Als we aannemen dat de verkiezingen van 13 juni eerlijk zullen verlopen, doen we dat op gezag van de overheid. Niemand kan het nog controleren. De kiezer die elektronisch moet stemmen, vertrouwt zijn stem toe aan een computer waarvan hij de inwendige verrichtingen niet kan zien. Slechts enkele experts weten wat zich afspeelt in de verborgen doolhoven van de microprocessoren. De overheid vertrouwt de experts en vraagt de burger dat ook te doen, waardoor zij het principe van controleerbare verkiezingen, waarop de democratie steunt, virtueel opheft.
Het probleem vloeit voort uit het simpele feit dat de elektronische registratie niet eigenhandig gebeurt en niet rechtstreeks waarneembaar is. Bij de traditionele methode zet de kiezer zelf een rood bolletje op papier en kan hij het resultaat van die handeling met eigen ogen aanschouwen. Een registratie op een magneetkaart kan alleen geschreven en gelezen worden met behulp van een apparaat dat onzichtbare bewerkingen uitvoert. Hoe politiek neutraal is dat apparaat? Wanneer ik op partij X stem en de computer bevestigt mij via het scherm dat ik op X gestemd heb maar noteert in het geniep dat ik op partij Y gestemd heb, merk ik niets van het bedrog. Een dergelijke vervalsing kan op vele manieren uitgevoerd worden en zodanig dat geen controleproef ze kan opsporen.
De elektronische stemopname zelf verloopt eenvoudig. De kiezer die zich aanmeldt in het stembureau krijgt een magneetkaart. Hij gaat daarmee het vertrouwde hokje binnen, steekt de kaart in een stemmachine en duidt met een leespen de partij van zijn keuze op een scherm aan. De computer schrijft op de magneetkaart welke keuze werd gemaakt. Na afloop overhandigt de kiezer zijn kaart en wordt deze door een andere computer gelezen. Op het kantonhoofdbureau worden de verzamelde gegevens elektronisch geteld en verwerkt. De magneetkaarten worden in een verzegelde urne bewaard.
Het probleem komt hierop neer. De uitgebrachte stem wordt elektronisch opgenomen, bewaard en verwerkt, maar “elektronisch” betekent onzichtbaar en onvast. De gegevens kunnen door het apparaat uitgewist of veranderd worden zonder dat een levende ziel daar iets van merkt. Niet de kiezer, maar de software bepaalt wat met de gegevens gebeurt.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken antwoordt op dat bezwaar dat de software beveiligd en controleerbaar is. De overeenstemming tussen de uitgebrachte stem en de op de magneetkaart geregistreerde stem wordt door voorafgaande controles geverifieerd. Elk parlementslid mag het systeem vóór de verkiezingen testen. De veiligheidsmaatregelen bij het gebruik zijn streng. Elk stembureau krijgt een verzegelde enveloppe met daarin de diskettes waarop de programmatuur zich bevindt. Het opstarten is slechts mogelijk na het invoeren van een vertrouwelijke code door de voorzitter van het stembureau. Als bijkomende controle kan de voorzitter verzocht worden op elke stemmachine één referentiestem uit te brengen vooraleer de kiezers tot het stembureau worden toegelaten. De zo uitgebrachte stem wordt op papier genoteerd en de gebruikte magneetkaart bewaard, zodat het achteraf mogelijk is te controleren of de proefregistratie correct is verlopen. Bovendien, zo laat het ministerie nog weten, is de programmatuur geschreven vóór de trekking van de lijstnummers plaatsvond, zodat het niet mogelijk was haar te vervalsen met het oog op het bevoordelen of benadelen van een bepaalde partij. Ook voor de hoofdbureaus, waar de stemmen worden geteld, gelden gelijkaardige veiligheidsprocedures.
Dat is de officiële geruststelling. Maar zij stelt niet gerust, want al deze maatregelen bieden geen bescherming tegen de specifieke manipulatiemogelijkheden van de elektronische technieken. Het is perfect mogelijk om de software heimelijke bewerkingen te laten uitvoeren die niet op te sporen zijn.
Stel dat de programmatuur clandestien voorzien werd van instructies om bijvoorbeeld twee uur na het opstarten op de dag van de verkiezingen gedurende een half uur – en alléén dan – een bepaalde fractie van de stemmen van een partij over te hevelen naar een andere. Niets is makkelijker te programmeren. Lijstnummers zijn daarvoor niet nodig; er zijn andere manieren waarop de software een partij kan identificeren. Indien het nummer of de naam niet beschikbaar zijn, kunnen daartoe bijvoorbeeld de al uitgebrachte stemmen dienst doen. Zodra de kiesverrichtingen een statistisch beduidende tijd bezig zijn, is het mogelijk de identiteit van sommige partijen met een behoorlijke kans op succes te vermoeden door het aantal uitgebrachte stemmen te vergelijken met de scores bij een voorgaande verkiezing of opiniepeiling. Een politiek gemotiveerde fraudeur zou de instructie tot vervalsing van de stemmenverhoudingen het programma kunnen binnensmokkelen om op die manier met een redelijke kans zijn slag thuis te halen.
Er zijn tal van ingrepen denkbaar die niet op te sporen zijn omdat ze het subversief werk slechts binnen een beperkt tijdsinterval laten plaatsvinden. Elke controle vooraf of achteraf stelt alleen maar vast dat alles correct functioneert, precies zoals de fraudeur het wilde. Terwijl het binnengeslopen stukje perfide software zich verborgen houdt, telt het de uren en seconden af om op het gepaste moment toe te slaan.
Elektronische gegevens liggen nooit vast en bewegen zich in een actief midden. Een stem die aan een computer wordt toevertrouwd is te vergelijken met een traditioneel stembiljet dat in een doos wordt gestopt vol kleine duiveltjes met rode potloden en gommetjes. Niemand weet wat binnenin gebeurt maar de overheid belooft plechtig dat de kereltjes overal zullen afblijven.
Wie dit systeem invoert, creëert de wapens voor een stiekeme oorlogvoering tegen de democratie. Zelfs al zouden doeltreffende beschermingen bestaan, dan nog werkt het systeem niet democratisch, omdat het volk niet zelf de verwerking van de gegevens controleert, maar de experts moet geloven. Wat binnen de computer gebeurt, blijft aan het oog onttrokken.
De overheid kan de burger niet geruststellen. De geruststellingen zijn op zichzelf onrustwekkend, want ze laten hetpubliek in de waan dat er geen probleemis.
Gerard Bodifée
