Vanuit de Zimbabwaanse hoofdstad Harare gijzelt president Robert Mugabe heel zuidelijk Afrika.

‘Het zijn die flikkers van de regering van Tony Blair die voortdurend hun gal spuwen op Zimbabwe. Ze zijn kwaad omdat we ons in Zimbabwe verzetten tegen hun nichterig gedoe. Daarom verzinnen ze gelijk wat tegen ons.’ Het was in diplomatieke kringen hoogst ongewone taal die president Robert Mugabe van Zimbabwe einde maart hanteerde nadat in Londen was voorgesteld Zimbabwe uit de Commonwealth te stoten. De Britse dreiging had alles te maken met Zimbabwe’s optreden in de Congolese burgeroorlog en de manier waarop Mugabe’s regering een beslag had laten leggen op een Britse diplomatieke zending. De krasse taal van Mugabe paste dan weer in de stemmingmakerij rond de nakende parlementsverkiezingen in Zimbabwe. Die dreigden faliekant af te lopen voor de Zanu-partij van Mugabe die daarom de verkiezingen (gepland in april) voorlopig naar mei en mogelijk naar de Griekse kalender verdaagde.

Begin dit jaar was er nauwelijks enige spanning tussen Harare en Londen. In opdracht van de Britse minister Robin Cook van Buitenlandse Zaken – een voorstander van een ‘ethische buitenlandse politiek’ – werden zelfs reserveonderdelen geleverd voor de Hawk-jets van de Zimbabwaanse luchtmacht. Niettegenstaande de militaire steun van Mugabe’s leger aan het corrupte Kabila-regime in Congo – steun waarvoor Mugabe en zijn generaals zich vorstelijk laten betalen met diamanten.

Dat het opknappen van de Hawks weinig zin had mocht wat later al blijken tijdens een luchtshow in Bulawayo. Toen raakten vijf Zimbabwaanse jets op de dool in het nationale luchtruim terwijl de president hen in strakke houding stond op te wachten en de militaire muziekkapel de langste versie ooit van het Zimbabwaanse volkslied speelde.

Toen hij tegen alle verwachtingen in toch reserveonderdelen kreeg voor zijn Hawks had Mugabe al een nieuwe versie van de grondwet klaar die de inbeslagneming van landbouwgronden en landbouwbedrijven van blanke boeren mogelijk maakte, zonder enige vorm van compensatie. Die compensatie, zo oordeelde de president, moest Londen maar betalen. En als de blanke boeren het in hun hoofd haalden zich met geweld tegen de landhervormingen te verzetten, dan wachtte ze een koekje van eigen deeg. ‘Het zou dan wel eens heel, heel, heel erg kunnen worden’, waarschuwde Mugabe.

PRETORIAANSE WACHT

Zo’n landhervorming had Mugabe al eens eerder, in 1997, gelanceerd. Maar toen schoot de Zimbabwaanse dollar prompt met vierenveertig procent dwars door de beursvloer, en werden alle internationale kredietlijnen doorgeknipt. In opdracht van het Internationaal Muntfonds moest Mugabe z’n plannen opbergen.

Begin 2000 echter wees een enquête uit dat twee op de drie Zimbabwanen het vertrek wilden van president Mugabe, want verantwoordelijk voor de economische chaos. En prompt haalde Mugabe zijn oude plan uit de kast, kwestie van zijn achterban, de veteranen van de bevrijdingsoorlog tegen het blanke regime van Ian Smith, achter zich te houden.

Die veteranen, geleid door de gevreesde Chanjeri ‘Hitler’ Hunzvi, vormen een soort pretoriaanse wacht – een privé-militie, zeg maar – van Mugabe. De meeste van die zogeheten veteranen zijn amper twintig en hebben nooit deelgenomen aan de gewapende strijd tegen het regime van Ian Smith.

In februari echter zou een meerderheid van de bevolking zich in een referendum uitspreken tegen de uitbreiding van Mugabe’s presidentiële bevoegdheden. Nochtans was Robert Mugabe ooit de hoop en het idool, niet alleen van de zwarten in Zimbabwe, maar van een groot deel van Afrika.

De nu 76-jarige Robert Mugabe werd geboren op zo’n zestig kilometer ten westen van de hoofdstad Harare. Zijn vader was een timmerman. Zijn moeder hoopte van hem een priester te maken en stuurde hem naar een naburige missieschool van de jezuïeten. Later studeerde hij aan de Fort Hare-universiteit in Zuid-Afrika. Daarna ging hij lesgeven in Ghana waar hij Sally, z’n eerste vrouw, ontmoette.

Bij zijn terugkeer in wat toen nog Rhodesië heette, belandde Mugabe eerst in de guerrillabeweging Zapu ( Zimbabwe African People Union) van Josua Nkomo die, gesteund door de Sovjets, vanuit Zambia opereerde. Maar hij wisselde van kamp toen de Zanu ( Zimbabwe African National Union) van dominee Ndabaningi Sithole zich van Zapu afsplitste. De Zanu opereerde toen vanuit Tanzania en kreeg financiële en materiële bijstand van communistisch China.

Toen Ian Smith in 1965 eenzijdig de onafhankelijkheid van Rhodesië afkondigde, keerde Mugabe naar zijn land terug en werd meteen gearresteerd. Hij bleef tien jaar opgesloten. Vanuit de gevangenis zou hij evenwel de volledige controle over Zanu verwerven en Sithole opzijzetten.

Na zijn vrijlating kwam Mugabe in Mozambique terecht waar hij door de lokale machthebber Samora Machel prompt werd aangehouden. Die geloofde geen fluit van wat Mugabe hem vertelde over zijn coup binnen Zanu. Pas toen de Zanu-strijders het eisten, liet Machel hem schoorvoetend weer vrij.

De bevrijdingsoorlog tegen het regime van Smith zou zo’n 30.000 slachtoffers eisen en leidde uiteindelijk tot vredesgesprekken in het Londense Lancaster House. De onderhandelingen werden door de Britse diplomatieke diensten gecontroleerd en gemanipuleerd. De Britten hadden gehoopt na de onafhankelijkheid van Zimbabwe in 1980 een coalitie van Zanu en Zapu aan de macht te kunnen brengen. IJdele hoop.

KASTEEL IN DE SCHOTSE HIGHLANDS

In de regio’s die door hem werden gecontroleerd, schakelde Mugabe elke vorm van oppositie uit. Het was een voorproef van wat de Zapu-achterban, veelal behorend tot het Ndebele-volk, na de verkiezingen die door Mugabe werden gewonnen, te wachten stond. In 1983, tijdens een Zapu-opstand in Matabeleland, brachten de elitetroepen van Mugabe zo’n 30.000 mensen om het leven.

Maar de moordpartij deed niets af aan het prestige dat Mugabe zowel in Afrika als daarbuiten genoot. Want meteen na de onafhankelijkheid van Zimbabwe scoorde Mugabe erg sterk. Tijdens de eerste twee jaren steeg de economische groei van zijn land met bijna 30 procent. De Zimbabwaanse dollar – kortweg Zim dollar – stond een tijdlang sterker dan de Amerikaanse. Met de zeventigduizend blanken die in Zimbabwe waren achtergebleven, werkte Mugabe, in naam van de verzoening tussen zwart en blank, een aparte modus vivendi uit. De blanke ondernemers, vooral mijnbouwers en grote tabaksboeren, liepen het regime van Mugabe niet voor de voeten, en omgekeerd.

En Mugabe ging zo zijn gang. De steun van zijn Zanu-achterban kocht hij af met regelmatige verhogingen van de pensioenen van de oorlogsveteranen of van de lonen van zijn ambtenaren. De salarissen van zijn ministers stegen met de regelmaat van een klok. Bij de meest recente salarisverhoging ging Mugabe’s eigen loon met 300 procent de hoogte in.

In 1998 besloot Mugabe een eerste contingent van 6000 militairen naar Congo te sturen ter ondersteuning van het al even corrupte Kabila-regime – intussen is dat aantal al opgelopen tot 11.000 soldaten. De militaire expeditie naar Congo kost de Zimbabwaanse staatskas 500 miljoen dollar, of eenderde van de begroting voor 1999.

Maar toen al zat Zimbabwe volkomen aan de grond en had Mugabe’s reputatie in zwart Afrika felle deuken gekregen. Zijn morele en politieke leiderschap was intussen overgenomen door Nelson Mandela.

Nadat zijn eerste vrouw Sally in 1992 overleed, hertrouwde Mugabe in 1996 met zijn 40 jaar jongere medewerkster Grace Marufu met wie hij al twee buitenechtelijke kinderen had. De kosten van de trouwpartij, waarop zo’n 10.000 genodigden aanschoven, werden op meer dan 100 miljoen frank geraamd. In haar uitzet vond Grace een aantal luxueuze buitenverblijven, telkens aangekocht met geld uit de staatskas.

Twee jaar geleden nog, tijdens de top van de Commonwealth-landen in Edinburgh, maakten de Britse kranten zich vrolijk over president Robert Mugabe die op zoek was naar een kasteel in de Schotse Highlands – een passend verblijf voor hem en Grace.

Maar aan het vredig samenleven met de blanken in Zimbabwe heeft Mugabe intussen een einde gemaakt. Niet alleen beschuldigt hij ze mee te draaien in de grote samenzwering van Britse homofielen tegen Zimbabwe, Mugabe oordeelde ook dat een oud onrecht moet worden hersteld. Vandaar zijn aangekondigde landhervormingen die ervoor moeten zorgen dat de beste landbouwgronden eindelijk in handen komen van de zwarte bevolking van Zimbabwe. De gewelddadige bezetting van die boerderijen heeft al een tiental mensen het leven gekost.

De tabaksteelt, geheel in handen van blanken, staat in Zimbabwe nog altijd voor 20 percent van het bruto binnenlands product en voor 40 percent van de Zimbabwaanse uitvoer. Door zijn veteranen los te laten op de landerijen van de blanken brengt Mugabe de economische toekomst van zijn land in het gedrang. Bovendien vrezen de leiders in het naburige Zuid-Afrika en Namibië dat het Zimbabwaanse voorbeeld inspirerend werkt bij hun zwarte bevolking.

Daarom stonden president Thabo Mbeki van Zuid-Afrika en Sam Nujoma van Namibië vorig week in Harare om hun ‘vriend’ Mugabe en zijn veteranen tot kalmte aan te manen. Want als de Zimbabwaanse hooiberg vuur vat, dreigt voor heel het zuidelijke deel van Afrika de economische ontwrichting.

Rik van Cauwelaert