Keelkanker die veroorzaakt wordt door het seksueel overdraagbare humaan papillomavirus (HPV) is in opmars. Daar heeft ons veranderde seksuele gedrag iets mee te maken.
Hoofd-halskanker (een verzamelnaam voor kanker van de keel, lippen, tong, mond, amandelen en slokdarm) treft steeds meer jonge patiënten. Maar omdat de symptomen zich in een beginstadium vaak voordoen als een banale virale infectie, zoals keelpijn, wordt deze kanker in bijna de helft van de gevallen pas in een laat stadium ontdekt.
‘Hoewel het de zesde meest voorkomende kanker is, is hoofd-halskanker nog vrij onbekend bij patiënten én bij zorgverleners’, aldus hoofd-halschirurg Wouter Huvenne (UZ Gent). ‘Nochtans is de kans op genezing bij hoofd-halskanker, zoals bij elke vorm van kanker, beduidend groter bij een vroege diagnose.’
Wat moet u weten over de ziekte?
1. Hoofd-halskanker treft steeds meer jonge patiënten
Het aantal nieuwe gevallen van hoofd-halskanker blijft relatief stabiel in België: zo’n 2700 per jaar. Maar de gemiddelde leeftijd van de patiënt daalt.
‘We zien een verschuiving van de zestiger of zeventiger, die best wel wat gerookt en gedronken heeft tijdens zijn of haar leven, naar jonge, gezonde patiënten’, zegt Huvenne. ‘Het gaat om veertigers en vijftigers, van wie sommigen zelfs nooit gedronken of gerookt hebben. In die gevallen bevindt de hoofd-halskanker zich vooral in de keelholte.’
‘Ik heb patiënten die hun leven te danken hebben aan hun tandarts.’
2. De symptomen van hoofd-halskanker lijken op verkoudheidsklachten
Symptomen van hoofd-halskanker zijn een pijnlijke en/of gevoelige tong, zweertjes in de mond die maar niet genezen, keelpijn, aanhoudende heesheid, slikproblemen, eenzijdig verstopte neus en/of bloederige afscheiding uit de neus of zwelling in de hals.
‘Keelpijn of slikproblemen hebben we allemaal weleens tijdens de winter’, aldus Huvenne. ‘Meestal is er niets aan de hand. Maar als de klachten langer dan drie weken aanhouden, ga je beter naar de huisarts. Een zwelling in de hals kan bijvoorbeeld een eerste teken zijn van keelkanker die uitgezaaid is naar de lymfeklieren.’
3. Keelkanker wordt steeds meer een seksueel overdraagbare ziekte
Alcohol en tabak zijn belangrijke oorzaken van keelkanker, maar een stille, minder gekende boosdoener is het humaan papillomavirus (HPV), een zeer besmettelijk, seksueel overdraagbaar virus dat ook baarmoederhals-, anus-, vagina- en peniskanker kan veroorzaken.
De toename van HPV-positieve keelkanker is vermoedelijk te wijten aan ons gewijzigde seksuele gedrag in vergelijking met dertig jaar geleden. Door orale seks verspreidt het virus zich immers van de genitaliën naar de mondkeelholte.
Een van de eerste patiënten die HPV-positieve keelkanker op de kaar zette, was de Amerikaanse acteur Michael Douglas. In 2013 sprak hij openlijk, zonder te veel in detail te treden, over hoe hij de ziekte opliep.
‘80 tot 90 procent van de mensen maken in hun leven een HPV-infectie door, maar meestal wordt die door het lichaam opgeruimd’, weet Tijl Vermassen, die preventietools voor hoofd-halskanker onderzoekt. ‘Onder de virusvarianten zitten een aantal kankerverwekkende types, zoals type 16, dat voor meer dan 90 procent van de gevallen van baarmoederhalskanker verantwoordelijk is. Het is ook een van de belangrijkste oorzaken van HPV-positieve hoofd- en halskanker. In Europa is ongeveer 40 procent van de keelkankers HPV-positief. In de Verenigde Staten is dat al 70 tot 80 procent en komt HPV-positieve keelkanker zelfs vaker voor dan baarmoederhalskanker.’
‘Dat orale seks keelkanker kan veroorzaken, is niet de belangrijkste boodschap die we willen verspreiden’, benadrukt Wouter Huvenne. ‘Door te sensibiliseren willen we vooral dat mensen weten dat HPV-positieve hoofd-halskanker bestaat en wat de symptomen zijn.’
4. HPV-positieve keelkankers zijn goed behandelbaar
Een lichtpunt in het verhaal van HPV-gerelateerde mond-keelholtekanker is dat de prognose iets beter is dan wanneer diezelfde kanker werd veroorzaakt door roken of drinken. En dat is niet alleen omdat de lichamelijke conditie van de jongere patiënten beter zou zijn.
Huvenne: ‘HPV-gerelateerde tumoren zijn erg gevoelig voor bestraling en dus beter te behandelen. Dat neemt niet weg dat de behandeling voor keelkanker gepaard gaat met heel wat gevolgen voor de levenskwaliteit: problemen met praten, slikken, eten en stijve littekens in de hals.’
5. Een keeluitstrijkje is niet altijd aangewezen voor een vroege diagnose
In België krijgen vrouwen tussen 25 en 64 jaar geregeld een uitnodiging voor een baarmoederhalsuitstrijkje dat op de aanwezigheid van HPV en/of afwijkende cellen controleert. Of een keeluitstrijkje voor keelkanker nuttig is, wordt nog onderzocht.
‘Voor keelkanker is het niet mogelijk om vroegtijdig abnormale cellen te detecteren’, aldus Tijl Vermassen. ‘Ook een HPV-test is weinig zinvol bij de opsporing van keelkanker omdat een HPV-infectie met een hoog risico niet automatisch leidt tot hoofd-halskanker. We onderzoeken daarom biochemische en genetische merkers die ons toelaten om te voorspellen wie in de toekomst de kanker zal ontwikkelen.’
‘Het enige dat we vandaag weten is dat de kans op een HPV-besmetting groter is bij mensen met veel seksuele partners’, vult Huvenne aan. ‘Die mensen zouden vandaag al laagdrempelig bij de huis- of neus-keel-en-oorarts een mond- en keelonderzoek moeten laten doen bij aanhoudende klachten. Ook tandartsen zijn erg vertrouwd met keel- en mondholtes en kunnen een onschuldig uitziend letsel in de mond vroegtijdig herkennen, vooral bij mensen die veel roken. Ik heb patiënten die hun leven te danken hebben aan hun tandarts.’
6. Het effect van HPV-vaccinatie wordt pas over dertig jaar zichtbaar
In België worden leerlingen in het eerste jaar van het secundair onderwijs sinds 2019 gevaccineerd tegen HPV. Het vaccin beschermt tegen de meest voorkomende HPV-types die kanker kunnen veroorzaken. Ook jongens worden gevaccineerd om de transitie tussen meisjes en jongens te verminderen.
Maar het effect van die vaccinatie zal pas binnen dertig jaar te zien zijn. Bedoeling is om in België tegen 2050 alle HPV-positieve kankers uit te roeien door kudde-immuniteit. Maar daarvoor moet de vaccinatiegraad 80 procent of meer zijn. Dat halen we momenteel niet.
‘Omdat vaccinatie op latere leeftijd minder doeltreffend is, loopt de volwassen populatie vandaag dus nog een hoog risico om een HPV-positieve kanker te ontwikkelen’, aldus Vermassen. ‘Daarom hebben we goede kennis en screeningstools nodig.’