‘Vrijdag de dertiende? Ondanks het krimpende aantal gelovigen, blijft bijgeloof springlevend’

‘Bent u op vrijdag de dertiende extra waakzaam voor ongelukken omdat het een onheilspellende combinatie is? Misschien blijft u wel angstvallig thuis. U bent niet de enige’, schrijft Marleen Finoulst, gewezen huisarts en ondervoorzitter van SKEPP.

Ieder jaar telt één tot drie vrijdagen de dertiende. 2023 belooft dus niet veel goeds, want we starten met vrijdag 13 januari. Wie bijgelovig is mag op zo’n dag vooral niet scheel kijken (je ogen blijven voorgoed scheel staan), onder een ladder doorlopen, een spiegel breken of een zwarte kat tegenkomen. Er bestaat zelfs een woord voor dit hardnekkige bijgeloof, afgeleid uit het Grieks: paraskevidekatriafobie: pareskevi (vrijdag), deca (tien) treis (drie). Een tongbreker die op zich al angst inboezemt. Dertien is een gekend ongeluksgetal. Vrijdag is voor sommigen een ongeluksdag, refererend naar de dag waarop Jezus aan het kruis zou gestorven zijn. De herkomst van dit gecombineerde bijgeloof is moeilijk te achterhalen, maar het leeft wel.

Lachen helpt niet

Er is minder verkeer op de baan op een vrijdag de dertiende. In 1993 bracht de kersteditie van het vakblad British Medical Journal traditiegetrouw een ‘fun-studie’ uit die aantoonde dat er, ondanks het kleinere aantal voertuigen op de weg, meer verkeersongevallen genoteerd werden op vrijdag de 13^de in vergelijking met vrijdag de zesde, op de autosnelweg M25 Londen South. Dat was koren op de molen van de bijgelovigen. Het was zo goed als zeker een toevallig verband omdat het om een kleinschalige studie ging, maar het bevestigde velen in hun bijgeloof. Tot op heden wordt naar deze studie verwezen. Een andere Britse onderzoeksgroep onderzocht het verband tussen het aantal verkeersongelukken op verschillende vrijdagen en kwam tot de conclusie dat er geen sprake is van een toename in ongevallen op een vrijdag de dertiende. Een analyse van tienduizenden ziekenhuisopnames toonde eveneens aan dat er niet meer spoedopnames zijn op vrijdagen de dertiende. Het is die dag niet drukker in de ziekenhuizen dan op andere dagen.

Placebo-effect

Ondanks het krimpende aantal gelovigen, blijft bijgeloof springlevend. Mensen zoeken een houvast in rituelen (hout afkloppen, kaarsjes branden,…) om het lot gunstig te stemmen. Niet alleen dommeriken, maar minstens evenveel mensen met veel verstand zijn daar bedreven in. Bijgeloof heeft te maken met angst voor controleverlies en een ingebakken aversie voor toeval, weten psychologen. Bijgelovige rituelen hebben bovendien een placebo-effect. Zo voelen sporters zich geruster wanneer ze tijdens een belangrijke wedstrijd dat ene shirt dragen en zijn bepaalde edelstenen in zwang als amuletten bij politici. Hoe groter de druk op mensen, hoe groter de kans dat ze geloven in geluksbrengers. Het helpt de stress te controleren. De kans dat je bij minder stress beter scoort, is mogelijk zelfs groter.

Geluksbrengers brengen rust en ongeluksbrengers, vermijden we. Van sommige vliegtuigmaatschappijen hebben de toestellen geen dertiende rij en in heel wat Amerikaanse hotels, onder andere de Trump hotels, vind je geen kamer 13. Wilt u binnenblijven op vrijdag de dertiende, kan het altijd wijten aan de regen en stiekem een kaarsje branden.

Marleen Finoulst is gewezen huisarts en ondervoorzitter van SKEPP.