Lost in translation: Vlaamse politici delen (on)bewust misleidende verhalen op social media

Of het nu over homohaat of anti blank geweld gaat: als Vlaamse politici op sociale media choquerende berichten uit het buitenland willen delen, denken ze beter twee keer na.

Met onderstaande tweet deelde Vlaams parlementslid Celia Groothedde (Groen) op Twitter een al even verontwaardigd bericht van de Belgische LGBT-activist Rémy Bonny, dat stelde dat de Poolse eerste minister Mateusz Morawiecki aangekondigd had ‘dat hij heropvoedingskampen voor LBGTI-mensen wil’. Rond dezelfde tijd schreef het Brusselse Groen-parlementslid Juan Benjumea dat de Belgische groene partijen bij de Poolse ambassade hadden aangedrongen op ‘een intrekking’ van die ‘heropvoedingskampen’.

In werkelijkheid heeft de Poolse regering helemaal geen plannen voor heropvoedingskampen voor holebi’s. De verwarring spruit voort uit een radio-interview met premier Morawiecki, waarin naar zijn mening werd gevraagd over het recent gepubliceerde LGBT-standpunt van de Poolse bisschoppenconferentie. In dat document van 27 pagina’s formuleren de Poolse bisschoppen onder meer dat holebi’s respect verdienen en dat ‘elke daad van fysiek of verbaal geweld, elke vorm van hooligangedrag en agressie tegen LGBT+-personen onaanvaardbaar is’, maar het bevat ook een passage die stelt dat het ‘noodzakelijk [is] om een adviescentrum op te richten […] om mensen te helpen die hun seksuele gezondheid en natuurlijke seksuele oriëntatie willen herwinnen’. Dat laatste is een verwijzing naar ‘conversietherapie’ voor holebi’s, een onwetenschappelijke en recent door zowel de Verenigde Naties als het Europees Parlement veroordeelde praktijk. Maar Morawiecki sprak zich op de radio niet uit over conversietherapie, laat staan over heropvoedingskampen: hij antwoordde dat hij het document niet gelezen had en verklaarde zich enkel akkoord met één concrete uitspraak die hem werd voorgelegd, over het ‘niet kritiekloos accepteren van de standpunten van de LGBT+-beweging’.

Het is niet de eerste keer dat er verwarring ontstaat over de vage strijd die de regerende Poolse partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) voert tegen wat ze ‘LGBT-ideologie’ noemt. Guy Verhofstadt (Open-VLD) liet zich eerder dit jaar in de luren leggen door een kunstproject met verkeersborden over ‘LGBT-vrije zones’ dat hij verkeerdelijk aanzag voor een overheidsinitiatief ( Knack, 29 april 2020).

Anti-blank

Aan de andere kant van het politieke spectrum is Dries Van Langenhove (Vlaams Belang) een belangrijke megafoon voor spectaculaire berichten uit het buitenland. De voorman van Schild & Vrienden laat zich daarbij graag inspireren door Damien Rieu, voormalig kopstuk van de identitaire beweging in Frankrijk. Op de versleutelde berichtendienst Telegram vermeldde Van Langenhove in februari de Twitter-account van Rieu als een ‘interessante volgtip’. Hij omschreef de meerwaarde van Rieu als volgt: ‘Alles uit Frankrijk, meestal veel sneller dan de MSM en ook de dingen die je in de MSM niet te zien krijgt over Frankrijk (aanslagen, anti-blank geweld,…).’ ‘MSM’ staat daarbij voor de klassieke of ‘mainstreammedia’.

Rieu (echte naam: Damien Lefèvre) werkt al enkele jaren voor politici van het Rassemblement National van Marine Le Pen. Hij wordt door vriend en vijand omschreven als een gewiekste propagandist. In Frankrijk is hij een luide stem in wat gemeenzaam de fachosphère wordt genoemd: een cluster uiterst rechtse opiniemakers, blogs en nieuwssites met namen als Riposte Laïque (‘seculier antwoord’), Boulevard Voltaire en Fdesouche (een verwijzing naar ‘Français de souche’, wat ‘Frans van geboorte’ betekent). Die ‘alternatieve’ media hechten meer belang aan ophef dan aan accuratesse, en via Rieu sijpelt desinformatie geregeld door naar de Twitter-account van Van Langenhove.

In maart van dit jaar deelde Van Langenhove bijvoorbeeld een oude video van een vechtpartij in een Franse Lidl-supermarkt, alsof het ging om een rel naar aanleiding van de toen nog prille coronalockdown. Van Langenhove haalde dat misleidende filmpje bij Damien Rieu, die het zelf pas verwijderde nadat het 125.000 keer bekeken was. Toen in juli in het Zuid-Franse Bayonne een buschauffeur overleed nadat hij klappen had gekregen van passagiers, deelde Van Langenhove, opnieuw in navolging van de uiterst rechtse Franse Twittersfeer, twee gelekte foto’s van de zogenaamde daders. Eén daarvan bleek helemaal niets met de zaak te maken te hebben. Ook hier werd alles achteraf geruisloos verwijderd.

Augustin

En dan is er de zaak-Augustin. Op Twitter, Facebook en Instagram deelde Van Langenhove op 25 augustus een verhaal over een ‘dappere jongeman’ uit Frankrijk: ‘Vrijdagnacht zag de 17-jarige Fransman hoe een groep van 5 allochtonen in Lyon 2 meisjes belaagde aan een bushalte […]. De jongeman snelde de meisjes te hulp, waardoor ze konden ontsnappen en een winkel konden binnenvluchten. De 5 allochtonen keerden zich volledig op Augustin en sloegen hem het ziekenhuis in met levensgevaarlijke verwondingen.’ De post werd op zijn verzamelde socialemediakanalen meer dan 10.000 keer gedeeld.

Dit verhaal, dat in de media werd gebracht door familieleden van Augustin, lokte in Frankrijk op sociale media ernstige verontwaardiging uit. Het incident werd vergeleken met wat enkele jaren voordien Marin Sauvajon was overkomen: een jongeman uit Lyon die klappen kreeg nadat hij tussenbeide was gekomen bij een ruzie, gehandicapt uit een coma ontwaakte en vorig jaar door president Macron geëerd werd met de legion d’honneur, de hoogste Franse onderscheiding. Ook Damien Rieu had een dag voordien via zijn Telegram-kanaal en op Twitter berichten over Augustin verspreid, inclusief een meme met de tekst ‘Gelyncht door schurken voor het verdedigen van twee jonge meisjes. Gerechtigheid voor Augustin!’

Na enkele dagen bleek het verhaal over Augustin niet te kloppen. De meisjes waarvan sprake getuigden zelf in de pers en tegenover onderzoekers dat een groepje jongens hen om hun Snapchat-accounts had gevraagd, maar dat ze zich niet werkelijk aangevallen of belaagd voelden. Hoewel ze Augustin bedankten voor zijn tussenkomst, waren de meisjes ook niet weggevlucht: ze bleven aanwezig tijdens de discussie en kwamen zelfs verschillende keren tussenbeide om de zaken te kalmeren, ook nadat Augustin een onverwachte vuistslag had geïncasseerd. Het parket bevestigde hun versie: Augustin had een enkele klap gekregen, en hoewel hij daar een gebroken kaakbeen en een letsel aan zijn tanden aan had overgehouden, werd het scenario van een ‘lynchpartij’ uitgesloten.

Via sociale media bereikt nieuws uit het buitenland ons sneller dan ooit. Choquerende verhalen over gevoelige onderwerpen die de landsgrenzen overstijgen kunnen ook in Vlaanderen de gemoederen beroeren – denk bijvoorbeeld aan de Black Lives Matter-protesten. Maar de vroegste berichten die ons uit het buitenland bereiken, zijn zelden doorwrochte journalistieke reportages. Vaak gaat het zelfs om faits divers die de lokale krantenkolommen niet overstijgen. Activisten en propagandisten zijn de klassieke media te snel af, maar zijn ook amper gebonden aan waarheidsvinding. Politici die – bewust of onbewust – misleidende verhalen delen die ze via hun vertrouwde netwerk hebben opvangen, zullen moeten leren leven met het risico dat ze desinformatie verspreiden.