‘Het is onze ambitie dat Vlaanderen een onbetwiste referentie wordt in het Europa van de jaren twintig’, zo valt te lezen in het Vlaamse regeerakkoord. De Vlaamse werkgeversorganisatie Voka vroeg zich af hoe realistisch die ambitie is en toetste ze aan een aantal parameters, zoals mobiliteit, onderwijs en werkzaamheidsgraad. Knack voegde daar armoede en het Vlaamse zorgbeleid aan toe. We vergeleken de Vlaamse prestaties met het gemiddelde van de landen waarmee de regering-Jambon zich wil meten: Nederland, Zwitserland, Denemarken, Noorwegen, Finland en Zweden. En we keken ook naar de kampioen in Europa.
1. Mobiliteit
Dirk Lauwers (UGent en UAntwerpen): ‘De Vlaamse regering wil 300 miljoen euro investeren in de fietsinfrastructuur. Ook wat de omschakeling naar milieuvriendelijke vervoersmiddelen betreft, de zogenaamde modal shift, is ze behoorlijk ambitieus: ze wil naar 40 procent duurzame verplaatsingen, dus met de fiets, het openbaar vervoer enzovoorts. Anderzijds trekt ze maar 10 miljoen euro extra uit voor De Lijn, dat is wellicht minder dan de inflatie. Die 40 procent is dus misschien wat te ambitieus.
Wie vergelijkt met Scandinavië of Nederland, moet naar het hele plaatje kijken. Nederland kon met extra wegcapaciteit de filedruk tussen 2008 en 2013 halveren, maar zit nu weer op het recordniveau van 2008. De filewet is genadeloos: een extra rijstrook slibt in 5 à 10 jaar dicht. Scandinavië combineert extra wegcapaciteit met goed openbaar vervoer én financiële sturing: een fileheffing, een eenvoudige vorm van rekeningrijden (in Noorwegen en Zweden), inschrijvingstaksen voor voertuigen tot 85 procent van de aankoopprijs (in Denemarken), een bewonersparkeerkaart van 100 euro per maand in Stockholm. En vergeet de verkeersveiligheid niet. Minstens een kwart van de Brusselse en Antwerpse files wordt veroorzaakt door ongevallen.
De modal shift zal dus veel forsere investeringen vergen. En er moeten taboes sneuvelen: rekeningrijden en lagere snelheden op de ringwegen rond Brussel en Antwerpen zijn een must.’
2. Meer mensen aan de slag
Stijn Baert (UGent): ‘Een werkzaamheidsgraad van 80 procent in Vlaanderen is erg ambitieus. Tijdens de regering-Bourgeois steeg die 2 tot 2,5 procentpunt, de regering-Jambon wil hem 4 procentpunt hoger tillen, en dat onder een minder gunstige conjunctuur.
De rode draad in het regeerakkoord is dat werk meer moet lonen, en dat is goed. Maatregelen als de jobbonus, investeringen in kinderopvang en de VDAB als centrale arbeidsmarktregisseur, zijn belangrijk. Maar zal dat genoeg zijn? Het is onduidelijk of er daarvoor voldoende geld ter beschikking wordt gesteld. De VDAB zal niet alleen werklozen die willen werken moeten helpen, maar vanaf nu ook werklozen die niet op zoek zijn naar werk, de inactieven. Krijgt de VDAB daar ook de middelen voor?
Veel zaken die de arbeidsmarkt beïnvloeden, zoals de belastingen op arbeid, worden nog op het federale niveau geregeld. Dat zal de regering-Jambon ook parten spelen. Een verdere regionalisering van de bevoegdheden is dus noodzakelijk als Vlaanderen die 80 procent werkzaamheidsgraad wil halen.’
3. Armoede
Wim Van Lancker (KU Leuven): ‘De voorbije decennia is de kinderarmoede in Vlaanderen verdubbeld. De inkomensarmoede is de laatste tien jaar niet gedaald en nooit schoven meer mensen aan bij de Voedselbank. Des te verbazender is het dat de regering-Jambon niet één doelstelling formuleert in verband met armoedebestrijding. Niet één.
Het Groeipakket? Het regeerakkoord beschrijft gewoon wat dat is. De sociale voordelen worden afhankelijk van de hoogte van het inkomen. Uitstekend, maar dat is al grotendeels zo.
Dat gebrek aan ambitie is erg. Armoedebestrijding is bij uitstek een kwestie van keuzes. En er zijn wel degelijk oplossingen: in Canada is de kinderarmoede gehalveerd dankzij een slimme kinderbijslag. Je moet gewoon willen. Blijkbaar is dat in Vlaanderen niet zo.’
4. Zorg
Pieter Van Herck (adviseur welzijn- en gezondheidsbeleid Voka): ‘Qua preventie lopen we achter op de Scandinavische landen, Nederland en Zwitserland. Om die bij te benen is er een budget nodig van 100 miljoen euro, maar de regering- Jambon heeft daarvoor in de begroting niets voorzien.
We scoren heel slecht als het gaat over kinderopvang, jeugdzorg enzoverder. In Europa bengelen we achteraan in het peloton, onze achterstand op de Scandinavische landen is enorm. De Vlaamse regering trekt 118 miljoen extra uit, een mooi bedrag, maar het zal de kloof nauwelijks kleiner maken.
We geven ondertussen wel veel geld uit aan de kinderbijslag, die tot de hoogste van Europa behoort. De regering-Jambon schaft de indexering van de kinderbijslag af vanaf het derde kind. Daar is veel protest tegen, maar je kunt je toch afvragen of er niet meer geld naar bijvoorbeeld kinderopvang had mogen gaan.
Wat de gehandicaptenzorg betreft, zijn we in Europa een middenmoter, al doen de Scandinavische landen het veel beter. De regering-Jambon pompt er 270 miljoen extra in.
Wat de zorg in het algemeen betreft, zullen we de Scandinavische landen niet inhalen. Dat is in vijf jaar ook niet mogelijk, want die landen zetten daar al tientallen jaren op in.’
5. Onderwijs
Jan Van Damme (KU Leuven): ‘Het klinkt bijzonder ambitieus dat de Vlaamse regering “excellent onderwijs” wil. Maar laten we wel wezen: één Vlaamse regering krijgt dat niet gedaan. Daar heb je 20 à 30 jaar wetenschappelijk onderbouwd beleid voor nodig. De kwaliteit van ons onderwijs is langzaam gezakt en zal even langzaam weer stijgen.
Het is zeer goed dat de regering-Jambon focust op het leren werken met gestandaardiseerde toetsen voor (voorlopig) Nederlands en wiskunde. Maar waarom zijn de eindtermen, een minimumprogramma, het ijkpunt? Minimum rijmt toch niet op excellentie?
Ik mis twee cruciale maatregelen. Een: we zouden net als in andere landen al in de kleuterklas en zelfs in de kinderopvang meer aan de cognitieve ontwikkeling moeten werken. Twee: we moeten academische bachelors voor lager onderwijs invoeren aan de universiteiten. Zo krijg je meer onderzoek over het lager onderwijs én leerkrachten met een hoger algemeen niveau. In Franstalig België doen ze dat al tien jaar. Ik roep de N-VA op om niet langer achter te blijven bij onze Franstalige landgenoten.’
6. Digitale overheid
Wim Marneffe (UHasselt): ‘Net zoals de regering-Bourgeois wil ook de regering-Jambon de overheid meer digitaliseren. De digitale achterstand van de Vlaamse overheid op de Scandinavische landen en Nederland is deels te wijten aan onze vele regels en verplichtingen.
Het Vlaamse regeerakkoord zegt dat alle departementen moeten inzetten op digitalising. Zo wil de regering de sociale rechten automatisch toekennen en wordt er gesproken over de verdere uitbouw van Vitalink, een systeem waarmee zorgverleners digitale gegevens over hun patiënten eenvoudig en veilig met elkaar kunnen delen.
Elke minister moet dus zijn deel doen, maar heel concreet is dat nog allemaal niet. Of de digitalisering een succes wordt, zal vooral afhangen van een coherente algemene beleidsvisie en niet van ad-hocmaatregelen per beleidsdomein. Misschien is het daarom ook goed dat minister-president Jambon verantwoordelijk is voor ICT. Maar we zullen onze achterstand op de Scandinavische landen en Nederland natuurlijk niet in vijf jaar kunnen wegwerken. Die landen staan trouwens ook niet stil.’
7. Levenslang leren
Stijn Baert (UGent): ‘Vlaanderen heeft een gigantische achterstand op de landen waarmee we ons willen meten. Een probleem is dat de mensen niet goed inzien wat het levenslang leren hen zal opleveren. Waarom zouden we daarin investeren? In het buitenland wordt er vaker gewisseld van job, zelfs van sector. Dan is de noodzaak om bij te scholen natuurlijk groter.
De Vlaamse regering verwacht veel van de invoering van het duaal leren in het secundair onderwijs, waarbij leren en werken wordt gecombineerd. Ze hoopt dat de jongere generatie zo de gewoonte kweekt om zich ook later te blijven bijscholen. Dat kan best, maar dat de deelname aan levenslang leren in Vlaanderen zo zou stijgen van 9 naar 25 procent lijkt me sterk.
Ik vraag me ook af of de regering-Jambon daarvoor in de nodige budgetten heeft voorzien. Want niet alleen moet het werk aantrekkelijker worden, je moet je ook kunnen bijscholen en dat kost geld. Zal dat er zijn? Ik vrees dat Vlaanderen niet de grote sprong zal kunnen maken die nodig is. De regering-Jambon zal haar ambitieuze doelstelling qua levenslang leren niet halen.’
8. Infrastructuur
Dirk Lauwers (UGent en UAntwerpen): ‘Na decennia van desinvesteren zal er eindelijk opnieuw in de infrastructuur worden geïnvesteerd, maar ik ben toch sceptisch om vijf redenen.
Eén: de focus ligt eenzijdig op nieuwe wegen en fietspaden. Er komt geen modal shift zonder extra ruimte voor openbaar vervoer en fietsen. Twee: ik mis instrumenten om de toename van het autoverkeer te managen. Neem de Antwerpse Ring: die zal ook mét de Oosterweelverbinding weer dichtslibben als er geen flankerend beleid komt. Ten derde mis ik concrete bedragen. Nederland investeerde de afgelopen jaren elk jaar 2,5 à 3,5 miljard euro in autowegen. En Vlaanderen? Vier: zal de regering de complexe ontwerp- en besluitvormingsvormingsprocessen tijdig rondkrijgen? Wie naar het verleden kijkt, moet daaraan twijfelen. De tramlijn van de Park & Ride in Kontich naar Antwerpen, bijvoorbeeld, kan al sinds 1991 aangelegd worden, maar de politiek hakt de knoop niet door.
Een fundamentele vraag tot slot: is er nog ruimte in Vlaanderen voor extra infrastructuur?’
9. Hoogtechnologische jobs
Bart Van Craeynest (hoofdeconoom Voka): ‘Hightech is de sector van de toekomst en Vlaanderen doet het daar nu niet zo slecht. We hebben nog een kleine achterstand als we kijken naar de werkgelegenheid in hoogtechnologische industrie en kennis-intensieve diensten. Vandaag zijn daar in Vlaanderen zo’n 133.000 jobs, we hebben er 15.000 extra nodig om de referentielanden in te halen.
Vlaanderen kan hier rechtstreeks weinig aan doen, maar het kan wel de randvoorwaarden creëren. Bijvoorbeeld zorgen dat er meer ingenieurs en ICT’ers afstuderen – waar we het zwakst scoren van heel Europa. Die studies aanmoedigen is een belangrijke opdracht, maar de vruchten pluk je pas op lange termijn.
Ook belangrijk is dat de hoogtechnologische bedrijven financiering vinden om te kunnen starten en verder te groeien. Er is veel kapitaal in Vlaanderen, maar het wordt niet gestimuleerd om in dat soort bedrijven te investeren. Ook hier kan Vlaanderen niet zoveel doen: fiscaliteit is een federale bevoegdheid.
We moeten er ons dus van bewust zijn dat het nog even zal duren eer we de referentielanden hebben ingehaald. En we mogen ook niet vergeten dat die landen ook het aantal jobs in hoogtechnologische sectoren zullen opdrijven.’
10. Onderzoek & ontwikkeling
Bart Van Craeynest (hoofdeconoom Voka): ‘Onze achterstand qua onderzoek en ontwikkeling op de referentielanden valt op. Als we die willen inhalen, hebben we 500 miljoen euro extra per jaar nodig. Om kampioen Denemarken bij te benen zelfs 800 miljoen. In het regeerakkoord is nu daarvoor 250 miljoen voorzien, tel daar nog wat investeringen bij en je komt aan 300 miljoen extra per jaar. Niet slecht, maar het is maar iets meer dan de helft van wat we nodig hebben om de kloof dicht te rijden.
Onderzoek en ontwikkeling zijn in Vlaanderen geconcentreerd in bepaalde sectoren, zoals de farmaceutische industrie, en bij grote internationale bedrijven. De Vlaamse regering moet er meer aandacht aan besteden om onderzoek en ontwikkeling te laten doorstromen naar andere sectoren en kleinere bedrijven.
We gaan de goede richting uit, maar ik zie ons het gat met de referentielanden niet dichtrijden.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
