Vaccinoloog Pierre Van Damme: ‘Ik deel het optimisme van Wouter Beke’

Professor vaccinologie Pierre Van Damme (UAntwerpen) vindt het verstandig om het AstraZeneca-vaccin ook toe te dienen aan veertigers. Meer zorgen maakt hij zich over de Indiase variant. ‘Die vormt nog een groot vraagteken.’

Is het een goed idee om, zoals België vorig weekend besliste, het AstraZeneca-vaccin voortaan ook aan 40-plussers toe te dienen? Een leeftijdsspecifieke risicoanalyse die het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) op verzoek van ons land maakte, laat zien dat die vraag niet met een simpele ja of nee te beantwoorden is. Het antwoord wordt in belangrijke mate bepaald door de epidemiologische situatie.

In landen met weinig viruscirculatie weegt het vermoedelijke risico dat aan het AstraZeneca-vaccin verbonden is – tromboses in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) – in de balans logischerwijs veel zwaarder door. De kans om in zo’n land als 60-minners aan covid-19 te sterven is volgens de simulaties van het EMA ongeveer even klein als de kans dat je na vaccinatie sterft ten gevolge van de zeldzame bijwerking. Op ogenblikken of plaatsen met lage incidentie lijkt het dus een verstandige keuze om AstraZeneca alleen aan 60-plussers of, in geval van zeer lage incidentie, zelfs helemaal niet toe te dienen.

De kosten-batenanalyse ziet er heel anders uit in België, een land met relatief hoge incidentie (meer dan 300 besmettingen in 14 dagen per 100.000 inwoners). Het EMA berekende dat in een dergelijke situatie enkel bij twintigers de risico’s verbonden aan het vaccin groter zouden kunnen zijn dan de evidente voordelen. De balans begint al bij dertigers door te hellen in het voordeel van het vaccin, en slaat in dezelfde richting door bij 40-plussers. Tegenover zeven levens die je met een AstraZeneca-prik zou redden, staan bij de veertigers twee mogelijke gevallen van tromboses in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes. Reken daarbij dat de tromboses in hoogstens 40 procent van de gevallen tot een sterfgeval leiden, en je begrijpt waarom de leeftijdsgrens in België het afgelopen weekend op 41 jaar werd gezet.

De simulatie van het EMA speelde een belangrijke rol in de beslissing van de ministers van Volksgezondheid om de leeftijdsdrempel te verlagen. Maar volgens professor vaccinologie Pierre Van Damme (UAntwerpen), die nauw bij de beslissing betrokken was, waren er ook nog andere argumenten.

‘Vasthouden aan de leeftijdsgrens van 56 had voor een stevige vertraging van de vaccinatiecampagne gezorgd’, vertelt Van Damme. ‘Iedereen begrijpt waarom een vertraging onwenselijk is. In heel Europa snakken mensen naar versoepelingen. En overal merken we dat mensen zich minder en minder aan de regels houden. Bovendien is het belangrijk dat we ons niet afhankelijk maken van één vaccin. Als we voornamelijk met Pfizer zouden vaccineren en er doet zich met dat vaccin plots een probleem voor, staat de hele campagne op de helling.’

Er zijn ook zeldzame bijwerkingen gerapporteerd na toediening met het Johnson & Johnson-vaccin. Waarom mag dat vaccin wél aan alle 18-plussers worden toegediend?

Van Damme:Wij volgen het advies van de Verenigde Staten. Een bijkomende overweging was dat het hier om een vaccin gaat met veel praktische voordelen. Het valt op normale temperaturen te bewaren en je hebt er maar één dosis van nodig. Het vaccin is daarom bij uitstek geschikt om te verdelen via de huisartsen, die we meer en meer zullen inschakelen om ook minder makkelijk te bereiken groepen te vaccineren.

De berichten over bijwerkingen hebben zonder enige twijfel gevolgen voor het vertrouwen.

Van Damme:Het is ook niet onbegrijpelijk dat mensen zich met name over het AstraZeneca-vaccin veel vragen stellen. Aanvankelijk hebben wij gezegd dat het vaccin niet bedoeld is voor ouderen, vervolgens hebben we het omgekeerde gezegd, en nu is er opnieuw die verschuiving van de leeftijdsgrens. Dat is niet goed voor het vertrouwen, en betekent dat we communicatief nog een tand zullen moeten bijzetten. Dat is wat nu volop gebeurt.

In Vlaanderen liet meer dan 90 procent van de 75-plussers zich tot dusver vaccineren. In Wallonië en Brussel ligt de bereidheid 10 tot 20 procent lager. Is het een goed idee om, zoals Vlaamse minister-president Jan Jambon dit weekend suggereerde, de versoepelingsstrategie daaraan aan te passen?

Van Damme:Ik denk dat verschillende versoepelingsstrategieën vooral tot verdeeldheid zullen leiden. Het lijkt me verstandiger verbindend te werken, en de hogere Vlaamse vaccinatiegraad te gebruiken als een uitnodiging aan Waalse en Brusselse burgers en politici om het Vlaamse voorbeeld te volgen.

Tijdens de eerste twee golven tekenden de zestigplussers voor ongeveer driekwart van de ziekenhuisopnames. Vandaag is een meerderheid van die leeftijdsgroep al gevaccineerd. Toch zakken de ziekenhuisopnames niet of nauwelijks.

Van Damme:Binnen die leeftijdsgroep zie je vandaag een heel duidelijk effect van de vaccinatiecampagne. Er worden nog nauwelijks 70-plussers in de ziekenhuizen opgenomen. Vandaag zien we vooral opnames bij zestigers, vijftigers en veertigers, een groep die tijdens de eerste golf veel vaker buiten schot bleef. Dat heeft veel te maken met de Britse variant, die besmettelijker en ziekmakender is dan de Wuhan-variant. Maar ook het minder strikte gedrag van de bevolking speelt ongetwijfeld een rol.

Minister van Welzijn Wouter Beke verklaarde in De Standaard dat Pinksteren (23 mei) het moment wordt ‘waarop we de samenleving terug aan de mensen moeten geven’.

Van Damme:Ik deel het optimisme van Wouter Beke. Volgende week gaan we in België 900.000 vaccins zetten. Daarna volgen enkele mindere weken, maar vanaf eind mei gaan we opnieuw naar 600.000 vaccinaties per week. Als de leveringen en de bereidheid van de bevolking niet tegenvallen, krijgen we een zomer die er helemaal anders uit zal zien.

Kan de Indiase variant nog roet in het eten gooien?

Van Damme:Die variant vormt op dit moment nog een groot vraagteken. In bepaalde regio’s is die razendsnel dominant geworden, wat erop wijst dat hij bijzonder besmettelijk is. Dat is verontrustend. We moeten er dan ook alles aan doen om die variant uit België te houden. Je ziet trouwens dat een toenemend aantal Europese landen een vliegverbod heeft aangekondigd. Dat lijkt me een verstandige maatregel, ook al omdat we niet weten of onze vaccins er tegen bestand zijn.

De Indiase studenten verpleegkunde die naar ons land reisden, waren naar verluidt gevaccineerd.

Van Damme:Dat wordt verder onderzocht. Ik heb van collega Marc Van Ranst begrepen dat het bevragen van die studenten niet evident was omdat ze het Engels niet allemaal machtig waren. We weten daardoor niet precies hoeveel van de veertig studenten gevaccineerd waren en, indien ze dat waren, met welk vaccin. Ofwel is dat AstraZeneca, ofwel een Indonesisch vaccin. Los daarvan vraag ik me af hoe het kan dat studenten uit India uitgerekend op dit ogenblik naar hier gehaald worden voor een stage in een woonzorgcentrum. Daar kan ik met mijn verstand niet bij.