Vliegen met een ziekte: welke voorzorgen moet je nemen?

Een reis met het vliegtuig is als een kort verblijf op grote hoogte. Dat vergt een voorbereiding voor mensen met gezondheidsproblemen groot en klein.

Hoog in de wolken is de atmosfeer anders. Ook in een vliegtuig wordt de lucht ijler met het stijgen en nemen alle inzittenden iets minder zuurstof op. Omdat de luchtdruk daalt, gaan gassen uitzetten (expanderen), waardoor de zuurstofspanning in het bloed afneemt (*). De zuurstofspanning is de druk die uitgeoefend wordt door de hoeveelheid zuurstof in het slagaderbloed. Op langeafstandsvluchten vliegen moderne toestellen op zo’n 10 tot 12 kilometer hoogte. Vanaf 6000 meter daalt de druk in het vliegtuig tot een waarde die vergelijkbaar is met een verblijf op 2000 tot 2500 meter boven de zeespiegel. Gezonde reizigers merken daar niets van. Ze compenseren het relatieve zuurstoftekort door een beetje sneller te ademen, waardoor ze voldoende zuurstof binnenhalen.

Lagere luchtdruk, hogere bloeddruk

Bij minder gezonde mensen kan de verminderde zuurstofspanning in een vliegtuig problemen veroorzaken. Stelt dat je kampt met een of andere aandoening aan de luchtwegen. De zuurstofspanning in je bloed is dan chronisch laag en je lichaam moet voortdurend inspanningen leveren om niet in zuurstofnood te raken. De extra inspanning die de vliegreis vergt, kan dan net te veel zijn. Vanaf een zuurstofspanning lager dan 70 mmHg bij rust op zeeniveau, een toestand die overeenkomt met geen 50 tot 100 meter meer kunnen stappen, kan je niet meer gewoon het vliegtuig nemen. Als je toch per se een vlucht wil boeken, kan je huisarts bij de luchtvaartmaatschappij vooraf vragen of je aan boord zuurstof toegediend kan krijgen.

De lage zuurstofspanning speelt ook mensen parten die net een hartinfarct of een beroerte hebben doorgemaakt. Na een ernstig infarct wacht je best een maand alvorens een lange vlucht te boeken. Dat geldt ook voor wie lijdt aan ernstige bloedarmoede (hemoglobinegehalte < 8 g/dl) : door het tekort aan rode bloedcellen of hemoglobine zit het zuurstofgehalte in het lichaam al op de minimumgrens en is de opnamecapaciteit erg laag. Mensen met een niet-stabiele ernstig verhoogde bloeddruk (bovendruk > 200 mmHg) moeten eveneens voorzichtig zijn. De lagere luchtdruk hoog in de lucht doet de bloeddruk immers nog meer stijgen.

De wind vanbinnen

Bij een lage luchtdruk gaan gassen dus uitzetten (de wet van Boyle-Mariotte), ook de gassen in het lichaam. Een toenemend volume darmgassen kan zorgen voor extra winderigheid. Amper merkbaar voor gezonde passagiers, maar soms hinderlijk voor mensen met bijvoorbeeld ernstige darmklachten of een stoma. Zij moeten rekening houden met frequentere verzorging. Stomapatiënten krijgen de raad het stomazakje te ledigen voor vertrek.

Ook recente operaties aan het hoofd, het middenoor of de sinussen nopen tot voorzichtigheid. Door de zwelling van de buis van Eustachius ontstaat er een te groot verschil tussen de druk in het middenoor en de druk in de omgeving. Dat leidt tot pijn en ontstekingsreacties : aero-otitis of aerosinusitis. Ook een recente laparoscopie of buikoperatie kan hoog in de lucht onnodige problemen uitlokken als gevolg van de volumevermeerdering (expansie) van de nog aanwezige gassen.

Kans op klonters

Lang stilzitten vergroot de kans op trombose in de benen. Een trombus is een bloedstolsel dat zich vormt in een ader of een slagader en plaatselijk de bloedstroom belemmert. Als een stukje stolsel afbreekt en meegevoerd wordt tot in de longen, ontstaat er een longembolie die levensbedreigend kan zijn.

Een inspuiting met heparine om een bloedklonter te voorkomen, kan zinvol zijn. Maar aspirine nemen helpt niet.

De klachten bij een trombose hangen af van de grootte en de plaats van de klonter. Soms zwellen de oppervlakkige aders van het aangetaste been of voel je pijn of een zwaarte bij het stappen. Bij langeafstandsvluchten van meer dan 4 uur verdubbelt tot verviervoudigt het risico op trombose. Of een beperkte zitruimte daar een invloed op heeft, is niet duidelijk. Kinderen hebben er zelden mee te maken, ouderen des te meer. Roken, zwaarlijvigheid, de anticonceptiepil, hormonale substitutie en kanker vergroten het risico nog meer.

Mensen met een beduidend grotere kans op trombose die een lange vlucht plannen, raadplegen best hun huisarts. In sommige gevallen is het zinvol om preventief medicatie in te nemen, gewoonlijk onder de vorm van een onderhuidse inspuiting met heparine. Aspirine heeft in dit geval geen zin. Wel nuttig zijn steunkousen tot aan de knie.

Naalden in de handbagage

Een diabeet die zijn aandoening goed onder controle heeft, kan rustig inchecken. Bij korte trips binnen Europa stelt zich zeker geen probleem. Bij langdurige vliegreizen, vooral die in oostelijke of westelijke richting waarbij je 3 of meer tijdzones van een uur overbrugt, moet door de arts het behandelingsschema worden aangepast, omdat de dag respectievelijk korter of langer wordt. Wie insuline nodig heeft, moet ook voldoende voorraad meenemen in de handbagage. De temperatuur in het bagageruim van een vliegtuig is namelijk zeer laag. De insuline kan er bevriezen, waardoor ze onbruikbaar wordt. Vloeistof en naalden in de handbagage betekent ook dat je een medisch attest nodig hebt om die voorraad te verklaren.

Dat is het best in meerdere talen opgesteld : dat voorkomt gedoe bij mogelijke grenscontroles. Mensen met insulineafhankelijke diabetes krijgen steevast het advies om niet alleen te reizen, hun metgezel op de hoogte te brengen van de vroege symptomen van een hypoglykemie, en suikerrijke snacks of gedroogd fruit bij de hand te hebben.

Nieuw leven in de lucht

Als de zwangerschap probleemloos verloopt, is er eigenlijk geen bezwaar tegen vliegen. Toch weren alle luchtvaartmaatschappijen vrouwen vanaf 36 weken zwangerschap, en sommige zelfs al vanaf 32 weken. Een medisch attest is meestal vereist wanneer je met een dikke buik wil inchecken. De reden waarom men liever geen hoogzwangere vrouwen aan boord neemt, heeft te maken met een mogelijke bevalling in de lucht. Die kan in principe vanaf 32 weken plaatsvinden. Voor het boordpersoneel is dat geen lachertje. Het betekent extra kosten voor dringende medische hulpverlening. En het brengt soms discussie mee over de geboorteplaats en de nationaliteit. Als geboorteplaats wordt gewoonlijk de plaats met de geografische lengte en breedte op het moment van de bevalling genoteerd. Voor het bepalen van de nationaliteit bestaat er geen algemene regel. Soms neemt men de nationaliteit van de moeder, soms die van het land waar men heeft uitgecheckt of van het land waar de pasgeborene landt.

(*) De gaswet van Boyle-Mariotte stelt dat bij een constante hoeveelheid gas en een constante temperatuur de druk van een gas omgekeerd evenredig is met het volume : druk x volume = constante.