Een slaapstoornis die tot 5 procent van de bevolking treft, is voor de medische wereld nog steeds een mysterie. Wat weten we over het rustelozebenensyndroom?
Wormen die door je onderbenen kruipen, mieren die zich een weg door je knieën banen of vlinders in je dijen? Er lijkt wel een hele dierentuin te schuilen in de onderste ledematen van patiënten met het Restless Legs Syndrome (RLS) of rustelozebenensyndroom. Sommige patiënten ervaren de sensaties als speldenprikjes of jeuk, andere hebben een branderig gevoel. Allemaal kampen ze met motorische onrust die de slaap kan verstoren. Vooral in rust en vlak voor het slapengaan is het haast onmogelijk om stil te blijven zitten en is de loopdwang onbedwingbaar. De naam ‘rusteloze benen’ is overigens niet helemaal terecht, want de symptomen kunnen ook optreden in de armen of in de rest van het lichaam.
‘Marteling’
Het syndroom werd al in 1672 voor het eerst beschreven door de Engelse arts Thomas Willis, die het als volgt verwoordde: ‘De patiënt is niet in staat om te slapen, alsof hij zich op een plek van grootse marteling bevindt.’ RLS komt vandaag best vaak voor. Ongeveer 2 tot 5 procent van de bevolking heeft er soms last van, maar wellicht is dat een onderschatting en gaat het eerder om 10 tot 12 procent. Toch zoeken mensen niet altijd hulp, omdat ze de aandoening niet herkennen.
Ilse De Volder, somnoloog en neuroloog verbonden aan het slaapcentrum van het UZ Antwerpen: ‘We stellen de diagnose aan de hand van het verhaal van de patiënt. Het gaat om een heel vervelend gevoel in de onderbenen of een deel van de benen, bijvoorbeeld alleen aan de voorkant of de achterkant, of in de voeten of de tenen. Dat gevoel komt op in rust en doorgaans in de avonduren en het gaat enkel weg door te bewegen.’
Rusteloze benen zijn evenwel geen gevolg van een slechte doorbloeding of spataders, verduidelijkt De Volder. ‘Die aandoeningen geven andere klachten. Mensen ervaren dan eerder een gevoel van zware benen. Dat is ook vervelend, maar die patiënten zijn blij als ze hun benen ‘s avonds rustig even wat omhoog kunnen leggen. Stilzitten is daarentegen het allerlaatste wat rustelozebenenpatiënten willen doen.’
Nog veel vragen
Men weet dat een mogelijke oorzaak van RLS gezocht moet worden in het brein, maar hoe dat mechanisme precies in elkaar zit is nog niet duidelijk. De Volder: ‘Wanneer er onvoldoende ijzer uit het bloed in de hersenen raakt, kun je last krijgen van rusteloze benen. De hersenen hebben voldoende ijzer nodig om een aantal processen goed te laten verlopen. Een daarvan is het transport van dopamine tussen twee zenuwuiteinden. Een ijzertekort is ook de reden waarom de aandoening vaker bij vrouwen voorkomt na hun maandstonden. Ook bloedgevers herkennen het soms in de week na hun bloedgift. Maar waarom het probleem zich enkel in de benen voordoet, en vooral ’s avonds, of waarom de ene week in het ene been en de volgende week in het andere been, is voor ons nog een raadsel.’
Een ijzertekort is niet de enige factor die een rol speelt. Andere mogelijke oorzaken van de aandoening zijn erfelijkheid (zo’n 50 procent van de gevallen), een nieraandoening of een andere ziekte.
Ook de behandeling van de symptomen is deels onontgonnen terrein. Doorgaans krijgt de patiënt levensstijladviezen mee. Die zijn voor iedereen anders. Mogelijk is er bij sommigen een placebo-effect. Niet verrassend, want placebo’s beïnvloeden eveneens het dopaminesysteem.
‘Cafeïne en alcohol zijn uitlokkende factoren’, zegt De Volder. ‘De link met bewegen overdag is dan weer niet helemaal duidelijk. Sommige patiënten hebben meer last als ze veel bewegen, andere moeten overdag genoeg rondwandelen om ’s avonds geen last te hebben. Ook kan de achterliggende oorzaak van de klachten een medicijn zijn dat als bijwerking RLS heeft. We kijken daarnaast of de ijzerreserve niet aan de lage kant is.’
Uitdaging
RLS is chronisch en niet te genezen, maar klachten kunnen vanzelf weer verdwijnen (en ook opnieuw terugkomen). De symptomen duiken bij vrouwen soms voor het eerst op tijdens de zwangerschap, en met de leeftijd neemt de kans dat je de aandoening krijgt toe. Als patiënten de erfelijke vorm van RLS hebben, begint het al op jonge leeftijd. Zelfs kinderen krijgen er soms al mee te maken.
In het merendeel van de gevallen is RLS beheersbaar en ongevaarlijk, maar de symptomen komen in gradaties voor en kunnen de levenskwaliteit danig verstoren. In de ergste gevallen – 1 tot 2 procent van de patiënten – treden er chronische slaapproblemen op.
De Volder: ‘Ik heb patiënten die ‘s nachts gaan rondwandelen in de tuin, of onder een koude douche gaan staan. Gewoon om eventjes iets anders te kunnen voelen dan die vervelende tintelingen. Indien nodig starten we een behandeling op met medicijnen. We hebben echter nog geen langdurige medicamenteuze oplossing gevonden voor RLS omdat de richtlijnen rond die medicijnen nog in verandering zijn. Zo waren we jaren geleden erg enthousiast over de medicijnengroep ‘dopamineagonisten’, die dopamine in de hersenen brengen. We zagen dat ze heel veel mensen verlichting brachten. Nu blijkt dat de klachten van sommige patiënten na een tijd zelfs erger worden of de problemen verschuiven. Een hogere dosis nemen is dan slechts een kortstondige oplossing. We zitten nu dus opnieuw met de handen in het haar. De medicamenteuze behandeling van rusteloze benen is een hele uitdaging.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
