Huisjesmelkerij in Antwerpen: op inspectieronde met een woontoezichter

Huisjesmelkerij, krot- en overbewoning blijven hardnekkige problemen voor de stad Antwerpen. ‘Blijkbaar is het geen prioriteit meer om als burgemeester te zorgen dat je goede woon- en leefomstandigheden creëert voor alle inwoners van je stad.’

‘Onbewoonbaar’ staat op het plakkaat aan het raam. Het pand in de Antwerpse wijk 2060, grenzend aan Borgerhout, is afgesloten met metalen platen voor de deur en de ramen. ‘Er was sprake van overbewoning’, vertelt woontoezichter Danny Jacobs. ‘En de vloer tussen de kelder en de benedenverdieping was dusdanig doorgebogen dat het gevaarlijk was. Het pand werd deze zomer ontruimd. Het gerechtelijk onderzoek loopt nog.’

Tot 2014 waren meer dan 2000 woningen in Antwerpen onbewoonbaar/ongeschikt verklaard omdat ze niet voldoen aan de veiligheids- en gezondheidsnormen van de Vlaamse Wooncode. Meestal gaat het om problemen met de elektriciteits- of gasinstallatie of CO-gevaar.

Sinds de ontploffing op de Paardenmarkt in januari waarbij twee doden vielen, staat de discussie rond woonkwaliteit in Antwerpen weer op scherp. SP.A en Groen wezen de vinger naar de dienst Woontoezicht, onder de bevoegdheid van burgemeester Bart De Wever (N-VA). Er zouden te weinig mensen werken om alle controles te kunnen opvolgen, waardoor huisjesmelkerij en verkrotting onder de radar blijven. ‘Het stadsbestuur geeft de strijd tegen huisjesmelkerij op’, betoogde voormalig Antwerps SP.A-voorzitter Tom Meeuws.

‘Er zijn momenteel zeven wooninspecteurs actief. Dat is niet bijzonder veel, de werkdruk is hoog, dat geef ik toe. Maar we doen nu met minder toezichters evenveel controles als toen we met een voltallige ploeg werkten’, zegt Danny Jacobs. ‘Bovendien is een aantal mensen in opleiding, we krijgen versterking.’

Mondiger

Danny is een oude rot in het vak. Toen hij in 1997 bij Woontoezicht begon, waren er ook krotwoningen en huisjesmelkers, maar de mentaliteit van de mensen is veranderd, zegt hij: ‘Ze zijn mondiger geworden, willen er advocaten of aannemers bij sleuren. Het is allemaal omslachtiger en harder geworden.’

We staan in wijk 2060 en wachten op de eigenaar van het huis tegenover ons. Hij verhuurt vier verdiepingen en heeft zelf om een conformiteitsattest gevraagd. Ook de attesten staan ter discussie. Sinds 2016 betaalt het OCMW alleen nog een huurwaarborg als de huurder een conformiteitstest kan voorleggen waarin staat dat het pand voldoet aan de eisen van de Vlaamse Wooncode. Groen en SP.A verwerpen de maatregel omdat kwetsbare huurders er juist nog meer door in problemen komen: niet alle eigenaars willen dat hun pand door de stadsdiensten wordt gecontroleerd en ze geven liever een huurder zonder OCMW-waarborg voorrang. Het aantal aanvragen voor een huurwaarborg van het OCMW is sinds de invoering van de maatregel dan ook afgenomen, klinkt het bij het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) en de Huurdersbond. Het aantal cashwaarborgen zou daarentegen stijgen.

We vragen honderden controles per jaar aan bij Woontoezicht. Maar we komen niets te weten over de opvolging.

‘Een cashwaarborg is een onwettelijke praktijk. Het geld moet geplaatst worden op een geblokkeerde rekening maar dat gebeurt dus niet, het wordt alleen administratief genoteerd’, zegt OCMW-raadslid Johan Peeters (SP.A). ‘We vragen honderden controles per jaar aan bij Woontoezicht voor huizen waarbij een cashwaarborg is betaald. Maar we komen niets te weten over de opvolging van die onderzoeken. Als ik ernaar vraag, krijg ik te horen dat het om een bevoegdheid van de burgemeester gaat en dat die informatie niet kan worden gegeven. Men wil geen controles vanuit de oppositie. In de gemeenteraad van januari heeft burgemeester De Wever gezegd dat hij degenen die in slechte woonomstandigheden leven in Antwerpen niet zou willen voeden. Omdat het over gigantisch veel mensen gaat. Ik stond perplex. Blijkbaar is het geen prioriteit meer om als burgemeester te zorgen dat je goede woon- en leefomstandigheden creëert voor alle inwoners van je stad.’

Bij de N-VA zien ze dat anders. ‘Wij zijn ook voor een conformiteitsattest voor ieder huis in Antwerpen maar we willen aan de onderkant van de markt beginnen, bij de huizen die er het slechtst aan toe zijn’, zegt woordvoerder Michael Lescroart voor OCMW-voorzitter Fons Duchateau. ‘Als iemand dus een huurwaarborg van het OCMW wil, geven we die alleen voor een huis dat in orde is. Dat wil niet zeggen dat er een conformiteitsattest voor nodig is, we gaan ook akkoord met een attest voor energiezuinigheid, een keuring van de elektriciteit en een bewijs van inschrijving in het kadaster. Op die manier willen we minder mensen in krotten doen wonen en huisjesmelkers geen huurwaarborg geven. Groen en SP.A zeggen dat we op die manier de verantwoordelijkheid bij de huurder leggen want die moet het attest kunnen voorleggen. Maar dat klopt niet. Uiteindelijk moet de verhuurder voor het attest zorgen. Doet hij dat niet, dan komt zijn pand terecht op een lijst voor controles.’

De verhuurder bij wie we aankloppen, wil juist zo snel mogelijk een conformiteitsattest krijgen. Twee huurders staan op de wachtlijst voor een sociale woning, vertelt hij. Voor de verdieping die ze nu huren, kunnen ze huursubsidie krijgen maar dan moeten ze wel een conformiteitsattest laten zien. ‘Nu doe ik het maar ineens voor alle huurders’, zegt de eigenaar. ‘Ook in de context van het geval op de Paardenmarkt. Ik ben niet van het type huisjesmelker, ik wil dat het in orde is.’ Danny meet de woning op, wandelt door slaapkamers en badkamers, inspecteert stopcontacten, zekeringskasten en leidingen. ‘Dat ik overal kan binnenkijken, hoor ik vaak’, klinkt het lachend. ‘Maar vraag me achteraf niet hoe het interieur eruit zag, daar let ik niet op.’

Het huis is in orde, de eigenaar krijgt zijn attest. Op naar pand nummer twee.

Of de controles zijn opgevoerd sinds de explosie op de Paardenmarkt, vragen we. ‘Nee, want we werken al in een hoog tempo’, zegt Danny. ‘Als er een CO-dode is of een gasontploffing, dan schieten alle instanties wakker en moet er plots van alles gebeuren. Vanuit de politiek werd door sommigen geopperd dat de stad in gebreke was omdat er niet snel genoeg was ingegaan op een vraag van het OCMW voor een keuring van het bewuste pand. Nu, het ging niet om een prioriteit, er waren geen aanwijzingen van gebreken die gevaar opleverden. Maar de aanvraag zou wel vlotter behandeld zijn als er meer toezichters waren geweest.’

Strafpuntensysteem

Bij de dienst Stadstoezicht nuanceren ze het belang van het conformiteitsattest. ‘De vaststellingen van onze woontoezichters zijn een half jaar geldig’, zegt afdelingshoofd Jonas Vogels. ‘Nadien kan de situatie verslechterd of verbeterd zijn. Een conformiteitsattest is momenteel tien jaar geldig. Wij staan er dan ook wat voorzichtig tegenover. Als er een gebrek in een woning ontstaat na een conformiteitsattest, heeft zo’n document weinig nut. Er is een voorstel om de geldigheidsduur van het attest in te korten. En als er een klacht is over de woning, moet het opnieuw bekeken worden.’

Sinds 2015 voert Stadstoezicht een aanklampend beleid: ‘Om de stijging van ongeschikt of onbewoonbaar verklaarde woningen tegen te gaan, leggen we meer druk op de eigenaar om zaken in orde te brengen. We werken met een strafpuntensysteem. Bij 15 strafpunten voldoet een woning niet aan onze minimale kwaliteitseisen en moeten de zaken hersteld worden. De kosten worden verhaald op de eigenaar. Het snelherstel is nog nieuw, we zijn aan het uitwerken hoe we er het beste resultaat uithalen. De vraag daarbij is natuurlijk wel hoever je kunt gaan in de inmenging van een privéwoning.’

Als een ongeschikt of onbewoonbaar verklaarde woning een jaar leegstaat zonder dat de eigenaar er iets aan doet, moet er krotbelasting worden betaald. Voor een woning is dat 3500 euro, voor een kamer 1200 euro. De eerste vijf jaar wordt dat bedrag elk jaar verdubbeld, tot een maximum van 17.500 euro per jaar voor een woning.

‘Om huisjesmelkerij en verkrotting tegen te gaan, moeten we woontoezichters nauwer laten samenwerken met wijktoezichters, maatschappelijk werkers, wijkagenten, bouwtoezichters en anderen die krot- of overbewoning aantreffen’, zegt Vogels. ‘In de zogeheten overlastpanden wonen veel meer mensen dan officieel staat aangegeven. Laatst was er een brand in een appartementsgebouw waar officieel 30 mensen woonden. Maar er kwam 80 man naar buiten. Vaak gaat het om buitenlandse seizoenarbeiders. In de haven van Antwerpen zijn bijvoorbeeld veel Oost-Europeanen werkzaam. Ze werken in shiften en leven tussendoor met 18 man op een kamer. Als er zes man aan het werk zijn, slapen zes anderen in de kamer. Zo ruilen ze telkens. Terwijl de kamer op naam staat van één persoon. De eigenaar verhuurt per persoon, niet per bed of kamer. Vaak komt er ook sluikstort van overlastpanden; op straat ligt het vol zwarte zakken met afval. Maar tegen de tijd dat de tweede aanmaning voor een boete op de post is, zijn de arbeiders al weer terug in hun eigen land.’

Om die panden aan te kunnen pakken, is de dienst Stadstoezicht afhankelijk van informatie van de buurtbewoners. ‘Intussen leren we de signalen te herkennen; sluikstort, lawaai van mensen die binnen en buiten gaan ’s avonds, blikjes bier voor de deur’, zegt Vogels. ‘Het gaat niet altijd over seizoenarbeiders, er zijn ook panden waar nieuwkomers uit het buitenland arriveren en een paar maanden blijven voor ze naar districten als Berchem of Deurne verhuizen. De bewuste panden in zo’n transitiewijk vind je niet op de vastgoedsites. Als stad is het zeer moeilijk om daar vat op te krijgen, het gaat om gesloten netwerken. Om die aan te pakken, moeten de verschillende diensten samenwerken en informatie uitwisselen. Het gaat niet vooruit als ieder op zijn eigen eiland blijft. Een parkeerwachter die dagelijks door dezelfde straat loopt, kan bepaalde zaken opmerken, om een voorbeeld te geven. Het kan ook werken om een beter zicht te krijgen op andere overlastfenomenen zoals malafide handelszaken. Die kunnen een enorme invloed hebben op bepaalde wijken. Illegale geldstromen vormen er vaak een rode draad. We proberen hier dan ook harder op in te zetten. Dat doen we bij huisjesmelkers ook. We controleren systematisch alle andere panden van een huisjesmelker zodat we een eventueel netwerk van inkomsten kunnen opsporen.’

Huurders brengen de woning soms bewust in een slechte staat omdat ze hopen zo in aanmerking te komen voor een sociale woning.

Elektrocutie

De huurder van het pand aan de grens Borgerhout/wijk 2060 heeft zelf om een bezoek van een woontoezichter gevraagd. Omar woont er met zijn vrouw en drie kinderen en maakt zich zorgen om de scheuren in de buitenmuur van zijn woonkamer en om de lekkage boven zijn bed, zegt hij. Als hij op de muur klopt, komen de stukken naar beneden. ‘Alles stinkt naar het vocht.’ De eigenaar heeft niet gereageerd op de vraag voor herstel.

‘Geen aarding in de kelder’, constateert Danny bij de elektrische installatie. ‘Dat betekent gevaar voor elektrocutie.’

In de keuken wijst Omar op de gaten in de muur. ‘De muizen uit de kruipruimte eronder komen erdoor naar binnen, en het tocht vreselijk in de winter.’ Boven in de slaapkamer zien we een vochtplek in het plafond, boven het tweepersoonsbed. Tegen de muur staat een kinderbed. ‘Als het regent, moeten we ons bed verschuiven’, zegt Omar. ‘Maar zoals je ziet, is er niet veel ruimte. We hopen dat het lek niet groter wordt.’ Hij betaalt 600 euro voor de woning met drie slaapkamers.

‘Er is een groot probleem’, zegt Danny. ‘Omdat de installatie beneden niet geaard is, is er nergens aarding in het gebouw. Er staat een wasmachine en dat is gevaarlijk, die moet op een apart geaard circuit staan. Als er een defect aan is, kun je geëlektrocuteerd worden.’ Het verdict luidt: afgekeurd. Er wordt een technisch verslag gestuurd naar de eigenaar en de verhuurder. De eigenaar zal de gebreken moeten herstellen.

Gemiddeld controleert Danny negen huizen per week. ‘In de 21 jaar dat ik bij de dienst werk, heb ik heel wat extreme situaties gezien. Toen ik nog maar net begon, kwam er een klacht binnen over enorme stank bij een buurman. De geur was inderdaad niet te harden, alles stonk naar uitwerpselen. Het huis was ontzettend smerig maar toch niet van die aard dat het zo erg kon stinken. Tot ik de kelderdeur opende. Het gonsde er van de vliegen en insecten. Intussen schreeuwde de bewoner dat het OCMW hem buiten wilde hebben en dat hij het niet pikte. Op de bodem van de kelder vonden we een enorme berg stront. Omdat zijn beerput vol was, had de bewoner het toilet verplaatst, een gat in de grond gemaakt en kakte hij zijn kelder vol. De man is uiteindelijk uit het pand gezet, de woning moest sowieso gerenoveerd worden.’

Toestanden met kinderen raken hem het meest, zegt Danny. En dieren. ‘Zo was er een pand van een bekende huisjesmelker, een van de eerste die in Antwerpen veroordeeld werd. Er woonde een vrouw met een halve zoo; honden, katten, er vlogen vogels rond.. Ik kwam binnen en dacht dat er een waterlek was, de vloer blonk van het vocht. Bleek dat het urine van de katten was. De vrouw sliep samen met haar hond, een Sint-Bernard. Het dier was ziek en lag op de matras in zijn eigen uitwerpselen, alles zat onder de vlooien. De dierenarts heeft het beest ter plaatse een spuitje moeten geven.’

Sociaal zwakke huurders zijn vaak afhankelijk van de goodwill van de verhuurder. Maar evengoed staan eigenaars soms met hun rug tegen de muur. ‘Het gebeurt dat huurders de woning bewust in een slechte staat brengen omdat ze hopen op die manier in aanmerking te komen voor een sociale woning’, zegt Danny. ‘Mensen kunnen daar ver in gaan. Zo deed een huurder alsof er een lek in het plafond was door er elke dag met een natte spons overheen te gaan. Het interieur van een woning wordt soms systematisch gesloopt. Daar sta je dan als onderzoeker, want ik kan alleen constateren wat de gebreken zijn in een woning, niet wie ze heeft aan gericht. Als eigenaar kun je dan alleen naar het vredegerecht stappen.’

Het tekort aan betaalbare, kwaliteitsvolle huurwoningen is zoals in alle grote steden ook in Antwerpen enorm. Omdat de vraag naar huurwoningen in de lagere prijsklasse hoog is, zijn de prijzen in die sector de afgelopen jaren het meest gestegen. De huurmarkt is verstoord, zegt de Huurdersbond. Er moeten meer huurtoelages op de private arbeidsmarkt komen, meer sociale huur en ook meer sociale huurkantoren waarbij eigenaars zeker zijn van hun inkomsten bij verhuur van hun woning. De bond pleit ook voor een verlaging van de huurwaarborg. In 2019 wil de regering de huurwaarborg optrekken van twee naar drie maanden huur. ‘Onbetaalbaar voor veel huurders’, zegt de bond.