Tijdens de zwangerschap moet de moeder letterlijk gezond leven voor twee, want haar leefgewoonten beïnvloeden zelfs het genetisch materiaal van haar kind.
Door het toenemend aantal zwangere vrouwen met overgewicht, is vandaag al bijna een op de tien pasgeborenen te zwaar.
Roken in de zwangerschap haalt het geboortegewicht van het kind naar beneden. Een gebrek aan foliumzuur verhoogt het risico op een baby met een open ruggetje. En overmatige alcoholconsumptie tast niet alleen het moederbrein aan, maar kan ook dat van de foetus beschadigen. Deze wetenswaardigheden zijn meestal al wel doorgedrongen bij het grote publiek. Maar minder geweten is dat de impact van de levenswijze in de zwangerschap veel verder reikt. De verhoogde kwetsbaarheid voor bepaalde aandoeningen erven we niet alleen van onze ouders. Genetisch materiaal kan nog wijzigingen ondergaan tijdens het leven in de baarmoeder, onder invloed van de gezondheid van de zwangere vrouw.
Negen maanden genen kneden
De nakomelingen van drachtige ratten met geïnduceerde diabetes hebben tot in de derde generatie een abnormaal hoge suikerspiegel, zo blijkt uit dierexperimenten. Ook bij de mens drukt het leven in de baarmoeder een stempel op de gezondheid in het latere leven, soms zelfs verschillende generaties lang. Niet alleen wat betreft het risico op diabetes, ook voor zwaarlijvigheid, hart- en vaatziekten en zelfs psychische stoornissen zoals ADHD.
Professor Roland Devlieger (gynaecoloog UZ Leuven): “We noemen dit fetal programming. Onderzoek naar de manier waarop leefgewoonten en gezondheid in de zwangerschap de gezondheid van het kind beïnvloeden, is de laatste jaren in volle ontwikkeling. Genen kunnen worden aan- of uitgeschakeld onder invloed van het baarmoedermilieu. Zo wordt in het prenatale leven bijvoorbeeld vastgelegd of je later een peertype of een appeltype wordt: of je eerder vet opstapelt rond heupen en billen of eerder op de buik. Ons genetisch materiaal, de verzameling van al onze erfelijke eigenschappen, is nog kneedbaar en krijgt een min of meer definitieve vorm gedurende het prenatale leven.”
Duplicaat van dik
Ook na uitsluiting van leefgewoonten en opleiding wordt de neiging tot zwaarlijvigheid hoogstwaarschijnlijk van generatie op generatie doorgegeven via genetische veranderingen die ontstaan tijdens het prenatale leven. Het is dus niet alleen voor de moeder maar ook voor het toekomstige kind belangrijk om met een normaal lichaamsgewicht aan de zwangerschap te beginnen. Is de moeder te dik, dan loopt het kind later een groter risico op overgewicht en op diabetes.
Zwangere vrouwen met de hoogste BMI eten vaker ongezond en bewegen minder. Hun kinderen lopen een groot risico om dezelfde weg op te gaan
Hoeveel zwangere vrouwen hebben gewichtsproblemen? Isabelle Guelinckx (biomedische wetenschappen K.U.Leuven) promoveerde zopas op het onderwerp. “Momenteel is 1 op de 4 vrouwen te dik bij de start van de zwangerschap, en van hen is bijna 1 op de 10 obees (een BMI hoger dan 30).” Guelinckx verzamelde haar gegevens in het UZ Leuven in 2006. “Meer dan anderen moeten dikke vrouwen de gewichtstoename in de zwangerschap beperken. Obese vrouwen zouden niet meer dan 5 tot 9 kg mogen aankomen.”
In de praktijk blijkt die gewichtsbeperking bijzonder moeilijk te zijn, zo blijkt uit het doctoraalonderzoek. De vrouwen zijn moeilijk te motiveren. Isabelle Guelinckx: “Informatie en begeleiding bij een gezond en evenwichtig dieet in combinatie met meer lichaamsbeweging, bijvoorbeeld een halfuur wandelen per dag, beperkte de gewichtstoename amper, maar zorgde er wel voor dat de vrouwen gezonder aten.” Promotor professor Devlieger: “De zwangere vrouwen met de hoogste BMI eten vaker ongezond, ze roken meer en bewegen minder. Hun kinderen lopen een groot risico om dezelfde weg op te gaan. We moeten die cirkel proberen te doorbreken.”
Bloeddruk die weegt
Een chronisch verhoogde bloeddruk (hypertensie) in de zwangerschap kan de foetus op 2 tegengestelde manieren benadelen. Enerzijds kunnen de hoge drukken zorgen voor een grotere bloedtoevoer naar het kind, waardoor het geboortegewicht hoger dan gemiddeld ligt. Anderzijds gaat hypertensie ook leiden tot een verminderde kwaliteit van het bloedvatenbed in de placenta (placentaire insufficiëntie). In dat geval komt de foetus tekort, groeit hij minder goed en loopt hij in het latere leven meer risico op het metaboolsyndroom (1). Roland Devlieger: “De kwaliteit van het bloedvatennet van deze kinderen is inderdaad slechter, zo blijkt uit onderzoek.” Controle van de bloeddruk in de zwangerschap is zowel voor de moeder als voor het kind belangrijk.
De combinatie van zwaarlijvigheid en hoge bloeddruk verhoogt het risico op de aantasting van dat bloedvatenbed nog meer. Naarmate het lichaamsgewicht toeneemt, neemt ook het risico op hoge bloeddruk toe. Bij een normaal lichaamsgewicht bedraagt het risico 8%, terwijl 30% van de obese zwangere vrouwen met een te hoge bloeddruk kampt.
Actie vóór de zwangerschap
Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat wie een zwangerschap overweegt, de huisarts raadpleegt voor een check-up van de leefgewoonten en de medische risico’s
Professor Devlieger pleit voor een vak als levenshygiëne op de basisschool, waarin o.a. het belang van gezond eten, bewegen, seksuele opvoeding en mentale weerbaarheid aan bod komt. “Op die manier zouden we het aantal meisjes dat met overgewicht aan een zwangerschap begint zo laag mogelijk kunnen houden. Vandaag beseffen ze te weinig hoe groot de impact op hun kinderen is.”
Momenteel gaat er veel te weinig aandacht naar preconceptionele zorg en zwangerschapsbegeleiding. “Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat wie een zwangerschap overweegt, de huisarts raadpleegt voor een check-up van de leefgewoonten en de medische risico’s. Zo kunnen afwijkingen worden bijgestuurd en kan er tijdig gestart worden met foliumzuur.” Vandaag nemen 8 op de 10 vrouwen foliumzuursupplementen gedurende het eerste zwangerschapstrimester, maar het preventieve effect zou het grootst zijn mochten ze daar voor de zwangerschap mee beginnen. Zwangere vrouwen met overgewicht moeten een hogere, aangepaste dosis innemen, wat ook minder bekend is.
Het besef groeit mondjesmaat. Later dit jaar vindt het eerste Europese congres over preconceptuele zorg plaats.
Foetus aan de fles
Zwangere vrouwen melden doorgaans te weinig hun alcoholconsumptie, uit schuldgevoel. Het foetaal alcoholsyndroom komt hier nog zelden voor, maar subtielere afwijkingen door regelmatig het glas te heffen zijn hoe dan ook frequenter. De Hoge Gezondheidsraad beveelt sinds vorig jaar aan om helemaal geen alcohol te drinken tijdens de zwangerschap, omdat er geen wetenschappelijk aangetoonde veilige ondergrens bestaat.
Roland Devlieger: “De aanbeveling is wel heel streng. Heel wat gynaecologen maken zich zorgen: vrouwen die te diep in het glas keken voor ze wisten dat ze zwanger waren, zouden wel eens ongerust kunnen worden of zelfs hun zwangerschap afbreken. Zo’n vaart zal het gelukkig niet lopen. Vrouwen relativeren de maatregel zelf wel.”
Toch blijft het nodig om hen te wijzen op de risico’s. Met pictogrammen op de etiketten van alcoholische drank bijvoorbeeld. Roland Devlieger betreurt dat die hier niet verplicht werden, zoals in Frankrijk. “Omgekeerd zouden bepaalde voedingsmiddelen die extra gezond zijn voor zwangere vrouwen (omdat ze bijvoorbeeld veel antioxidanten, ijzer, calcium of foliumzuur bevatten) dat ook met een label op hun verpakking kunnen vermelden. Positieve boodschappen doen het nog altijd beter.”
De verhoogde kwetsbaarheid voor bepaalde aandoeningen erven we niet alleen van onze ouders. Genetisch materiaal kan nog wijzigen bij de foetus, onder invloed van de gezondheid van de zwangere vrouw.
Een vak als levenshygiëne op de basisschool zou het belang van gezond eten en bewegen kunnen uitleggen. Zo zouden er minder meisjes met overgewicht aan een zwangerschap beginnen.
Dit artikel verscheen eerder in Bodytalk
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier