Bijna alle jongeren vinden toestemming bij seks belangrijk, maar 4 op de 10 vindt het moeilijk om die te vragen: ‘Velen vrezen dat die vraag de sfeer verpest’

Negen op de tien jongeren tussen 16 en 25 jaar vindt toestemming bij seksuele handelingen belangrijk. Maar velen weten niet hoe je die toestemming het best onder woorden brengt. ‘We leren niet hoe we met een “nee” moeten omgaan. Daardoor stellen mensen de vraag soms liever niet.’ Sensoa lanceert een nieuwe campagne om hen daarbij te helpen.

Uit een marktonderzoek bij 500 jongeren tussen 16 en 25 jaar, blijkt dat 90 procent toestemming bij seksuele handelingen belangrijk vindt. Maar als het aankomt op effectief toestemming te vragen, zijn de cijfers verdeeld. 50 procent vindt het makkelijk, 40 procent vindt het moeilijk, en 10 procent had er geen uitgesproken mening over. Om die 40 procent op weg te helpen, lanceert Sensoa een campagne met negentien gespreksopeners: voorbeeldzinnen die het makkelijker maken om toestemming te vragen.

In het publieke debat is er de voorbije jaren meer aandacht gekomen voor toestemming. Sinds de hervorming van het seksueel strafrecht is het begrip zelfs wettelijk vastgelegd: bij seksuele handelingen moet er sprake zijn van toestemming die uit vrije wil is gegeven.

‘Toch wordt er in scholen nauwelijks concreet over gepraat’, zegt Jolien Peeters, die als beleidsmedewerker bij Sensoa rond de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag werkt. ‘Relationele en seksuele vorming blijft beperkt: jongeren leren zelden hoe ze grenzen kunnen aangeven of hoe ze die bij iemand anders kunnen aftasten.’

Waarom is het vragen van toestemming zo lastig?

Jolien Peeters: Vier op de tien jongeren vertelden ons dat ze niet goed wisten hoe ze zoiets moeten verwoorden. Een even grote groep vreest dat die vraag de sfeer verpest. Dat is niet raar, maar het toont wel hoe weinig ruimte er is om openlijk over seks te praten. Als we dat gesprek normaliseren, verdwijnt ook de angst. En dat is belangrijk, want zolang toestemming vooral non-verbaal verloopt, gaat het vaker mis.

Is de baseline van de campagne daarom ‘toestemming start met een babbel?’

Peeters: Precies. Iemand die glimlacht, dichtbij komt zitten, drinkt en lacht, zegt daarmee niet dat die meer wil. Non-verbale signalen zijn niet voldoende. Daarom moeten jongeren ook verbaal leren te communiceren over grenzen. ‘Voelt dit goed?’ of ‘Wil je dit?’ zijn eenvoudige vragen die misverstanden kunnen voorkomen. Woorden sluiten non-verbale communicatie niet uit, maar versterken ze juist.

De Leuvense verkrachtingszaak deed dit voorjaar veel stof opwaaien. Twee studenten, die allebei gedronken hadden, hadden die avond seks. De dag nadien bleek zij zich daar niet goed bij te voelen. Het toont hoe complex seksuele interacties kunnen zijn, zeker als er alcohol in het spel is. Wat kunnen we daarvan leren?

Peeters: De Leuvense zaak was heftig, maar helaas niet uitzonderlijk. Alcohol vervaagt grenzen en beïnvloedt hoe goed je die van anderen herkent. Volgens de wet kan iemand die dronken is geen geldige toestemming geven, maar in de praktijk is dat soms moeilijk af te bakenen. Vanaf wanneer heeft iemand zo veel gedronken dat die persoon niet meer wilsbekwaam is? Er staat geen alcoholpercentage in de wet. Juridisch is dat een grijs gebied.

Omdat het niet realistisch is om te zeggen dat mensen geen seks mogen hebben als ze gedronken hebben, blijft zogenaamde omstaanderwerking de beste preventie. Als je merkt dat iemand dronken is en iemand anders toenadering zoekt, grijp dan in. Zeg dat je die persoon even meeneemt. Zulke kleine tussenkomsten kunnen veel leed voorkomen.

Jongeren zullen blijven uitgaan, drinken en seks hebben. Het is beter om hun te leren grenzen herkennen en benoemen, dan te doen alsof alcoholvrije seks de enige veilige optie is.

Drie op de tien jongeren vinden het niet meer nodig om toestemming te vragen in een vaste relatie.

Peeters: Inderdaad, en dat klopt niet. Maar in een relatie verloopt toestemming wel anders dan daarbuiten. Je hoeft niet voor elke aanraking expliciet toestemming te vragen, maar het is fout om te denken dat alles mag omdat je een relatie hebt.

Ook dan blijft praten essentieel. Kort inchecken door bijvoorbeeld te vragen of je partner het fijn vond, maakt seks niet minder spontaan, maar juist respectvoller en beter. Onderzoek toont aan dat koppels die tijdens en na seks communiceren, minder grensoverschrijding ervaren en meer tevreden zijn over hun seksleven.

Opvallend: jongens vinden het gemiddeld moeilijker om toestemming te vragen dan meisjes. Hoe komt dat?

Peeters: Dat heeft te maken met wat we ‘seksuele scripts’ noemen: diep ingebakken verwachtingen over hoe seks hoort te verlopen. In het klassieke script neemt de man initiatief en wacht de vrouw af. Dat patroon leeft nog sterk, ook onbewust.

We hebben behoefte aan gelijkwaardige scripts, waarin beide partijen leren praten en luisteren. Toestemming is geen mannentaak of vrouwentaak. Het is wederkerig en het begint met communicatie: thuis, op school en in de media.

Heel wat jongeren vrezen afgewezen te worden. Moeten ze vooral daar beter mee leren omgaan?

Peeters: Absoluut. De angst voor afwijzing is een van de grootste drempels om toestemming te vragen. We leren niet hoe we met een ‘nee’ moeten omgaan. Daardoor stellen mensen de vraag soms liever niet.

Maar uiteindelijk wil iedereen seks met iemand die dat ook echt wil. Als we jongeren leren dat afwijzing normaal is, wordt het gesprek over toestemming vanzelf eenvoudiger.

Hoe vraag je dan het best toestemming, zonder dat het onnatuurlijk aanvoelt?

Peeters: In onze campagne gebruiken we voorbeeldzinnen die jongeren zelf bedachten, zoals ‘Voelt het goed?’ of ‘Is dit oké voor jou?’ Er is geen vaste formule om toestemming te vragen, zolang de ruimte maar gecreëerd wordt voor de ander om te zeggen dat die iets niet fijn vindt. Hoe vaker je het doet, hoe natuurlijker het wordt.

Veel jongeren vinden het trouwens prettig als iemand hen die vraag stelt. Dat toont dat de behoefte aan openheid er wel degelijk is.