De diagnose prostaatkanker treft elk jaar meer dan 10.000 mannen in België. Toch krijgt de kanker niet de aandacht die hij verdient, vindt patiëntenorganisatie Wij ook vzw.
Na een diagnose van prostaatkanker staan patiënten vaak voor lastige keuzes: chirurgie, radiotherapie, medicatie… of (voorlopig) niet behandelen? Sommige opties hebben specifieke voor- en nadelen die door patiënt en arts samen besproken worden, rekening houdend met individuele factoren zoals levensstijl en prioriteiten.
‘In de praktijk verloopt dat echter niet zo eenvoudig’, weet André Deschamps, voorzitter van Wij ook vzw, de patiëntenvereniging die mannen met prostaatkanker en hun omgeving ondersteunt. ‘Een diagnose van kanker is overweldigend: je denkt meteen het ergste en hoort maar de helft van wat de arts je allemaal vertelt. Vaak stemmen patiënten in met een behandeling zonder eigenlijk echt goed te weten waarmee ze instemmen. In eerste instantie halen ze opgelucht adem omdat de kanker weg is, maar dan worden ze geconfronteerd met de negatieve gevolgen.’
Vooral bijwerkingen als incontinentie en impotentie worden onderschat. Dat blijkt ook uit onderzoek van de Europese patiëntenvereniging Europa Uomo bij meer dan 600 mannen met prostaatkanker. Maar liefst 40 procent betreurt achteraf hun behandelingskeuze omdat ze niet alle informatie over alle nevenwerkingen hadden. Wanneer patiënten wél een goed geïnformeerde beslissing kunnen nemen, weten ze heel goed wat op hen afkomt en ervaren ze meer levenskwaliteit.
Een voorbeeld: ‘Zowel een prostaatverwijdering als radiotherapie geeft bij prostaatkanker in een vroeg stadium een overlevingskans van meer dan 90 procent over een periode van 15 jaar’, legt uroloog Sam Ward (Sint-Jansziekenhuis Brussel) uit. ‘Maar beide technieken hebben verschillende nevenwerkingen. Bij een heelkundige ingreep komen eerst meer incontinentie, vooral bij 75-plussers, en erectiestoornissen voor, terwijl die bijwerkingen bij radiotherapie pas na twee jaar kunnen opduiken.’
Wake-upcall
Voor de uroloog zijn de resultaten van de patiëntenstudie een wake-upcall voor artsen om nóg meer te investeren in duidelijke informatie. ‘Het onderzoek is confronterend, want artsen willen alleen maar het beste voor hun patiënten. Waar schieten wij tekort? Maken we te weinig tijd? Zijn de gesprekken onvoldoende gestructureerd? Mogelijk kunnen we patiënten al iets meer bij de besluitvorming betrekken door hen een simpele vraag te stellen als “Hebt u voldoende informatie gekregen?”’
Deschamps is het daarmee eens: ‘Artsen moeten de nodige informatie aanbieden, maar de patiënt moet het ook willen aannemen. Sommige ouderen zijn opgegroeid met de visie dat meneer doktoor alles weet en laat de beslissing liever aan de arts over. Maar zelfs dan hebben zorgverleners nog altijd de plicht om uit te leggen wat de gevolgen zijn.’
Om patiënten én artsen bij te staan, lanceerde Wij ook vzw een brochure in eenvoudige taal met concrete voorbeelden, nuttige vragen om aan de arts te stellen, en getuigenissen.
Prostaatscreening op bevolkingsniveau?
Daarnaast pleit Deschamps voor meer aandacht voor prostaatkanker in het algemeen. Recente cijfers tonen aan dat er de laatste jaren meer mannen de diagnose van prostaatkanker krijgen dan dat er vrouwen gediagnosticeerd worden met borstkanker. Eén op de acht Europese mannen krijgt in zijn leven de diagnose van prostaatkanker.
‘Prostaatkanker wordt nog te vaak onder de mat geveegd’, vindt Deschamps. ‘Ook door mannen zelf. Het taboe is erg groot. Problemen als incontinentie en impotentie raken de man in zijn mannelijkheid en dus wordt er niet over gesproken. Terwijl er voor borstkanker veel meer aandacht is in de media.’
Een algemene screening voor prostaatkanker op bevolkingsniveau voor mannen tussen 50 en 70 jaar zoals bij darm- en borstkanker is er in België niet. ‘Een foute aanpak’, vindt Deschamps. ‘Het klopt dat mannen vroeger soms nodeloos werden geopereerd aan een weinig agressieve prostaatkanker, maar ondertussen is de medische kennis zodanig geëvolueerd dat overbehandeling weinig risico meer vormt. Door op regelmatige basis het prostaatspecifiek antigen (PSA) te bepalen via een simpele bloedtest, kunnen artsen de kanker perfect opvolgen. Ben je erfelijk belast, ben je drager van een BRCA-mutatie of heb je een donkere huidskleur, dan is een PSA-meting al vanaf 45 jaar zinvol.’
‘Prostaatkanker in een later en agressiever stadium is in opmars omdat we nu mogelijk veel te weinig screenen.’
Ook uroloog Sam Ward is voorstander van een algemene screening vanaf 50 jaar. ‘De kans op overbehandeling is niet meer wat ze geweest is dankzij nieuwe technologieën. Afhankelijk van het resultaat van de PSA-test, de voorgeschiedenis en de aanwezigheid van bepaalde klachten, kunnen we kiezen voor een zogenaamde “active surveillance”. Dat betekent dat we niet behandelen met een operatie of radiotherapie, maar wel actief opvolgen. We weten dat bij de meerderheid van de patiënten de kanker levenslang lokaal blijft zitten en niet zal evolueren. Waarom zouden we hen dan opereren, met alle mogelijke nevenwerkingen van dien? Om de drie maanden wordt dan de PSA-waarde gemeten. Na twee of drie jaar is dat om de zes maanden en na vijf jaar één keer per jaar. Wanneer de kanker alsnog evolueert, zal worden overgeschakeld naar een behandeling.’
‘De waarheid ligt zoals altijd in het midden’, besluit Ward. ‘Vroeger werd de PSA te pas en te onpas gescreend bij iedereen boven een bepaalde leeftijd. Vandaag zien we het tegenovergestelde: prostaatkanker in een later en agressiever stadium is in opmars omdat we nu mogelijk veel te weinig screenen. Zeker als er plasklachten zijn zoals bloed in de urine, branderigheid of naar het toilet moeten lopen, of als er een erfelijke aanleg is, raadpleeg je het best eens de huisarts of uroloog.’
Vragen over prostaatkanker? De chatbot van de Europese patiëntenvereniging Europa Uomo geeft medisch gevalideerde antwoorden op alle mogelijke vragen over prostaatkanker.