Pleidooi voor imperfectie: waarom we dringend samen meer lol moeten trappen

Jarenlang voerde de Amerikaanse Brené Brown in alle stilte onderzoek naar perfectionisme, kwetsbaarheid en schaamte. Vandaag is ze het idool van miljoenen jonge mensen die haar adviezen ter harte nemen. ‘Perfectionisme is zelfvernietigend én verslavend.’

In het begin van de zomer van 2010 kreeg Brené Brown, professor aan de universiteit van Houston in Texas, het verzoek om een Ted Talk te geven over haar jarenlange onderzoek naar kwetsbaarheid en schaamte. Ze twijfelde. Het was best een beetje eng dat een paar honderd wildvreemden achteraf haar spreekbeurt zouden kunnen bekijken op het internet. Ze ging overstag omdat ze vond dat ze wel iets zinvols te vertellen had. Haar lezing The Power of Vulnerability of De kracht van kwetsbaarheid ging meteen viraal en werd ondertussen wereldwijd door meer dan 40 miljoen mensen bekeken.

Aan het eind van die zomer verscheen The Gifts of Imperfection, waarin Brown haar lezers aanmoedigde om hun streven naar perfectionisme te laten varen, en zich toch niet altijd af te vragen wat anderen van hen zouden denken. Ze vertelde ook haar eigen verhaal: hoe ze als controlefreak het touw moest lossen, instortte en opnieuw grip kreeg op haar leven door haar onvolmaaktheid te aanvaarden en haar kwetsbaarheid te omarmen. Het boek was het begin van een reeks bestsellers, met Daring Greatly uit 2012 als voorlopige uitschieter met 1 miljoen verkochte exemplaren. Haar status kreeg in de Verenigde Staten een extra boost toen tv-ster Oprah Winfrey haar in 2013 live voor de camera een soulmate noemde én een high five gaf. Vandaag is Brené Brown razend populair bij miljoenen, vooral jonge Amerikanen die het gevoel krijgen dat iemand hen begrijpt. En bij ons heeft ze de voorbije jaren in de luwte een trouw publiek opgebouwd. De vertalingen van haar boeken halen vlot de boekentophonderd en blijven er lang hangen. De moed van imperfectie stond liefst twee jaar in de lijst van best verkochte Nederlandstalige boeken.

Sinds kort ligt Verlangen naar verbinding, de Nederlandse vertaling van haar nieuwste boek Braving the Wilderness, in de boekhandel. Daarin behandelt ze haar ‘klassieke thema’s’ zoals kwetsbaarheid, schaamte, moed, liefde en empathie, en pleit ze voor verbondenheid in tijden van dolgedraaide polarisatie. ‘Ik weet dat sommigen me een celebrityprofessor en zelfs een “cultureel icoon” noemen’, zegt ze. ‘Roem is het laatste wat me interesseert, maar ik ben ook dankbaar voor die celebritystatus, want die maakt het voor mij makkelijker om op een zinvolle manier met heel veel mensen over lastige onderwerpen te praten.’

Hebt u er een verklaring voor waarom uw werk zo aanslaat?

Brené Brown: Omdat het voor veel mensen zo herkenbaar is, en verweven is met het leven zelf. Toen ik in de jaren negentig maatschappelijk werk studeerde, werd ons voorgehouden dat wij een belangrijke, unieke taak in de wereld hadden: wij zouden eropuit gestuurd worden om mensen meer inzicht te geven in hun plaats in de samenleving. Er werd ons ook geleerd dat die samenleving behoorlijk rauw en hard kan zijn, en dat we nooit maar dan ook nooit keiharde gesprekken over ras, geslacht, geaardheid, sociale klasse of leeftijd uit de weg mochten gaan. Wel, ik voer al jaren diepgaand onderzoek naar hoe de mens in de wereld functioneert. Ik heb duizenden mensen geïnterviewd over puur menselijke gevoelens zoals kwetsbaarheid, schaamte of moed. Mijn werk is voor de meesten zo herkenbaar omdat het zich toelegt op die elementaire dingen. In mijn onderzoek stel ik de basisvragen over emoties waar iedereen in zijn leven mee worstelt. De antwoorden komen niet uit mijn koker, ze zijn gebaseerd op levenservaringen van ontzettend veel mensen. Ik ben gewoon het doorgeefluik.

U begint Verlangen naar verbinding met een citaat van de schrijfster Maya Angelou: ‘Je bent alleen vrij als je je realiseert dat je nergens toe behoort.’ U bent het daar grondig mee oneens. ‘Want ertoe behoren is essentieel’, stelt u. Maar is de essentie van vrij zijn niet net dat je met niets of niemand rekening hoeft te houden?

Brown: Nee, want de mens is een sociale soort en we zijn van kop tot teen uitgerust om verbindingen te leggen met anderen. Als er geen liefde en verbondenheid meer is, blijft er alleen nog lijden over. Verbondenheid is voor mij de kracht die stroomt tussen ons en ieder ander individu hier op aarde. Die kracht is onmogelijk te verbreken, al wordt ons geloof in spirituele verbinding wel voortdurend op de proef gesteld. Wie niet langer gelooft dat er ‘iets’ is wat boven hem uitstijgt, iets wat geworteld is in liefde en mededogen, zal zich makkelijker terugtrekken in zijn bunker. Van daaruit zal hij dan de rest van de samenleving haten, de allergrootste bullshit toejuichen en zijn medemensen ontmenselijken.

Zoals u ‘verbinding’ nu voorstelt, is het een heel vaag en abstract begrip. Hoe onderzoekt u zoiets?

Brown: Ik gebruik als onderzoeker de gefundeerdetheoriebenadering. Bij die methode dienen de ervaringen die mensen hebben opgedaan als grondstof voor de ontwikkeling van níéuwe theorieën. De informatie die ik tijdens mijn onderzoek verzamel, dient dus nooit om bestaande theorieën te bewijzen of te weerleggen. Onderzoekers die volgens de principes van de ‘gefundeerde theorie’ werken, proberen altijd te achterhalen wat de belangrijkste zorgen van alle deelnemers zijn. Mensen willen dolgraag ergens deel van uitmaken en échte verbinding met anderen ervaren, maar dat mag niet ten koste gaan van hun eigen authenticiteit of vrijheid. Uit de antwoorden van de meeste deelnemers kon ik afleiden dat ze in een ‘wij tegen zij’-samenleving zijn terechtgekomen, waardoor ze zich spiritueel vervreemd van elkaar voelen. Keer op keer vertelden deelnemers me dat ze het gevoel hadden dat niet langer menselijkheid, vertrouwen, respect of liefde in hun relaties met anderen centraal stond, maar angst en minachting. Weet u dat het zo erg geworden is dat mensen bang zijn om van mening te verschillen? Ze durven niet meer te debatteren met vrienden, collega’s en familie vanwege het stuitende gebrek aan beleefdheid en tolerantie.

U bent een groot pleitbezorger van authenticiteit. Maar is net die authenticiteit niet medeverantwoordelijk voor dat gebrek aan beleefdheid en tolerantie? De Zwitserse filosoof Rolf Dobelli ziet authenticiteit als een van de ziektes van onze tijd. In plaats van authentiek te zijn en vlakaf onze ongezouten meningen te ventileren, is het volgens Dobelli verstandiger om de rol van beschaafde medemens te spelen. Alleen zo kunnen we volgens hem vredevol met elkaar blijven samenleven.

Brown: Ik ken die Rolf Dobelli niet, maar ik denk dat er iets serieus mis is als vredevol samenleven alleen mogelijk zou kunnen worden als we een rolletje spelen en doen alsof. Waar we wél nood aan hebben, zijn vaardigheden zoals empathie en nieuwsgierigheid, die ons helpen in verbinding te treden met anderen. Vredevol samenleven kan toch nooit gebouwd worden op onzin?

Het is ontzettend belangrijk om authentiek te zijn, om recht te hebben op jezelf. Ik gebruik daar een hulpmiddeltje voor: af en toe schrijf ik mezelf een briefje waarin ik me toestemming geef om vrolijk of onnozel te zijn, mijn gedacht te zeggen, nieuwsgierig te zijn, het oneens te zijn, ook al riskeer ik daarmee tegen andermans schenen te schoppen. ‘Permission to be excited and goofy. Getekend: Brené.’ (lacht) Ik kreeg het idee toen ik voor de allereerste keer op weg was naar de talkshow van Oprah Winfrey. Ik was doodnerveus. Mijn dochter stuurde me een sms: ze vroeg of ik het briefje getekend had dat haar toestemming gaf voor de schoolreis. Toen dacht ik: ‘Ik heb nú een briefje nodig dat me toestemming geeft om niet langer zo gespannen en nerveus te zijn. Ik heb nú toestemming nodig om me vandaag te amuseren.’ In tegenstelling tot Dobelli wil ik niet doen alsof, of blijven kniezen over rolletjes die ik liever nooit had gespeeld.

U maakt zich grote zorgen over de woekerende polarisatie in de samenleving. Sociale media zoals Facebook en Twitter claimen dat ze mensen wereldwijd met elkaar verbinden, maar ze lijken de polarisatie nog aan te wakkeren.

Brown: In Verlangen naar verbinding noem ik onze samenleving een wildernis. We hebben ze in vijandige kampen onderverdeeld op basis van onze politieke overtuigingen en onze ideologieën. We keren ons van elkaar af, en putten ons uit in verwijten en woede. We zijn ongebonden, maar we zijn o zo eenzaam en bang. Sociale media spelen daar zeker een flinke rol in, maar het antwoord op de vraag hoe we zo gepolariseerd en versnipperd zijn geraakt, is nog veel complexer.

Eén element vergroot zeker onze bizarre, onweerstaanbare drang om onszelf in vijandige kampen terug te trekken: angst. Angst voor kwetsbaarheid, angst dat men ons pijn zal doen, angst voor kritiek, faalangst, angst voor het conflict, angst om niet goed genoeg te zijn. We vergroten onze existentiële angst alleen maar door ze onder de mat te vegen. We zijn ondertussen zo wanhopig geworden dat we kritiekloos alles omarmen wat ons een beetje zekerheid lijkt te geven. We zijn zo radeloos dat we op politici stemmen die makkelijke antwoorden beloven en die ons zondebokken aanwijzen die we de volle laag kunnen geven. Het zal heel wat moed en doorzettingsvermogen vragen om uit deze diepe crisis te raken.

De meeste mensen kiezen ervoor om stil in een hoekje te blijven zitten, in de hoop dat de storm zal overwaaien. Of ze kiezen partij en gaan in het verweer, maar beginnen dan paradoxaal genoeg het gedrag te imiteren van degenen die ze bestrijden. Weinig mensen durven buiten de lijntjes te kleuren van het kamp waartoe ze behoren. Terwijl dat precies is wat er zou moeten gebeuren: werken aan verbinding met al diegenen met wie we het totaal oneens zijn, zonder onze eigen waarden of idealen te verloochenen. Kom uit je bunker. Voor veel mensen is dat een brug te ver, want dan moeten ze toegeven dat hun tegenstanders óók menselijk zijn. (plechtig) Ik hoop echt dat er ooit genoeg mensen bereid zullen zijn om de verschillen met anderen te overbruggen, waardoor liefde en verbondenheid eindelijk zullen zegevieren.

U klinkt bijna religieus. Zou het kunnen dat uw grote succes bij jonge mensen daarmee te maken heeft? Dat u nu de boodschap verkondigt die hun ouders en grootouders vroeger in de kerk hoorden?

Brown: Mijn definitie van wat het betekent om echt met elkaar verbonden te zijn, is helemaal niet zweverig of ‘religieus’, ze is gebaseerd op jarenlang onderzoek. Ik heb proefondervindelijk vastgesteld wat échte verbondenheid is. Ik omschrijf het als de spirituele praktijk van zo diep in jezelf te geloven dat je in staat bent om je meest authentieke zelf met de rest van de wereld te delen. Op dat moment zul je een vorm van ‘heiligheid’ ervaren in het feit dat je deel uitmaakt van een groter geheel, maar tezelfdertijd ook in het feit dat je je helemaal alleen in de wildernis bevindt. Echte verbondenheid vereist niet dat je je eigenheid verandert, integendeel, ze vereist dat je wordt wie je écht bent. Ware verbondenheid is niet iets passiefs. Het is ook niet hetzelfde als lid worden van een groep omdat dat veiliger lijkt. Nee, ze verplicht ons om te leren samenzijn zonder op te offeren wie we echt zijn. Als we iets willen veranderen in onze samenleving, moeten we ons bewust verbinden met mensen die anders zijn dan wij. We zullen moeten leren luisteren naar elkaar, praten met elkaar, en vreugde en pijn delen. Simpel gezegd: we moeten samen meer lol trappen. Het is dringend. (lacht)

In Verlangen naar verbinding vertelt u over wat het voor u betekende om op te groeien in een gezin met ouders die uit elkaar groeiden. ‘Er niet bijhoren in het gezin is een van de gevaarlijkste trauma’s’, schrijft u. Tegenwoordig vallen veel gezinnen uit elkaar. Dat heeft een grote impact op de samenleving?

Brown: Ons verhaal van ‘ertoe te doen’, van weten wat we waard zijn, begint in het gezin waarin we geboren worden. Wat je als kind over jezelf en de rest van de wereld leert, bepaalt de koers die je daarna volgt. Als het bij de start fout gaat, gaat een groot deel van je leven op aan een gevecht om je eigenwaarde terug te winnen. Maar als de start goed verloopt, krijg je genoeg moed en veerkracht mee voor de rest van je reis. Niet alle relaties tussen mensen verlopen even harmonieus, soms gaat het mis. Maar ouders die op een verstandige manier scheiden, richten bij hun kroost géén onherroepelijke schade aan. Dat vergt moed tijdens het hele proces. Je mag niet bang zijn om je kwetsbaar op te stellen. En je moet bereid zijn om de pijn te verdragen in plaats van ervan weg te lopen.

Ik ben opgegroeid in een Texaans gezin, met een typisch Duits-Amerikaanse mentaliteit. Je kunt ze samenvatten in twee zinnen: ‘Get it done’, maak je werk af, en ‘Suck it up’, stop met klagen. Dat stugge, vasthoudende uit mijn opvoeding heeft me geen windeieren gelegd. Ik kan tegen een stootje. Maar ik heb als kind nooit geleerd om met onzekerheid of met emoties om te gaan. Jarenlang vermeed ik emotionele kwetsbaarheid. Ik draaide om alle nuances heen en oordeelde in wit en zwart, in goed en slecht. Pas toen ik bezig was aan mijn onderzoek naar kwetsbaarheid en schaamte raakte ik onder de indruk van de moed van veel deelnemers om hun verhaal te vertellen. Het begon me te dagen dat het weleens heel belangrijk zou kunnen zijn voor een mens om zijn eigen kwetsbaarheid te aanvaarden. Ach, ik was vast verward door mijn werk, dacht ik. Intussen weet ik dat mijn werk mij gered heeft.

U vindt ook dat we meer van onszelf moeten houden.

Brown: Ja. En onze zucht naar dat afschuwelijke perfectionisme is een gigantische barrière voor onze eigenliefde. Als we willen achterhalen wie we werkelijk zijn en de onvolmaaktheid van ons leven willen begrijpen, moeten we eerst vriendelijker en zachter worden voor onszelf. We moeten met onszelf praten zoals we met een geliefde praten. Perfectionisme is zelfvernietigend én verslavend. Het voedt alleen de perfide gedachte: ‘Als ik er perfect uitzie, perfect leef en alles perfect uitvoer, verdwijnen al mijn pijnlijke gevoelens van schaamte en schuld als sneeuw voor de zon.’ Perfectionisme is een harnas van twintig ton dat we voortsleuren omdat we denken dat het ons zal beschermen, terwijl het ons juist verhindert onszelf te zijn. Het is niet de sleutel tot succes. Onderzoek toont zelfs aan dat perfectionisme prestaties belemmert. Het is gelinkt aan depressie en angst. Nee, gezond streven is op onszelf gericht: hoe kan ik mezelf verbeteren? Perfectionisme is op de andere gericht: wat zal hij of zij van mij denken? Weg ermee. Maak een einde aan dat ziekelijke perfectionisme en begin jezelf eindelijk eens graag te zien.