‘Mijn kunstheup vergiftigt mij’: patiënten gaan strijd aan met miljardenindustrie

Jarenlang verkocht een van ’s werelds grootste orthopedische bedrijven kunstheupen die onvoldoende waren getest op mogelijke risico’s. De slachtoffers leven vandaag met de gevolgen. ‘Het enige wat ik wil is dat het bedrijf zijn fout toegeeft.’

Het zal je maar overkomen: je krijgt een heupprothese ingeplant in de hoop dat je opnieuw min of meer pijnvrij kunt bewegen, maar wat blijkt? De nieuwe kunstheup geeft langzaam toxische metaalionen af in het bloed…

In 2010 werden 1.500 Belgische patiënten met een slecht functionerende heupprothese van de Amerikaanse firma DePuy, dochteronderneming van Johnson & Johnson, op de hoogte gebracht dat hun kunstheup sneller faalde dan andere prothesen en dat ze jaarlijks van nabij opgevolgd moesten worden aan de hand van scans en bloedanalyses. Het ging om twee types van metaal-op-metaal kunstheupen (ASR XL Acetabular System voor een conventionele totale heupvervanging en ASR Hip Resurfacing System voor een totale heupprothese die enkel het kraakbeen vervangt, nvdr) waarbij metaalionen vrijkwamen door de wrijving van de metalen heupkop tegen de metalen kom. Dat kan zorgen voor gevaarlijk hoge chroom- en kobaltwaarden in het bloed van de patiënt en pijnlijke zwellingen rond de heup, ook wel pseudotumoren genoemd.

‘Bom in mijn lijf’

Na jarenlang klachten van patiënten en waarschuwingen van chirurgen overal ter wereld te hebben genegeerd, erkende DePuy uiteindelijk dat er problemen waren en besliste ze de heupprothesen, die sinds 2003 in Europa op de markt waren, terug te roepen en de hersteloperaties bij patiënten met een slecht presterend implantaat volledig terug te betalen. De twee ASR-systemen verdwenen in 2011 van de markt, maar bij sommige patiënten bij wie de prothese was verwijderd bleef invaliderende spierschade en pijn over.

Ook de 62-jarige Linda Verhulst liet in 2011 een metaal-op-metaal heup plaatsen, maar viel buiten de recall van DePuy. Als zware artroselijdster had ze eerder al met succes een nieuwe knie en rechterheup gekregen, ook allebei van DePuy, maar bij de linkerheupprothese liep het mis. ‘Nooit heeft iemand mij gewezen op de mogelijke gevaren van die bom in mij’, vertelt ze. ‘Ondanks een hersteloperatie op eigen kosten met een keramische heup, heb ik tot op de dag van vandaag pijn door de onherstelbare schade aan spier- en botweefsel in de heup als gevolg van die metaalvergiftiging. Ik kan moeilijk stappen, lange wandeltochten in de natuur zijn verleden tijd en trappen op- en aflopen is een hels karwei. Ik had ook net een elektrische fiets gekocht, maar ik raak met mijn linkervoet niet meer aan de pedaal.’

Vooral de hoge chroom- en kobaltconcentraties in haar bloed baren Linda zorgen. ‘Al drie jaar lang laat ik elke drie maanden mijn bloed controleren en ik blijf met die metaalvergiftiging zitten. Medicatie ervoor bestaat niet en niemand kan mij zeggen wat de gevolgen op langere termijn zijn. Dat het niet gezond is, weet het kleinste kind. Vroeger wist men ook niet hoe kanker ontstond, dus misschien geeft dit wel aanleiding tot een of andere nu nog onbekende ziekte’, vreest Linda.

Dit grenst aan het onethische

Thierry Scheerlinck, diensthoofd van de dienst Orthopedie van het UZ Brussel en ondervoorzitter van de Belgian Hip Society (BHS) bevestigt dat bij chroom en kobaltwaarden die de grens van 7 parts per billion (ppb) overschrijden, de kans groot is dat er een lokale ontstekingsreactie optreedt met beschadiging van de weefsels in de nabijheid van de prothese zelf. ‘We hebben allemaal chroom en kobalt in ons lichaam. Zolang die onder de 2 particles per billion beperkt blijven, zijn er geen gekende gevolgen’, legt hij uit. ‘Er zijn in de wereld echter een aantal gevallen beschreven van patiënten die een veralgemeende, zeer hoge toxiciteit vertonen na een heupprothese. In die heel uitzonderlijke gevallen kunnen er bijvoorbeeld hartproblemen en neurologische aandoeningen optreden. Fins onderzoek heeft jaren geleden al aangetoond dat er absoluut geen verband bestaat tussen hoge chroom- en kobaltconcentraties ten gevolge van een metaal-op-metaal heupprothese en kankerverwekking. Dat zou alvast een geruststelling moeten zijn.’

Maar dat de ASR-heupen van DePuy een smet zijn op het blazoen in de orthopedische wereld, kan men niet ontkennen. Metaal-op-metaal implantaten werden ooit bejubeld als dé grote innovatie van de heupprothesen. De kop en kom zijn beide van metaal in tegenstelling tot de traditionele heupprotheses, waarbij de kom van plastic (polyethyleen) of keramiek is. Metaal is door het zeer gladde oppervlak een slijtvaster materiaal dan plastic wat een voordeel is voor jongere patiënten die nog erg beweeglijk zijn en langer met hun prothese moeten kunnen doen.

Bij de ASR heup van DePuy liep evenwel van alles mis, zo blijkt uit een onderzoek van het British Medical Journal uit 2011. Het wetenschappelijk vakblad bekritiseerde de Amerikaanse en Europese regulatoren omdat ze de belangen van de industrie boven de veiligheid van de patiënt zouden gezet hebben. Zo zouden de protheses voor ze op de markt kwamen onvoldoende getest geweest zijn in laboratoria tijdens de preklinische fase en zouden de patiënten die het implantaat initieel ingeplant kregen onvoldoende opgevolgd geweest zijn. Vooral het ontwerp van de heup en mogelijks ook de samenstelling van het materiaal lieten te wensen over. Op de koop toe was het bedrijf al sinds 2005 op de hoogte van de vele tekortkomingen van zijn product. ‘Het grenst aan het onethische om dit product te blijven aanbieden’, zo schreef een Amerikaanse orthopedisch chirurg indertijd aan de firma.

In het buitenland heeft deze flagrante nalatigheid al tot een aantal rechtszaken tegen DePuy geleid. In de meest recente zaak oordeelde een Amerikaanse rechtbank in november vorig jaar dat zes slachtoffers met een defecte heup recht hebben op een schadevergoeding van 247 miljoen dollar. Volgens de rechter waren de apparaten onvoldoende getest en liet DePuy na om dokters en patiënten te wijzen op de risico’s. In eerdere rechtszaken moest DePuy al respectievelijk 150 miljoen euro en 543 miljoen dollar ophoesten aan slachtoffers voor hun slecht werkende prothese.

Ook Linda diende klacht in bij DePuy maar kreeg van de firma te horen dat er geen oorzakelijk verband is tussen het implantaat en haar beschreven klachten. Ze diende ook een dossier in bij het Fonds voor Medische Ongevallen, voorlopig zonder resultaat. ‘Een lotgenoot uit Tubeke, Claude Sterck, ondernam onlangs gerechtelijke stappen, maar ikzelf heb het geld niet om op mijn eentje een multinational voor de rechter te slepen’, zucht ze. ‘DePuy staat heel sterk. Individueel ben ik niet tegen hen opgewassen en daarom ben ik op zoek naar patiënten met dezelfde ervaringen. Mijn chirurg en kinesist zijn op de hoogte van nog andere gevallen, maar ze kunnen mij de gegevens van die mensen niet geven.’

Nog steeds op de markt

Het is Linda naar eigen zeggen niet te doen om het geld, ze wil enkel een aanvaardbare som om nog enigszins comfortabel te kunnen leven, maar vooral wil ze dat DePuy toegeeft dat het fout was. Ze wil vermijden dat patiënten in de toekomst als speelbal worden gebruikt in de handen van de industrie. Linda snapt overigens niet dat er na het DePuy-schandaal nog steeds metaal-op-metaal heupprothesen geplaatst worden.

Het klopt inderdaad dat metaal-op-metaal heupen nu nog op de markt zijn, maar enkel als het gaat om resurfacing-prothesen, zegt Scheerlinck. ‘Dat zijn prothesen waarbij men het beschadigde gedeelte van de heupkop en van het gewrichtsoppervlak in het bekken wegneemt en vervangt met een kap en een kom. Die kap en kom moeten zodanig dun zijn, dat we die vandaag moeilijk anders kunnen maken dan in metaal. Ook bij dat product komen metaalionen vrij, maar de risico’s zijn beperkter vanwege het feit dat het design van het implantaat beter is en mogelijks ook de compositie van het materiaal van een betere kwaliteit is dan de ASR-heup.’

Scheerlinck kan niet ingaan op het individuele geval van Linda, maar hij wil mensen toch geruststellen. ‘In België is er sinds kort een verplicht implantaatregister voor heup- en knieprotheses dat beheerd wordt door de Belgische Vereniging voor Orthopedie en Traumatologie (BVOT) en de SORBCOT (het Franstalige equivalent van de BVOT, nvdr) . Het register houdt de resultaten bij van de protheses bij grote groepen patiënten. Elke heupprothese die vandaag in België geplaatst en eventueel gereviseerd wordt, staat genoteerd in dat register. Dat is nuttig omdat men nooit op individuele basis kan achterhalen of een prothese goed functioneert of niet. Op die manier is ook de ASR-prothese ooit gedetecteerd geweest.’

‘Een heupprothese is vandaag de dag een operatie die in termen van levenskwaliteit een van de allerbeste scoort na de cataractoperatie’, gaat Scheerlinck verder. ‘De overleving van een heupprothese is globaal gezien op tien jaar tussen de 90 tot 95 procent, op 20 jaar is dat 80 procent.’

En wat met de patiënten die nu nog steeds met zo’n potentieel gevaarlijke heup rondlopen. Moeten zij zich zorgen maken? Volgens Scheerlinck is de ASR-prothese geen goed implantaat, maar moeten we het ook niet dramatiseren. ‘De overleving van een implantaat van het type ASR op tien jaar is nog altijd tussen om en bij de 80 procent. Bij een gewoon implantaat is de kans op revisie 5 à 10 procent op tien jaar, bij een ASR is dat twee tot vier keer zoveel, maar dat is nog altijd maar 20 tot 25 procent. Dat betekent dat 75 tot 80 procent van de mensen met een ASR-heup natien jaar nog steeds zonder problemen rondlopen en dat waarschijnlijk nog lang zullen kunnen blijven doen’, besluit Scheerlinck.