‘Léon Stynen was een architect met een visie die verder ging dan het loutere bouwen’

Het Vlaams Architectuurinstituut en deSingel organiseren een overzichtstentoonstelling van het oeuvre van de Belgische architect Léon Stynen in de cultuurtempel die hij zelf ontwierp. ‘De kwaliteiten van een goed bedacht gebouw moet men fysiek ervaren’, meent Ludo Bekkers.

Wie Antwerpen binnen rijdt vanuit Boom ziet aan de Van Rijswijcklaan links het torengebouw van de vroegere BP (1960) en rechts de campus van het Conservatorium, deSingel (1960). Het zijn iconische gebouwen van de Antwerpse architect Léon Stynen (1899-1990). Beiden in hetzelfde jaar gebouwd contrasteren ze omdat het ene een gewaagde oefening is van hangende hoogbouw en het andere een voorbeeld van integratie in het stedelijk landschap, een laagbouw met een hoog gedeelte voor de noodzakelijke toneeltoren.

De twee sites staan in het ene geval voor een modern kantoorgebouw en in het andere voor een functioneel ensemble met studiedoeleinden en twee zalen, een voor een schouwburg en een andere voor concertuitvoeringen. Mettertijd werden ze geïntegreerd in het kunstencentrum de Singel. Ze staan voor de veelzijdigheid van de architect en zijn bureaumedewerker Paul de Meyer.

Zowel als organisatie van de ruimten, de esthetiek als de functionaliteit zijn het voorbeelden van een architectuur die meer wilde zijn dan een louter utilitaire constructie. Er zat een attitude achter die blijk gaf van elementaire dienstbaarheid voor de gebruiker. Dat was ook zo voor alle gebouwen, privé of maatschappelijk, die van af de tekentafel gerealiseerd werden. Stynen was een architect met een visie die verder ging dan het loutere bouwen, er schuilde ook een idee achter die techniek paarde aan esthetiek. Twee begrippen die hij ontleend had aan zijn allereerste ervaringen met het modernisme.

Léon Stynen was een architect met een visie die verder ging dan het loutere bouwen.

Dat modernisme was ontstaan in de tijd tussen de twee wereldoorlogen toen er een “moderne” architectuur gegroeid was die veel facetten heeft gekend. Het “modernisme” maakte, mede door de toepassing van nieuwe materialen zoals beton en metaal, andere oplossingen bij het bouwen mogelijk. Dat wil niet zeggen dat bestaande elementen zoals baksteen totaal werden verworpen maar in vele gevallen werden ze door creatieve architecten gebruikt om een samenspel te doen ontstaan dat toch aansloot bij die moderniteit. In Nederland was men op dat punt al een weg gegaan en het was wachten op bouwmeesters in ons land om die assimilatie te maken. Huib Hoste (1881-1957) en Renaat Braem (1910-2001) behoorden aanvankelijk tot die richting maar ontwikkelden zich beiden, net zoals Stynen tot boegbeelden van een stijl die ver af stond van de goden die ze aanvankelijk aanbaden.

Van het modernisme uit de jaren twintig en verder van de vorige eeuw behielden zij de zin voor structuren en het spel van horizontalen en verticalen. Stynen evolueerde wellicht het meest en paarde zin voor evenwicht met functionaliteit. En daarbij een creatief spel van ruimteverdeling.

Tent van God

Het is nu eenmaal het lot van toekomstgerichte geesten om hun ideeën vaak te zien verdwijnen door ongeïnspireerde politici.

Zijn oeuvre beperkte zich niet tot het bouwen maar hij had ook frisse ideeën over urbanisatie. Het complex voor het Muziekconservatorium in Antwerpen bedacht hij als een onderdeel van een totaalontwerp voor het terrein Wezenberg. Het hoogbouwhotel dat hij in de buurt realiseerde, zou daar deel van uitmaken. Renaat Braem bouwde nog wel de huidige Expohal (waar o.a. de Boekenbeurs wordt gehouden) maar daar is het dan bij gebleven. Ook ontwierp Stynen een nieuwe stad op de linkeroever van de Schelde met een brug en tunnel naar de rechteroever maar ook dat initiatief verdronk in de stroom. Het is nu eenmaal het lot van toekomstgerichte geesten om hun ideeën vaak te zien verdwijnen door ongeïnspireerde politici.

Het bureau Stynen/De Meyer heeft ontelbare projecten bedacht en uitgewerkt, privéwoningen, openbare gebouwen, urbanisatieplannen, casino’s, bioscopen en ook een opvallend kerkgebouw, de Sint-Rita kerk in Harelbeke. Stynen die zelf geen gelovige was heeft niettemin in dit project de ziel van een religieus gebouw volledig gevat. Met een conische betonnen vorm met een afgeplatte toren liet hij het daglicht binnen op de centrale en sacrale ruimte van het altaar. De toenmalige bisschop, Jozef De Smedt, definieerde het gebouw als een tent waarin men God kan vinden.

Léon Stynen was ook lange jaren directeur van de kunstschool Ter Kameren in Brussel gesticht door Henry van de Velde en opgevolgd door Herman Teirlinck. Het was dus een niet geringe eer dat hij als derde directeur deze hooggekwalificeerde instelling mocht gaan leiden. Hij heeft het zijne bijgedragen om de reputatie ervan te bestendigen. Veel publicaties heeft hij niet op zijn naam staan maar, bourgeois als hij was, is het toch merkwaardig dat hij in bepaalde teksten blijk geeft van een sociale bekommernis in verband met de architectuur, zowel in de woningbouw als in de publieke sector.

Dat hij in de vorige eeuw een haast geniale bouwmeester was is duidelijk op de tentoonstelling te zien die door het Vlaams Architectuurinstituut in deSingel werd opgezet. Met fotomateriaal, plannen en tekeningen kan men de evolutie van deze architect duidelijk volgen en wanneer men door de gangen van het oorspronkelijke gebouw loopt, voor de uitbreiding door Stéphane Beel, kan fysiek ervaren hoe knap Stynen ruimtes, verhoudingen en verbindingen heeft bedacht. Men moet dat fysieke contact ervaren om zich rekenschap te geven van de kwaliteiten die een goed bedacht gebouw kan hebben voor de bezoeker.