Islamfeminist Sherin Khankan: ‘Vrouwen waren in de tijd van de profeet ook leraar, krijger of imam’

© .
Han Renard

‘In tegenstelling tot sommige westerse feministes geloven wij dat de islam als instrument voor de emancipatie van vrouwen kan worden ingezet’, zegt de Deense Sherin Khankan, oprichter van een uitsluitend door vrouwen geleide moskee in Kopenhagen.

De bedachtzaam formulerende Sherin Khankan is een veelgevraagd spreker op congressen over islamfeminisme wereldwijd. In 2016 opende ze in Kopenhagen de Mariam Moskee, een moskee voor en door vrouwen. Vrouwen hoeven er niet op het balkon of in de achterste rijen te bidden of religieuze ceremonies bij te wonen, zoals in andere moskeeën gebruikelijk is. ‘Ik wilde een eigen moskee, met vrouwelijke imams, die het gebed leiden en de preekstoel beklimmen’, vertelt ze aan de telefoon. Ook mannen zijn welkom, behalve gedurende het vrijdaggebed.

Sherin Khankan heeft moderne ideeën over de gelijkwaardigheid van man en vrouw en het verzoenen van de islam en westerse waarden. Dat was ook de Franse president Emmanuel Macron niet ontgaan, die haar uitnodigde voor een lang gesprek. ‘Hij was heel geïnteresseerd in hoe het islamfeminisme kan helpen om bruggen te slaan tussen de gemeenschappen. Deze president is niet zo dogmatisch over de scheiding van kerk en staat als sommigen van zijn voorgangers. Macron gelooft dat godsdienst soms een deel van het probleem is, maar evengoed een deel van de oplossing.’

Wie predikt dat het paradijs zich onder de voeten van de vrouw bevindt, moet vrouwen dezelfde kansen geven als mannen.

Waarom was een eigen moskee voor u zo belangrijk?

Sherin Khankan: De moskee is niet alleen een plaats van gebed en spiritualiteit, maar ook van kennis en onderwijs. Dat laatste is heel belangrijk. Degene die de kennis produceert, is degene die bepaalt welke islamitische boodschap wordt verspreidt. Patriarchale structuren domineren moskeeën over heel de wereld en iedereen lijkt dat normaal te vinden. Als we die patriarchale, vrouwonvriendelijke interpretaties van de islam willen bekampen, moeten vrouwen inzetten op kennisproductie, niet alleen in de universiteiten, maar ook in de moskeeën. Want als vrouwen het vrijdaggebed leiden, zullen nieuwe verhalen over de islam ontstaan. In de grond gaat het dus eigenlijk niet om gender maar om kennis.

En om het verspreiden van een alternatieve islamitische boodschap?

Khankan: Ja, wij willen de Koran lezen met de nadruk op gendergelijkheid. Dat is wat onze moskee van andere moskeeën onderscheidt en dat is ook wat we vandaag nodig hebben. Er zijn prima moskeeën in Denemarken, maar hun structuren zijn door mannen gedomineerd. De moslimgemeenschap is deze hypocrisie vanzelfsprekend gaan vinden. Mannelijke geestelijke leiders zeggen dat vrouwen voorop moeten gaan in het verspreiden van de islam, maar ze verbieden vrouwen de toegang tot de preekstoel. Terwijl: wie predikt dat het paradijs zich onder de voeten van de vrouw bevindt, moet de daad bij het woord voegen en vrouwen dezelfde kansen geven als mannen.

Is het toeval dat vrouwen wereldwijd het voortouw nemen in de promotie van een progressieve, tolerante islam?

Khankan: Dat denk ik niet. Ik zei zonet dat het in de eerste plaats een kwestie van kennis is. Maar vrouwen lijden natuurlijk onder de ongelijkheid die het gevolg is van vrouwonvriendelijke interpretaties van de islam. De helft van de wereldbevolking bestaat uit vrouwen. Het is een kwestie van tijd voordat vrouwen in verschillende maatschappelijke gebieden de leiding zullen nemen, ook op het gebied van religie. Ik denk dat we vandaag getuige zijn van een domino-effect. Vrouwen inspireren andere vrouwen, dat is wat nu overal versneld aan het gebeuren is. Feministische moslima’s gaan denken: als zij het gebed kan voorgaan, kan ik dat ook. In China zijn er al vrouwelijke imams sinds 1820. Vandaag zijn die er ook in de Verenigde Staten, Canada, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en ga zo maar door. Ook in Parijs is onlangs een vrouwelijke moskee geopend.

Maar de meeste islamgeleerden vinden dat vrouwen geen imam kunnen zijn.

Khankan: Zeker drie hadiths (uitspraken die aan de profeet Mohammed worden toegeschreven, nvdr) refereren aan vrouwelijke imams. De profeet zelf droeg een vrouw in Medina op haar huis te verlaten en het gebed te leiden. Op grond daarvan laten de meeste islamitische rechtsgeleerden vrouwelijke imams toe, toch zeker voor een publiek van vrouwelijke gelovigen. De mythe dat vrouwen geen imam mogen zijn, is ontstaan omdat zoveel verhalen uit de islamitische traditie door de mannelijke machthebbers niet worden verteld. Vrouwen waren in de tijd van de profeet in Medina namelijk ook leraar, krijger of imam. Wij proberen in de Mariam Moskee dan ook niet zozeer de islam te hervormen. Wij gaan gewoon terug naar de wortels van de islam, om te laten zien dat feminisme en islam heel goed samengaan. En in tegenstelling tot sommige westerse feministes geloven wij dat de islam als een instrument voor de emancipatie van vrouwen kan worden ingezet.

Sherin Khankan

– Geboren op 13 oktober 1974 in Denemarken

– Dochter van een Syrische politieke vluchteling en een Finse verpleegster

– Studeerde in Damascus en keerde in 2000 terug naar Denemarken

– Heeft een master in sociologie van religie en filosofie aan de Universiteit van Kopenhagen

– Opende in 2016 de Mariam Moskee, de eerste moskee in Denemarken geleid door vrouwen

– Imam en publiciste

Wat zijn de voornaamste problemen waarmee praktiserende moslima’s vandaag worden geconfronteerd?

Khankan: Het grootste probleem, op grond van mijn ervaring als imam, heeft te maken met liefde en je eigen levenspartner mogen kiezen. Er is onder islamautoriteiten een brede consensus dat een moslimvrouw niet met een niet-moslim mag trouwen, terwijl een moslimman dat wel mag. Die ongelijkheid wordt goedgepraat met het argument dat de Koran wél uitdrukkelijk zegt dat een moslimman met een jood of een christen mag trouwen, maar niet dat een vrouw dat ook mag. Wij zeggen: er staat in de Koran ook niet dat ze dat níét mag – er staat daarover gewoon niets in de Koran – en wij geloven dat wat geldt voor de man, ook geldt voor de vrouw. Daarom voltrekken wij, als een van de weinige moskeeën in Europa, interreligieuze huwelijken tussen moslimvrouwen en niet-moslims. Voor jonge moslima’s in Europa is dat een van de meest acute dilemma’s. We hebben koppels uit Denemarken, Noorwegen, Zweden, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en een paar weken geleden zelfs uit Egypte. Wij bieden ook een nieuw islamitisch huwelijkscontract aan, dat moslimvrouwen het recht geeft om te scheiden.

Worden jonge moslima’s niet vaak verscheurd tussen hun familie aan de ene kant en de samenleving waarin ze opgroeien aan de andere kant?

Khankan: Zeker. Gemengde koppels kloppen meestal bij ons aan na een jarenlang gevecht met hun familie. Wij proberen soms te bemiddelen. Het gebeurt ook dat de familie van de moslimbruid weliswaar aanwezig is op het huwelijk met bijvoorbeeld een autochtone Deen die zich niet wil bekeren, maar met grote tegenzin en diep ongelukkig. Soms weigert de vader van de bruid zelfs om mij te groeten. Maar het feit dat hij aanwezig is, is een kleine stap in de goede richting. Verandering vergt tijd en geduld, en wij willen de moslimgemeenschap niet bruuskeren.

Welke mensen bezoeken uw moskee?

Khankan: Het is echt een nieuwe generatie moslims, veelal twintigers. Sommigen hebben een moslim- en een migratieachtergrond, sommigen zijn bekeerlingen. Er komen zowel mannen als vrouwen, maar vooral vrouwen. Die nieuwe generatie heeft een heel andere benadering dan de oudere generaties. Ze zijn geboren en opgegroeid in Denemarken, en zijn toleranter en meer open van geest dan hun ouders. De meesten geloven bijvoorbeeld dat de islam en homoseksualiteit perfect met elkaar te verzoenen zijn en zijn het gewoon om te gaan met andersdenkenden. Voor de toekomst van de islam in Europa is het belangrijk om een nieuwe generatie imams op te leiden en tegengas te geven tegen de groeiende islamofobie.

Zo wordt het ook lastiger om vast te houden aan het beeld dat moslimvrouwen onderdrukt zijn, als men ziet dat wij de dans leiden in onze eigen moskeeën, waar een nieuwe generatie vrouwelijke imams zaken als gendergelijkheid en tolerantie tegenover homoseksualiteit predikt.

Het festival Religie in de Stad vindt plaats van 22 tot 23 februari in het Brusselse Flageygebouw. Sherin Khankan neemt deel aan het debat over ‘Lichaam en dood’ op 22 februari om 15.45. Tickets en info op www.flagey.be

Dit artikel verschijnt woensdag 20 februari 2019 in Knack.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content