beklemtoont de diplomaat vanachter zijn bureau in een bescheiden kamer in Manhattan, die uitkijkt op een blinde muur. ‘Door wie niet? Door de meeste Europeanen, de meeste Arabieren en de meeste Aziaten.’ Amerikanen zijn volgens Brahimi domweg ‘onverschillig’.

LAKHDAR BRAHIMI: In 2003 werd dat duidelijk. Mensen begrepen niet waarom de VN in Irak vertegenwoordigd waren. In Afghanistan hadden we vroeger slechts een blauwe vlag nodig om doorgang te verkrijgen van de verschillende vechtende groepen. Nu is de NAVO in Afghanistan en werken wij met de NAVO samen. Niet alleen de taliban, maar ook gewone mensen zien daardoor het verschil niet meer. Ze worden per vergissing hun huizen uit gebombardeerd door de Amerikanen of de Nederlanders, krijgen excuses terwijl de hele familie is uitgemoord, en als er vervolgens wagens van de VN voorbijrijden, dan is het lastig om het onderscheid te maken. In Irak is het nog erger. De VN dansen in de ogen van velen naar de pijpen van de VS.

Kunt u daar een voorbeeld van geven?

BRAHIMI: Libanon is de beste illustratie. In 2006 tijdens de oorlog in Libanon is het waarschijnlijk de eerste keer in de geschiedenis van de VN-Veiligheidsraad geweest dat die geen resolutie aannam die opriep tot een staakt-het-vuren. Het waren de Amerikanen die publiekelijk zeiden dat Israël de oorlog moest voortzetten met de hoop dat Hezbollah vernietigd zou worden – wat uiteindelijk trouwens niet gebeurd is. Een maand lang werd Libanon aan puin gegooid en de Veiligheidsraad sloot de ogen. Het volk van Libanon uitte zijn woedde door de kantoren van de VN in Beiroet te bezetten. Ze vroegen: ‘Waar is de steun van de VN?’ Toen Kofi Annan een paar weken later in Libanon kwam, werd hij weggehoond.

Maar het is toch niet vreemd dat de Amerikanen de meeste invloed hebben in de VN? Ze betalen tenslotte het meest.

BRAHIMI: Ze financieren minder dan 25 procent. Europa betaalt gezamenlijk veel meer dan dat. De Japanners betalen bijna evenveel. Maar ja, ik denk dat het voor de VN heel goed zou zijn als de Amerikanen minder zouden betalen en de Russen, de Chinezen en de Indiërs meer. Die betalen te weinig.

Veel van de conflicten, ook binnen de VN, gaan over Israël en de Palestijnse gebieden. Hoe kijkt u daartegenaan?

BRAHIMI: We weten wat de oplossing voor Israël is, maar aan die oplossing wordt niet gewerkt. Er was ooit een grote kloof omdat de Arabieren Israël niet accepteerden. Maar dat is niet meer het geval: alle Arabische regeringen en volken accepteren Israël als een land in het Midden-Oosten, ook Iran. Natuurlijk zijn er kleine minderheden in de Arabische wereld die vinden dat Israël niet mag bestaan, maar een grote meerderheid wil dat Israël met een tweestatenoplossing een land wordt als elk ander land. Arabieren hebben het idee dat aan die oplossing niet gewerkt wordt omdat Israël en de VS de huidige status-quo gunstig voor Israël vinden, en dus acceptabel. Maar zolang de Palestijnen onder bezetting leven, hebben we allemaal een probleem. Niet alleen de VN.

Staat u nog achter uw uitspraak in 2004 dat het Israëlische bezettingsbeleid ‘het grootste gif in de regio’ is en dat de Amerikaanse steun ‘onrechtvaardig en onnadenkend’ is?

BRAHIMI: Absoluut, absoluut. Wat ik destijds heb gezegd is compleet in overeenstemming met het handvest van de VN en in overeenstemming met de uitgangspunten van het internationale recht.

De meest zichtbare tak van de VN is de afdeling voor vredesoperaties. In 2000 deed u daar onderzoek naar. Hoe kijkt u na acht jaar terug op die exercitie?

BRAHIMI: In het midden van de jaren 1990, na de mislukte acties in Rwanda, Somalië en Srebrenica, rees er ernstige twijfel over vredesoperaties. Maar die is nieuw leven ingeblazen. Op dit moment hebben we met 110.000 uitgezonden troepen een piek bereikt. Het is na de VS het grootste leger in het veld. Maar we moeten voorzichtig zijn. De Veiligheidsraad neemt weer beslissingen waarvan hij volstrekt weet dat ze niet gemakkelijk uitvoerbaar zijn. De secretaris-generaal is niet voorzichtig genoeg en accepteert die mandaten.

Hebt u het nu over Darfur?

BRAHIMI: Darfur is de gevaarlijkste missie, maar ik weet niet hoe het met onze missie in Congo staat. Ik denk dat het tijd is een adempauze in te lassen en alles in perspectief te plaatsen. Sommige lessen die uit mijn rapport van 2000 te trekken zijn, lijken vergeten.

Zoals?

BRAHIMI: De secretaris-generaal moet de Veiligheidsraad vertellen wat die nog niet wist, niet wat de raad horen wil. De Veiligheidsraad moet mandaten geven die uitvoerbaar zijn, en tegelijkertijd moet hij de middelen geven die in verhouding staan tot de taak die hij wil dat de VN uitvoert. Het is krankzinnig dat je een missie naar Darfur stuurt en je verschaft niet de tien helikopters die de mensen in het veld vragen om het mandaat te kunnen uitvoeren! Op die manier zijn we terug bij de situatie in Srebrenica. We zeiden toen: ‘Kom naar Srebrenica en je zult beschermd worden.’ Vervolgens werden de mensen voor onze neus afgeslacht. Wanneer je zegt dat je 26.000 manschappen nodig hebt, maar je hebt ze niet en je hebt met de regering van Sudan nog niet overlegd waar die troepen vandaan moeten komen, dan zal het echt niet werken.

Een van uw klachten was destijds dat regeringen hun beloftes om troepen te leveren niet nakwamen.

BRAHIMI: Wat we destijds zeiden was dat als je tot een besluit komt, je er eerst zeker van moet zijn dat lidstaten bereid zijn om troepen te leveren én dat de verschillende strijdende partijen met je willen samenwerken. Hoe reageer je als de Sudanese regering zegt dat ze geen troepen uit Noorwegen wil? Ga je die troepen dan met geweld in het land brengen? Natuurlijk niet. De Sudanezen willen nu alleen Afrikaanse troepen, en de Veiligheidsraad wil dat niet. Maar hebben we die Afrikaanse troepen wel? Het is het een of het ander, maar zorg alsjeblieft voor overeenstemming. De leden van de Veiligheidsraad wisten tevoren dat de resolutie die ze aannamen onmogelijk uitgevoerd kon worden. Hopelijk herinneren we ons de lessen uit mijn rapport.

Omdat u een nieuw Rwanda of Srebrenica vreest?

BRAHIMI: Als je niet voorzichtig bent, dan loop je in 2008, 2009 of 2010 dat risico, ja. En dat is voor niemand goed.

EEN ANDERE VERSIE VAN DIT INTERVIEW IS OPGENOMEN IN HET JUNINUMMER VAN HET ZEEUWS TIJDSCHRIFT. DAARIN STAAN OOK VRAAGGESPREKKEN MET DE ANDERE FOUR FREEDOMSLAUREATEN: RICHARD VON WEIZSäCKER, KAREN ARMSTRONG EN JAN EGELAND.