In deze koude maanden liggen de winkelschappen vol met supplementen die beloven je immuniteit te ‘versterken’. Maar kun je je immuunsysteem wel ‘boosten’?
Het komende griepseizoen voorspelt weinig goeds. Een zogenaamde ‘probleemvariant’ van de A/H3N2-griep, die niet in het griepvaccin zit, zou weleens voor een van de zwaarste winters in lange tijd kunnen zorgen.
Een extra reden om multivitamines, probiotische yoghurtdrankes of superfoods op het menu te zetten? Helaas is immuungezondheid geen zwart-witverhaal. Daniel Davis, hoogleraar immunologie aan het Imperial College London, verwondert zich al 25 jaar over het ongelooflijk complexe immuunsysteem, en brengt met zijn boek Bescherm jezelf nuance in een zee van reclameboodschappen en TikTokfilmpjes.
1. Immuniteit hoeft niet versterkt te worden, ze moet in balans zijn
‘Boost’ je immuniteit. We zien het telkens weer opduiken op verpakkingen van supplementen tegen winterkwaaltjes. Op het eerste gezicht lijkt het immuunsysteem boosten iets wat we allemaal erg graag willen, maar zo eenvoudig is het niet.
‘Ons immuunsysteem is bijzonder complex’, legt Davis uit. ‘Aan de ene kant moet het niet alleen alle mogelijke infecties bestrijden, zoals virussen die plots uit niets opduiken. Tegelijk moet het slim genoeg zijn om geen gezond weefsel in het lichaam aan te vallen.’
Wat je dus niet wilt, is het immuunsysteem versterken om onbedoeld dingen te gaan aanvallen die deel uitmaken van een normaal, gezond lichaam, of een systeem dat onschadelijke zaken bestrijdt zoals pollen of voeding.
2. Als er iets is wat je immuunsysteem enigszins boost, is het vaccinatie
Een boost van het immuunsysteem tegen een bepaalde ziektekiem is enkel mogelijk door vaccins, aldus Davis. Vaccins trainen je immuunsysteem in het herkennen van ziektekiemen waarmee je lichaam later mogelijk in aanraking komt. Een griep- en covidprik laat je dus het best voor de winterperiode zetten.
3. De impact van vitamine C wordt overschat
Dat vitamine C belangrijk is voor de gezondheid staat buiten kijf. Ook Davis groeide op met het idee dat je bij een verkoudheid wat sinaasappelsap moet drinken en dan komt het wel goed. Tot hij zich als immunoloog verdiepte in de feitelijke bewijzen rond vitamine C.
Zo blijkt dat dat onze kijk op vitamine C erg is beïnvloed door één persoon: Linus Pauling, een Amerikaanse scheikundige die twee Nobelprijzen won, waaronder die voor de Vrede. Een man met heel veel aanzien, dus.
In 1970 publiceerde hij het boek Vitamin C and the Common Cold, over hoge dosissen vitamine C bij verkoudheid. De vitamine C-hype was geboren. Extra fabrieken werden gebouwd om aan de vraag te kunnen voldoen.
‘Ondertussen is uit verschillende wetenschappelijke studies ondubbelzinnig gebleken dat vitamine C-supplementen niet voorkomen dat je verkouden wordt’, aldus Davis. ‘Het zorgt wel voor een sneller genezingsproces, maar ook dat is relatief. Mensen die regelmatig een hoge dosis vitamine C slikken, zijn gemiddeld ongeveer 8 procent sneller van hun verkoudheid af. Concreet betekent het dat je een paar uur eerder beter wordt op een ziekteduur van enkele dagen. Niet onbelangrijk: wellicht hebben mensen die een hoge dosis vitamine C innemen ook een iets gezondere levensstijl.
Er is één uitzondering: atleten die zwaar trainen, onder wie marathonlopers en skiërs, kunnen met vitamine C-supplementen wél hun risico op een verkoudheid verlagen.
4. Vitamine D heeft wél een gunstig effect
Vitamine D is een ander verhaal, aldus Davis. Op plekken waar de zon zich in de winter maar weinig laat zien, zijn vitamine D-supplementen in de winter een goede aanbeveling.
Op populatieniveau worden lage vitamine D-waarden in verband gebracht met een verhoogde vatbaarheid voor infecties. Uit goed gecontroleerde onderzoeken blijkt daarnaast dat vitamine D-supplementen helpen bij de bescherming tegen luchtweginfecties.
De Hoge Gezondheidsraad van België adviseert een vitamine D-supplement in de winter voor mensen die risico lopen op een tekort. Vooral mensen met een donkere huid en ouderen hebben moeite om zonne-energie in de huid om te zetten in vitamine D.
5. Verkoudheid vermijden? Pak chronische stress aan
Een belangrijke factor voor een gezond immuunsysteem is volgens Davis langdurige stress vermijden. Stress heeft een zeer directe invloed heeft op je immuunsysteem.
Wanneer je lichaam een bedreiging waarneemt, gaat het over op een vecht- of vluchtreactie. De bijnieren produceren de stresshormonen adrenaline en cortisol, die je lichaam in een staat van paraatheid brengen. Ze leggen andere lichaamssystemen lam die op dat moment niet zo belangrijk zijn, zoals het immuunsysteem. Als je moet wegrennen van een leeuw, zal je immuunsysteem zich niet bezighouden met het bestrijden van een verkoudheid.
Als stress aanhoudt, kan het immuunsysteem blijvend verzwakt raken.
Een hoog cortisolgehalte dat het immuunsysteem afremt, kan voor een korte periode geen kwaad. Als de stress aanhoudt, kan het immuunsysteem blijvend verzwakt raken. Zo hebben mensen die langere perioden aan stress lijden, ernstiger symptomen door virusinfecties, hun wonden genezen langzamer en ze reageren minder goed op vaccins.
6. Er is geen ‘one size fits all’-oplossing voor een gezond immuunsysteem
Jij ligt doodziek in bed terwijl je partner fris en fruitig ronddartelt? Nee, het is geen teken dat jij op de een of andere manier zwakker bent, te veel stress hebt of met een vitaminetekort kampt, maar wel dat je genetische opmaak anders is.
De genen van het immuunsysteem zijn bij iedereen anders, niet slechter, niet beter. Sterker nog: je immuunsysteem is het meest unieke aan jouw bestaan. Dat verklaart waarom mensen anders reageren op therapieën en vaccins.
Wat goed is voor de ene (en dat kan zelfs iets zijn wat gemiddeld genomen voor de hele bevolking geldt), hoeft niet per se goed te zijn voor jou. Dat betekent dus ook dat er geen ‘one size fits all’-manier is om het immuunsysteem te verbeteren.
Wat wel veelbelovend is? Gepersonaliseerde vaccins die op maat zijn gemaakt van jouw immuunsysteem.
7. Vrouwen reageren heftiger op griep dan mannen
Een belangrijk immuunsysteemgen dat betrokken is bij de bestrijding van bepaalde virussen, waaronder het griepvirus, bevindt zich op het x-chromosoom. Vrouwen hebben twee x-chromosomen en bijgevolg een dubbele dosis van dat gen. Dat betekent dat vrouwen vaak heftiger reageren wanneer ze bepaalde types virussen in hun bloed hebben.
Maar ‘heftiger reageren’ kan twee zaken betekenen. Ze maken sneller antistoffen en zijn dus minder ernstig ziek. Of ze vertonen meer immuunactiviteit in de zin van meer klachten. Ook kunnen vrouwen een sterkere respons vertonen dan mannen na een vaccinatie tegen griep.
25 concrete adviezen om aan je immuniteit te werken
Daniel M. Davis, Bescherm jezelf. Feiten en fabels over je immuunsysteem, Uitgeverij Nieuwezijds, 280 blz., 25,99 euro.