‘Net de focus op geluk maakt ons ongelukkig’

We willen allemaal gelukkig zijn. Maar wat als precies dat jagen op geluk ons ongelukkig maakt?

Gelukkig zijn: vroeger wenste je het mensen toe, vandaag is het iets waar je naar streeft. Er verschijnen meer zelfhulpboeken dan ooit. Bestsellers. Geluk is big business geworden, maar dat betekent niet dat het ook werkelijk te koop is. Eerste vraag is natuurlijk hoe je geluk definieert. Voor veel mensen is geluk het ervaren van positieve gevoelens. Vaak heeft dat te maken met de bevrediging van behoeften. De ochtend kunnen beginnen met die koffie waar je zo naar snakt, bijvoorbeeld. Hoe meer koffie, hoe gelukkiger. Of, voor anderen: hoe beter de koffie, hoe gelukkiger.

Je zou dat de ‘hedonistische’ visie op geluk kunnen noemen: genot is het hoogste goed. Toch kun je jezelf de vraag stellen of dit soort geluk nastreven wel zo’n nuttig doel is. En of het soms niet immoreel wordt als geluk betekent dat je je behoeften bevredigt ten koste van anderen.

Navelstaren

Daarnaast is er de ‘eudemonische’ visie op geluk. De term eudemonisme werd ontwikkeld door Aristoteles als het einddoel van zijn deugdethiek. Het is een gevoel van gelukzaligheid dat je kunt bereiken door verstandig te kiezen hoe je handelt, gecombineerd met fysieke uitmuntendheid – je hebt een doel dat voor jou zinvol is en daar werk je naartoe.

Terwijl de eerste versie van geluk nogal eens draait rond navelstaren, kijkt de tweede definitie veel meer naar de ander. Je bent niet gelukkig op jezelf, maar samen met anderen en door anderen. In deze definitie heeft geluk veel te maken met specifieke relaties die we hebben met specifieke personen. Zoals een ouder geluk kan ervaren als hij zijn kinderen ziet spelen en beseft dat zij gelukkig zijn.

Net zoals alles in het leven zijn geluk en de mogelijkheid om gelukkig te zijn niet noodzakelijk eerlijk verdeeld. Studies tonen aan dat zogenaamd ‘positief affect’ sterk verbonden is met hoe extravert iemand is. Hoe neurotischer, hoe kleiner de kans op geluk. Zowel extraversie als neurose zijn erfelijke eigenschappen.

Optimistisch

Carol Ryff van de University of Wisconsin stelde vast dat mensen die – net als hun ouders – een goede opleiding hebben genoten, blank zijn en tot de hogere beroepsklasse behoren door de band ook optimistischer zijn.

Sommige studies geven aan dat mensen die goed zijn in eudemonisch geluk anders omgaan met emoties. Ze zouden hun prefrontale cortex meer gebruiken: die is belangrijk voor zaken zoals taal, geheugen en het stellen van doelen. Misschien slagen deze mensen er beter in situaties te herwaarderen en er de positieve kanten van te zien. In plaats van een probleem zien ze een uitdaging.

Psychologen hebben de voorbije 10 jaar intensief gekeken naar de invloed van eudemonisch versus hedonistisch geluk op iemands fysieke en psychische gezondheid. Symptomen van depressie, paranoia en psychopathologie zijn in deze periode sterk toegenomen. Volgens onderzoekers van de San Diego State University heeft de nadruk op materialisme en status (hedonistisch geluk) daar zeker iets mee te maken.

Vriendschap

Je kunt altijd meer dingen nastreven of hoger op de ladder willen klimmen, maar daar hou je een chronisch gevoel van ‘niet genoeg’ aan over. Vriendschap, bijvoorbeeld, bekijken we heel anders. We genieten van onze vrienden, maar denken doorgaans niet dat we onze vriendenkring voortdurend moeten uitbreiden.

Wie er wel in slaagt eudemonisch gelukkig te zijn, vermindert risicofactoren voor de gezondheid. Laagopgeleiden (een risicofactor voor de gezondheid) die een sterk eudemonisch gevoel van geluk vertoonden, hadden lagere niveaus van interleukin-6 in hun bloed, een marker die geassocieerd wordt met cardiovasculaire aandoeningen, osteoporose en alzheimer.

David Bennet, hoofd van het Alzheimer’s Disease Center in Chicago, toonde aan dat mensen die geen duidelijk doel in het leven (meer) hebben dubbel zo vaak geneigd zijn om alzheimer te ontwikkelen. De doelbewuste groep kon dagelijkse vaardigheden zoals de trap op lopen, het huishouden doen en geld beheren veel beter blijven uitvoeren en telde, over een periode van 5 jaar bekeken, beduidend minder sterfgevallen.

Wie gaat voor snel en hapklaar geluk op de korte termijn zal uiteindelijk vooral gefrustreerd worden. Soms is het zelfs net die focus op geluk (dat altijd net buiten handbereik lijkt te liggen) die ons ongelukkig maakt. We hebben het idee dat geluk iets is dat ‘vanzelf’ komt als we er maar voldoende op gericht zijn. Als we maar hard genoeg ‘willen’ dat we kankervrij zijn of promotie maken, dan zal dat ook gebeuren. Positief denken is prima, maar niet als het betekent dat we blind worden voor problemen. Soms staat de waarheid geluk in de weg.

Investeren voor later

De waarheid is dat we niet altijd gelukkig kunnen zijn in het leven. Je suf studeren voor examens, om drie uur ’s nachts opstaan voor een ziek (klein)kind, elk vrij moment bezig zijn met je verbouwing…, geen mens die daar gelukkig van wordt. Maar dat geluksgevoel is er wel wanneer we dat diploma halen, ons (klein)kind zijn eerste stapjes zet of we eindelijk in ons eigen huis kunnen trekken. Soms moet je ‘investeren’ voor later. Dat is niet altijd even aangenaam, maar geeft wel een gevoel van voldoening, van te proberen de beste versie van jezelf te zijn. De zaken die echt van belang zijn, maken niet noodzakelijk gelukkig op de korte termijn.

En zijn het uiteindelijk niet net ervaringen die pijn doen die ons het meeste leren en doen groeien en die ons leven diepgang geven? Volmaakt geluk is – gelukkig maar – onbereikbaar. Als het haalbaar was, dan zouden we er ook onwetender, oppervlakkiger en egoïstischer door worden. Niemand is graag ongelukkig. Maar het is wel een (noodzakelijk) deel van het leven. Als we dat zouden aanvaarden, zouden we al een pak gelukkiger zijn.

Vrijwilligerswerk

Laat het duidelijk wezen: er is niks mis met gelukkig (willen) zijn. Gelukkige mensen zijn socialer en hebben meer energie. Het is wel belangrijk om te beseffen dat geluk niet altijd haalbaar is. En dat het beter geen doel op zich is. Besluiten vrijwilligerswerk te doen omdat het eudemonisch geluk stimuleert, bijvoorbeeld, zal je niet gelukkiger maken. Je stapt er met de verkeerde bedoelingen in.

Geluk zit in mensen en niet in dingen. Investeren in relaties en projecten die jou voldoening geven, levert wellicht wel resultaat op. Focus op je doelen in plaats van op je geluk. Probeer te genieten van de weg ernaar toe. Of zoals Nietzsche stelt: we kunnen alleen maar gelukkig worden als bijproduct van iets anders. (Bodytalk/Tine Bergen)