Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Haute Lecture by Colard Mansion in het Groeningenmuseum, Brugge.
We kennen zijn naam en zijn stielen, en verder is het koffiedik kijken. Er waren nog vroege drukkers in Brugge: Jan Brito, William Caxton en de drukker van Flavius Josephus, zo genoemd omdat we nog minder van hem weten dan van Colard Mansion. Uitgerekend aan Mansion wijdt het Groeningemuseum een dijk van een tentoonstelling, omdat er zo allemachtig veel kan worden verteld over zijn activiteit. Als kopiist, geleerde vertaler en drukker van luxemanuscripten was hij een sleutelfiguur in de fascinerende overgangsepisode van handschriften naar gedrukte boeken.
Uit het niets verscheen hij In 1457 in Brugge, wereldboekenstad. Nog mooi op tijd om in te haken op de waanzinnige liefde voor verluchte handschriften bij de machtigen. De Bourgondische hertog Filips de Goede, diens topraadgever Lodewijk van Gruuthuse en Jan Crabbe, abt van de Duinenabdij, bestelden hun luxegerief bij Mansion. Met de – nauwelijks iets minder exclusieve – vroege drukken of incunabelen boorde hij een nieuwe bibliofiele lezersmarkt aan bij de Franssprekende notabelen en middengroepen in de Bourgondische Nederlanden. Mansion bediende ze allemaal. Tenminste, voor zover ze gesteld waren op luxueuze, devotionele of moraliserende boeken in het Frans en het Latijn. Wie humanistische of Nederlandstalige literatuur zocht, was bij hem niet aan het juiste adres.
Wie humanistische of Nederlandstalige literatuur zocht, was bij Mansion niet aan het juiste adres.
De man was van vele markten thuis. Was er vraag naar een Franse versie van de Donatus spiritualis door theoloog Jean Gerson? Mansion zelf vertaalde en drukte dit doorwrochte traktaat over de religieuze relevantie van grammaticale taalstructuren. Moest een klassieke maar heidense tekst als de Metamorfosen van Ovidius een christelijk sausje krijgen? Colard kroop in zijn pen om er in zijn Franse bewerking een draai aan te geven en er zelfs een nieuw verhaal aan toe te voegen, de Legende van de gevallen eik. Op de bijgaande houtgravure staat hij afgebeeld als de man die de galappeltjes van de eikenblaren verzamelt om er later de inkt van te maken waarmee hij zijn boeken kon drukken.
De expo verenigt voor het eerst alle edities die bij Colard zijn verschenen en biedt de gelegenheid om in te zoomen op zijn experimenten qua tekst- en beeldbehandeling. Om zijn incunabelen zo veel mogelijk te doen lijken op handgeschreven teksten liet hij lettertypes snijden die het gotische schrift in de Bourgondische luxemanuscripten zo getrouw mogelijk imiteerden, de bastarda met zijn langgerekte S, en de kleinere, ronde rotunda.
Alle begin is moeilijk: op een opengeslagen linker pagina van de Opera door de christelijke theoloog Pseudo-Dionysius zie ik een iets te rond uitgevallen O, die op de rechter bladzijde keurig vervangen is door een kleinere font. Op een bladzijde uit de Ovidius-uitgave overlappen tekst en beeld mekaar een beetje, en bij de Consolation de la philosophie van Boëtius blijken de in het rood gedrukte titels niet zo zuiver, de losse woorden in het rood niet perfect uitgelijnd.
Een kostelijke aanblik bieden de incunabelen waarin gebruikers een beetje hebben zitten prutsen. Eentje doorstreepte een hele passage over de preken van de minderbroeders, een ander kopieerde een hoofdje in de rand, een derde beloofde wijn aan de eerlijke vinder mocht zijn boek ooit verloren gaan, een vierde maakte enkele ontbrekende bladzijden van zijn druk met de hand na. De drukker zelf verdween in 1484 met de noorderzon. ‘Colard nam de benen’, lees ik in het register waarin genoteerd staat dat hij de huur van zijn winkel niet langer betaalde.?
Tot 3 juni.
