‘Hoe is het mogelijk dat een zo ingrijpende beslissing als de beslissing tot opsluiting voor onbepaalde duur niet door een rechter wordt genomen, maar door een politieagent of een administratie?’ vragen Greet Daems en Nabil Boukili van PVDA na een aantal gevallen waarbij mensen met een geldige verblijfsvergunning toch in de cel terechtkwamen. ‘Waarom is er geen effectieve beroepsmogelijkheid?’
De afgelopen weken zijn verschillende buitenlandse studenten met geldige visa opgesloten in Belgische gesloten centra. De verhalen van de slachtoffers zijn verbijsterend en tonen de gaten in het Belgisch systeem, waar fundamentele rechten niet bestaan. Het is absoluut noodzakelijk de regelgeving te veranderen en een echte controle op de praktijken van de staat op te leggen.
Rafaël N. C., 27 jaar oud, reist van Angola naar Portugal waar een gastgezin op hem wacht om te studeren. Hij maakte een tussenstop van een paar uur in Zaventem. Wanneer hij uit het vliegtuig stapt, houdt de luchthavenpolitie hem tegen en plaatst hem in een isoleercel voor de rest van de dag. Wanneer zijn vlucht naar Portugal al lang vertrokken is, wordt hij in het Nederlands ondervraagd, zonder vertaler. Omdat hij het doel van zijn reis niet kan duidelijk maken, wordt zijn visum ingetrokken en wordt hij overgebracht naar het gesloten centrum. Op dit moment is hij nog steeds opgesloten. Hij zou toelatingsexamen gaan doen aan de universiteit van Porto, afdeling informatica, een kans die hij nu heeft gemist. Maar nog erger is zijn gezondheidstoestand: Rafaël is gehandicapt. Zonder verzorging en lichaamsbeweging, verergert zijn toestand elke dag. Hij kan intussen niet meer stappen.
Hoeveel buitenlandse studenten worden in Belgische gesloten centra opgesloten?
Junior M. W., een 20-jarige Congolese student aan de UCL, werd meer dan twee weken opgesloten in een gesloten centrum. Ook hier hetzelfde patroon: bij aankomst op de luchthaven wordt hij geïsoleerd en ondervraagd, deze keer over wetenschap, want hij zou gaan studeren. Drie keer probeert men hem terug te sturen, maar hij verzet zich. Uiteindelijk werd hij vrijgelaten, dankzij de acties van zijn familie die hier in België woont, een grote studentenbeweging en een burgerpetitie met 18 000 handtekeningen. Nauwelijks een maand later herhaalt de geschiedenis zich: ook Yves Y. K., een UCL-student uit Ivoorkust wordt gedurende twee weken in een gesloten centrum opgesloten, te worden vrijgelaten om zijn studies aan te vatten.
Deze gevallen staan niet op zichzelf en studenten zijn niet de enigen die worden getroffen. Verschillende even onwaarschijnlijke verhalen verschenen in de pers: dat van Omar M., een Senegalese professor die was uitgenodigd voor een seminarie in Nederland; dat van Ragini U. G., een 62-jarige Nepalese kunstenares, gehuwd met een Belg; dat van een Thaise wetenschapper, uitgenodigd door het atoomagentschap; dat van Fouad, een 20-jarige mentaal gehandicapte man uit Brussel, die alleen werd uitgewezen naar Turkije, waar hij een weekje op vakantie was geweest met zijn mama en verder niets of niemand kent.
Al deze gevallen hebben met elkaar gemeen dat de mensen die opgesloten werden, een geldige verblijfskaart of visum hadden. Het behoeft geen betoog dat de opsluiting en de pogingen tot gedwongen uitwijzing ernstige gevolgen hebben voor de geestelijke en soms lichamelijke gezondheid. Dit geweld is uiteraard niet gerechtvaardigd. Is er dan geen rechterlijke controle?
Hoeveel buitenlandse studenten worden in Belgische gesloten centra opgesloten?
Een visum aanvragen is een lange en kostelijke procedure. Men moet aan strenge voorwaarden voldoen en er wordt een rigoureus onderzoek gedaan. Maar wanneer een persoon het land binnenkomt, kan de grenspolitie het visum weer afnemen na een kort verhoor.
In het dossier van Junior vroeg de politie wat Mendeljev had uitgevonden. Junior kon niet antwoorden. In Congo leert men over het periodiek systeem, niet over de tabel van Mendeljev.
Aan Ouïam, een studente tandheelkunde, vroeg de politieagent: “Ik heb een gaatje, kan je dat repareren?”, op een zeer denigrerende manier. We herinneren er hierbij aan dat het Comité P, na de dood van Jozef Chovanec en de Hitlergroet van de politieagente op de luchthaven van Charleroi, zelf heeft gewezen op “een cultureel probleem” bij de grenspolitie.
In al deze gevallen heeft de politie de Dienst vreemdelingenzaken geadviseerd het visum in te trekken. De Dienst Vreemdelingenzaken deed dit vervolgens, zonder verder onderzoek te doen. Een zo ingetrokken visum kan zelfs een visum zijn dat door een ander land is afgegeven. Dit is het geval voor Rafael, die niet naar Portugal zal kunnen gaan om zijn toelatingsexamen af te leggen, en voor Ouïam, wier geplande stages als tandarts niet meer kunnen doorgaan.
De opsluiting gebeurt zonder controle door een rechter, en voor onbepaalde (en quasi onbeperkte) tijd.
Beroep kan wel aangetekend worden, maar de procedure is zeer complex en formalistisch. De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen kan alleen nagaan of de beslissing wettig is, zonder de betrokkene te horen of met nieuwe informatie rekening te kunnen houden. En wie ondanks dit formalisme toch een voordelig arrest krijgt, kan zo een nieuwe beslissing tot uitwijzing krijgen.
Een opgesloten vreemdeling kan ook beroep aantekenen bij de Raadkamer. Ook hier kan men alleen de wettigheid nagaan van de opsluiting, niet of ze wel rechtvaardig of nuttig is. Wanneer de Raadkamer beslist dat de detentie onwettig is, kan de Belgische staat in beroep gaan: dan blijft de opsluiting duren en kan er zelfs een uitwijzing plaatsvinden.
Ondanks de vele verhalen van onterechte opsluitingen, blijft staatssecretaris Sammy Mahdi bij zijn standpunt: de wet is de wet en de rechtsstaat kan niet in twijfel worden getrokken. Er blijven nochtans veel vragen. Hoe is het mogelijk dat een zo ingrijpende beslissing als de beslissing tot opsluiting voor onbepaalde duur niet door een rechter wordt genomen, maar door een politieagent of een administratie? Waarom is er geen effectieve beroepsmogelijkheid? Hoe wordt de geldigheid van het politieverhoor en van de beslissingen van de Dienst Vreemdelingenzaken gecontroleerd? Waarom is een tolk niet verplicht bij het verhoor? Waarom houdt de Dienst Vreemdelingenzaken mensen opgesloten, ook al weet men dat dit onterecht is? Waarom voorziet de wet niet in (automatische) schadeloosstelling voor de geleden schade wanneer wordt aangetoond dat de aanhoudingen ongerechtvaardigd waren? En meer fundamenteel: zijn deze maatregelen te rechtvaardigen en proportioneel? Een fundamentele herziening van dit systeem is nodig.
Door herhaaldelijk de bouw van nieuwe gesloten centra aan te kondigen, laat de regering zien dat zij dit beleid wil voortzetten. Wij zijn ervan overtuigd dat detentie omwille van administratieve redenen, niet gerechtvaardigd is. We zien elke dag dat dit onvermijdelijk leidt tot schendingen van de mensenrechten. Wij herinneren eraan dat het maatschappelijk middenveld in dit verband al jaren voldoende geloofwaardige alternatieven voorstelt. Dit beleid moet stoppen.
Greet Daems en Nabil Boukili zijn Kamerleden voor PVDA.
Loïc Fraiture en Riet Dhont maken deel uit van de ngo Vriendschap zonder Grenzen.