‘Luc Tuymans verrast ons met zijn keuze voor authentieke barokwerken en hedendaagse kunst’

De spraakmakende Luc Tuymans heeft het aangedurfd om een brug te slaan tussen de hedendaagse beeldende kunst en de Barok. ‘Een waagstuk, zeker, maar de moeite waard om het te ondernemen’, schrijft Ludo Bekkers.

De Barok is een kunstperiode die zich situeert in de 16^e en 17^e eeuw. Het epicentrum lag in Zuidelijk Europa en dan vooral in Italië en Spanje. Via de reizen die vele Zuid-Nederlandse kunstenaars in die tijd maakten, werd die stijl ook in de Lage Landen geïmporteerd. Onder meer P.P. Rubens stond sterk onder de invloed ervan en zijn machtigste werken getuigen van een dramatiek en een kleurenweelde die zijn voorgangers (nog) niet kenden. De barokperiode in de kunstgeschiedenis zou ondenkbaar geweest zijn zonder de invloed van de Rooms Katholieke kerk die verwikkeld was geraakt in de strijd tussen de reformatie, zeg maar de strengere interpretatie van de geloofsbronnen zoals die door de protestanten werd voorgehouden, en de contrareformatie die, vooral onder invloed van de orde van de Societas Jesus (de jezuïeten) de kerk wilde revalueren door haar, in de letterlijke zin. pracht en praal te doen uitstralen. Dat demonstreerde zich in een weelderige architectuur (cfr. De kerk Sint-Carolus in Antwerpen) en een uitgesproken dramatisch georiënteerde schilder- en beeldhouwkunst.

Rubens en IS

Hoe breng je zo’n kunstinstelling vandaag in connectie met de huidige beeldende kunst? De spraakmakende Luc Tuymans heeft er zich aan gewaagd. Hij is niet aan zijn proefstuk als curator en tentoonstellingsmaker en heeft al bewezen dat hij een visie heeft en die kan overdragen op een expositieconcept.

Ten eerste koos hij voor een titel die vragen stelt, nieuwsgierigheid opwekt maar ook in relatie staat met het onderwerp. “Sanguine / Bloedrood” heeft twee betekenissen in dit kader, er is eerst de kleur, sanguine, die ook bij Rubens vaak voorkomt en bloedrood refereert, volgens hem, naar de bloedige strijd die er in die periode gevoerd werd in naam van het zogenaamde ware geloof en de huidige, angstaanjagende activiteiten van IS in het Midden-Oosten tot elders in de wereld op basis van een geloofsovertuiging die door de Koran zou geïnspireerd zijn.

Terug naar de tentoonstelling. Het gewaagde ervan is het confronteren van authentieke barokwerken en hedendaagse kunst. Beslist een echte confrontatie, een kijkspel dat inhoudelijk wil refereren naar parallelle politieke en oorlogssituaties van vandaag en waarbij de toeschouwer zijn visuele comfortzone achter zich moet laten en bereid is niet met de ogen te kijken maar ook met zijn intelligentie.

Het is, het moet gezegd, geen eenvoudige opgave temeer dat sommige getoonde werken van actuele kunstenaars een reputatie achter zich hebben die in een andere context ontstond. Het valt best mee met de indrukwekkend blijvende opgezette paarden van Berlinde De Bruyckere (In Flanders Fields) die nog altijd beroeren en zeker in deze inspirerende opstelling. Maar het wordt moeilijker met het cerebrale werk van On Kawara met zijn paneeltjes waarop (witte leestekens op zwarte achtergrond) alleen maar een datum voorkomt en ook bij Michael Borremans met zijn meticuleus geschilderde verstilde onderwerpen die inhoudelijk zowel als schilderkunstig vele mijlen afstaan van de geest van de barok. En er zijn nog voorbeelden die we aan de visie van de curator van deze toch unieke tentoonstelling overlaten.

Gecastreerd

Tuymans is er, van de andere kant, in geslaagd om een aantal kapitale barokwerken naar Antwerpen te halen o.m. Caravaggio (de geseling van Christus) en Francisco de Zurbaràn (de marteling van Sint Sebastiaan), een portret van Anthony van Dyck en twee heel mooie geschilderde voorstudies (De roof van de Sabijnse Maagden en De verzoening tussen Romeinen en Sabijnen) beiden uit 6140, zijn sterfjaar, en die op bescheiden formaat de extraverte stijl van deze barokmeester laten zien.

Voor Tuymans is het hoogtepunt in een tent buiten het museum gelegen, een installatie van de Amerikaan Edward Kienholz (1927-1994), beroemd geworden met zijn levensechte plastische uitbeeldingen van Amerikaanse situaties. In de tent wordt de installatie “Five Car Stud” uit 1969/1972 getoond die sedert 1972 op de Documenta in Kassel nooit meer te zien was. Het behoort nu tot de collectie Prada in Milaan en Tuymans wist het daar tijdelijk weg te halen.

In de ronde, donkere tent wordt een scène uitgebeeld met levensgrote figuren van een zwarte man die door vijf blanken wordt gecastreerd omdat hij in een auto betrapt werd met een blank meisje met wie hij seks zou hebben gehad. Het tafereel speelt zich af in het diepe Zuiden van de Verenigde Staten en is zowel een aanklacht als een raciaal statement. Het tafereel speelt zich af in de duisternis rond een aantal auto’s die met hun ontstoken koplampen de dramatische gebeurtenis uitlichten. Geen bezoeker kan onverschillig blijven bij dit kunstwerk dat op een hyperrealistische manier de toeschouwer met de neus op de feiten drukt.

Het is een schokkend eindpunt van een gewaagde tentoonstelling die inventief en erg persoonlijk een band wilde leggen tussen een algemeen erkende kunstperiode uit de 16^e en 17′ eeuw en hoe soms dezelfde intenties vertaald worden in de 21^e eeuw. Een waagstuk, zeker, maar de moeite waard om het te ondernemen.

Tentoonstelling “Sanguine/Bloedrood”. Antwerpen M HKA, nog tot 16 september.