Antwerpen was vorige week het toneel van de zwaarste aanvaring tussen VLD en SP.A sinds de start van paars-groen. Het burgemeesterschap van de Scheldestad vormde de inzet van die confrontatie, maar de naschokken ervan zijn ook voelbaar aan de top van de macht.
‘Misschien moeten we in het nieuwe Vlaamse gemeentedecreet een uitzondering opnemen dat de burgemeester van Antwerpen vooral géén inwoner van die stad mag zijn.’ Met dit soort ironie probeerde een vooraanstaand Vlaams politicus eind vorige week de hoogspanning rond het politieke debacle en de mogelijke oplossing van de bestuurscrisis in Antwerpen nog enigszins te relativeren. Hij kon op dat moment allicht niet vermoeden dat een bikkelhard steekspel om het burgemeesterschap van de metropool door de kandidatuur van VLD’er Hugo Coveliers – hij is wél een Sinjoor maar geen gemeenteraadslid – eerst moest verzanden in een complete patstelling tussen liberalen en socialisten, wat geleid heeft tot de grootste regimecrisis ooit in Antwerpen.
Die crisis bereikte een hoogtepunt maandagmiddag, toen ‘stadsformateur’ Coveliers in het deftige gebouw van de Antwerpse Kamer van Koophandel aan de Markgravestraat enkel nog formeel kon vaststellen dat de oekaze van de VLD-top in Brussel om hem als kandidaat-burgemeester in de piste te sturen door de andere coalitiepartners in Antwerpen niet op prijs gesteld werd.
De SP.A bestookte de liberalen al in de loop van het weekend steeds heftiger met procedurebezwaren tegen ‘een burgemeester buiten de gemeenteraad’ om de ‘legitimiteit’ van Coveliers’ kandidatuur aan te vechten en om die van Patrick Janssens des te sterker in de verf te zetten. Maandagochtend dan gaf Janssens zelf plankgas door ontslag te nemen als partijvoorzitter en voluit voor de Antwerpse burgemeesterssjerp te gaan. Aan het hoofd van de SP.A wordt hij opgevolgd door Vlaams minister van Mobiliteit Steve Stevaert, die diezelfde dag nog zijn ontslag indiende bij minister-president Patrick Dewael.
In Antwerpen lieten CD&V en Agalev intussen weten dat ze de buik vol hadden van die ‘spelletjes’ om het hoogste ambt op het stadhuis. Maar terwijl de groenen aanvankelijk nog wilden discussiëren over de nota ‘Operatie Schone Handen’ van Coveliers, zag uittredend CD&V-schepen Marc Van Peel ook dat niet meer zitten. Hij sloot in het weekend zelfs niet langer uit dat zijn partij uit de coalitie zou stappen om niet nog meer politiek beschadigd te worden door het opgevoerde spektakel. Puur mathematisch zouden de drie andere partijen van het huidige bestuur trouwens zonder de vijf CD&V’ers in de gemeenteraad een meerderheid in Antwerpen behouden. SP.A (12 verkozenen), VLD (10) en Agalev (6) hebben samen 28 van de 55 zetels.
Met al die manoeuvres kwam het einde van de bestuurlijke ellende in Antwerpen geen millimeter dichterbij. Het politieke noodweer barstte vorige week dinsdag in volle hevigheid los, toen fractieleider Filip Dewinter van het Vlaams Blok op de gemeenteraadszitting met een dodelijke doeltreffendheid een bloemrijk overzicht gaf van het nonchalante gebruik van kredietkaarten door het schepencollege voor ‘kosten eigen aan het ambt’. Zijn opsomming van kledij, geboortekaartjes, brillen, parfums, champagne en andere relatiegeschenken was de finale nekslag voor burgemeester Leona Detiège (SP.A) en haar bestuursploeg. Die moesten als een stel betrapte kinderen spitsroeden lopen.
Hoogst merkwaardig was bovendien dat die weinig verheffende opvoering twee andere beslissingen – het ontslag van stadssecretaris Fred Nolf en een preventieve schorsingsprocedure voor zijn adjunct Freddy Vandekerckhove en voor stadsontvanger Roger Bekaert – meteen degradeerden tot faits divers. Alsof het verdwijnen van de al wekenlang belaagde top van de administratie van de grootste stad van het land er nog amper toe deed, terwijl die radicale ingreep juist het gevolg was van alweer nieuwe gerechtelijke enquêtes, dit keer onder meer naar privéaankopen met financiële middelen van de Stedelijke Ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen.
RODE HARING
De stroomversnelling die dan op gang kwam, werd in eerste instantie gedicteerd door de VLD-top in Brussel. Met de parlementsverkiezingen van 18 mei in het vooruitzicht deden de electorale schaderamingen in het voordeel van het Vlaams Blok en ook het Liberaal Appel van Ward Beysen de stoppen in de Melsensstraat net niet doorslaan. En dus ging voorzitter Karel De Gucht, met stevige rugdekking van premier Guy Verhofstadt en Vlaams minister-president Patrick Dewael zich persoonlijk met de zaken bemoeien. Maar zijn demarches zouden ook heel snel uitmonden in een regelrechte clash met de SP.A over het burgemeesterschap in Antwerpen.
Donderdagochtend pushte De Gucht eerst de vier Antwerpse VLD-schepenen (Leo Delwaide, Ann Coolsaet, Dirk Grootjans en Luc Bungeneers) om ontslag te nemen. Dat ging in tegen een informele afspraak met de andere partijen die op een nooit eerder gezien collectief ontslag aanstuurden, maar zo liet De Gucht burgemeester Detiège en de rest van het college in ieder geval geen enkel alternatief. Exit de Antwerpse burgemeester en schepenen dus.
Van de volgende stap, een spoedbijeenkomst van de Vlaamse en Antwerpse partijvoorzitters op het SP.A-hoofdkwartier in Brussel, onthielden de andere partijen vooral dat de liberalen blijkbaar opteerden voor hetzelfde eisenpakket dat ze ook al na de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 op tafel hadden gelegd: ofwel moest Agalev opkrassen (in Antwerpen werd vanuit de VLD-schepenkabinetten op hetzelfde ogenblik gretig getelefoneerd met onder anderen het onafhankelijke raadslid Ludo De Ranter om zijn steun voor een coalitiewijziging te vragen), ofwel moest de opvolger van Detiège een VLD’er zijn. De eerste eis viel snel weg want onbespreekbaar voor SP.A en CD&V, en ook rekenkundig niet zo verstandig als men in Antwerpen een min of meer stabiel bestuur zonder het Vlaams Blok op de been wilde houden.
Maar de tweede eis, die een njet aan de kandidatuur van Janssens inhield, werd dit keer des te harder geformuleerd door de VLD. Een scharniermoment was het VRT-programma TerZake van donderdagavond. Daarin gaf Bart Somers namens zijn partij de socialisten de volle laag voor ’70 jaar wanbeleid in Antwerpen’. Zijn conclusie: ‘De SP.A heeft geen enkel recht meer om het burgemeesterschap op te eisen.’ Vice-premier Johan Vande Lanotte (SP.A) verslikte zich in Oostende in de branie van Somers en stuurde onmiddellijk een furieus sms-bericht naar Verhofstadt: ‘Dit brengt de relaties tussen SP.A en VLD ernstig in het gedrang.’
Maar nachtelijk overleg binnen de top van de SP.A leidde ook tot een andere, verrassende wending. Janssens, Steve Stevaert en co. vermoedden dat de liberalen de strategie van ‘de rode haring’ volgden – hoog inzetten om zoveel mogelijk binnen te halen – en dat het niet zo moeilijk zou zijn om aan te tonen dat ze hiermee in Antwerpen hun hand overspeelden. Daarom was Janssens vrijdagmorgen bereid ‘een offer’ voor een goed bestuur in Antwerpen te brengen. De VLD moest dan maar zelf de situatie deblokkeren met een kandidaat-burgemeester. Die tegenzet leek in eerste instantie te lukken toen de Antwerpse liberalen onmiddellijk havenschepen Leo Delwaide naar voren schoven. De SP.A dacht met de 68-jarige baron een makkelijke onderhandelingshap op het bord te krijgen.
Deze inschatting werd evenwel volledig onderuitgehaald toen de VLD-top niet aarzelde om de Antwerpse partijgenoten naar Brussel te halen voor een heuse bolwassing en vervolgens uitpakte met kamerfractieleider Hugo Coveliers als kandidaat-burgemeester van buiten de Antwerpse gemeenteraad. ‘Als een beschot tussen oud en nieuw’, aldus De Gucht na een blauwe vergadermarathon, maar duidelijk ook omdat Coveliers met zijn rechts-liberaal profiel als de geknipte man werd beschouwd om eindelijk orde in de Antwerpse VLD-rangen te brengen en tegelijkertijd bij de komende verkiezingen het Vlaams Blok en Liberaal Appel beter van antwoord te dienen. De Antwerpse VLD-voorzitter Ludo Van Campenhout stond erbij als een boer met kiespijn. Hij mocht een complete vernedering op zijn palmares inschrijven.
Maar ook bij de SP.A wisten ze even niet meer waar ze het hadden. Pas zaterdagavond werd een tegenoffensief in drie bewegingen ingezet om het initiatief weer in handen te krijgen. Eerst maakte Louis Tobback, met zijn gezag van oud-minister van Binnenlandse Zaken, duidelijk dat een hoogst uitzonderlijke benoeming van een burgemeester van buiten de gemeenteraad Antwerpen pas goed in een bestuurlijke chaos zou storten door slopende procedures bij de Raad van State. ‘Dat risico zou ik vooral niet nemen’, zo peperde Tobback Coveliers in, maar die laatste was niet erg onder de indruk. Zondag nam de Antwerpse SP.A-voorzitter Robert Voorhamme de stelling van Tobback over om onder de ‘VLD-directieven vanuit Brussel’ uit te raken. Voorts eiste hij dat ‘Brussel’ de Antwerpse partijen zelf een oplossing voor de crisis zou laten zoeken. Maandagochtend ten slotte trok de SP.A die lijn in een ruk door met een ‘straf gebaar’ en door resoluut de kaart-Jans- sens voor het burgemeesterschap te trekken.
SCHANDAALDOSSIERS
In deze nietsontziende confrontatie communiceerden de hoofdrolspelers vreemd genoeg op alle beslissende momenten alleen via de audiovisuele media met elkaar. Pas maandag, na de ultieme vlucht vooruit van Janssens, stond het Scheldewater blijkbaar iedereen echt tot aan de lippen. Pas toen was de tijd voor de kopstukken van SP.A en VLD rijp om samen uit te zoeken hoe ze zich zouden loswrikken uit de verkrampte egelstelling die Antwerpen helemaal in een machtsvacuüm dreigde te storten. Maar dit topberaad leidde niet tot het verhoopte resultaat. Integendeel. Na afloop lagen de standpunten van VLD en SP.A, allebei rotsvast overtuigd de beste kandidaat-burgemeester in huis te hebben, verder uiteen dan ooit.
In al die tactische opwinding werd bijna vergeten waar het in de Antwerpse bestuurscrisis fundamenteel om draait. De afgelopen weken boden nochtans een weinig fraaie stroom berichten over ergerlijke gezagsconflicten bij de politie, het onoordeelkundige omgaan met overheidscontracten, de totale afwezigheid van financiële controle in een stad die niet weet hoe ze haar schuldenberg moet wegwerken, ongeremde zelfverrijking bij topambtenaren, en bestuurders die het ook al niet te nauw namen met hun kostenvergoedingen. Zolang de Antwerpse politieke meerderheid onbekwaam blijkt daaraan paal en perk te stellen, heeft het Vlaams Blok zijn electorale winst maar uit te tellen. Vlaams Blok-kopman Filip Dewinter ruikt zijn kans en spant zich in om met nieuwe – vermeende of echte – schandaaldossiers en veel mediaspektakel ook totnogtoe onbesproken politici uit de Antwerpse meerderheid in opspraak te brengen, en zodoende het huidige klimaat van verdachtmakingen zo lang mogelijk, liefst tot aan de verkiezingen van 18 mei, te rekken. Sommige socialisten en christen-democraten verdenken minstens één VLD-schepen ervan gevoelige en voor de stad schadelijke dossiers aan het Blok door te spelen. Maar wie de mol is, doet er eigenlijk niet zo heel veel meer toe. Wat rot is, moet toch aan het licht komen, beseffen ook de meeste hoofdrolspelers uit de Antwerpse meerderheidspartijen. En dat alleen een sterke bestuursploeg, met de oprechte wil om in de Scheldestad een andere bestuurscultuur ingang te doen vinden, politiek soelaas kan bieden, weten de betrokken partijen ook. Maar begin deze week zag het er nog niet naar uit dat dit besef ook het pad zou effenen voor een snelle uitweg uit de Antwerpse bestuurscrisis.
Patrick Martens
Han Renard
