Een nieuwe klasse van synthetische opioïden verspreidt zich nu ook in Europa. Nitazenen kunnen veel sterker en dodelijker zijn dan fentanyl, waaraan elk jaar tienduizenden Amerikanen bezwijken, aldus The Economist.
In november 2023 kreeg Eamon Keenan, een psychiater die de verslavingszorg leidt bij de Ierse gezondheidszorg, een verontrustend telefoontje. ‘Mensen in opvangcentra voor daklozen en in ziekenhuizen vallen neer’, klonk het.
Het was het begin van enkele sombere weken. In Dublin en Cork, de twee grootste steden van het land, zouden uiteindelijk 77 mensen aan een overdosis bezwijken. Aanvankelijk werd gedacht aan vervuilde heroïne, maar laboratoriumanalyses onthulden een gevaarlijke nieuwe klasse van drugs: nitazenen. Sindsdien zijn ze overal aangetroffen, van Sierra Leone tot in Australië.
Wetenschappers denken dat nitazenen honderden keren sterker kunnen zijn dan heroïne, en sommige zelfs tientallen keren sterker dan fentanyl.
Nitazenen zijn opioïden, een familie van chemicaliën waar ook morfine en heroïne toe behoren, evenals het veel sterkere fentanyl, dat elk jaar tienduizenden doden veroorzaakt in de Verenigde Staten. Hoewel de schattingen over hun kracht variëren, denken wetenschappers dat nitazenen honderden keren sterker kunnen zijn dan heroïne, en sommige zelfs tientallen keren sterker dan fentanyl.
Maar terwijl heroïne en fentanyl al lang bestaan als medische pijnstillers en dus uitgebreid zijn onderzocht, bestaat er nauwelijks onderzoek naar nitazenen. Nu het gebruik wereldwijd toeneemt, vooral in Australië en Europa, proberen wetenschappers in allerijl gegevens te verzamelen over hoe gevaarlijk de nieuwe drugs zijn en wie risico loopt.
Ongeschikt voor mensen
Net als fentanyl zijn nitazenen moleculen die niet in de natuur voorkomen en volledig moeten worden gesynthetiseerd uit precursorchemicaliën in laboratoria. Ze zijn allemaal afgeleid van een chemische structuur genaamd 2-benzyl-benzimidazool, een kleine set verbonden ringen bestaande uit koolstof-, waterstof- en stikstofatomen.
De eerste nitazenen werden in de jaren 1950 ontwikkeld door onderzoekers van het Zwitserse bedrijf Chemische Industrie Basel als pijnstillers, maar al snel rezen er problemen.
Hun therapeutisch venster – de dosis waarbij het gewenste effect optreedt zonder onaanvaardbare bijwerkingen – bleek erg smal, waardoor het risico op overdosis groot was. Zo meldden de Zwitserse chemici dat 200 milligram morfine per kilogram lichaamsgewicht (mg/kg) voldoende was om de helft van een muizenpopulatie te doden, terwijl het krachtigste oorspronkelijke nitazeen slechts 1 mg/kg nodig had om hetzelfde effect te bereiken. Nitazenen werden daarom nooit goedgekeurd voor medisch of veterinair gebruik en raakten al snel in de vergetelheid.
In Groot-Brittannië werden in 2024 minstens 333 sterfgevallen gelinkt aan nitazenen.
In 2019 doken ze opnieuw op toen toxicologen isotonitazeen vonden op het darkweb. Sindsdien zijn varianten ontdekt in onder meer de Verenigde Staten, Brazilië, Canada, Europa en West-Afrika. Hoeveel mensen er al aan bezweken, is nog onduidelijk, maar in Groot-Brittannië werden in 2024 minstens 333 sterfgevallen gelinkt aan nitazenen. Volgens de Verenigde Naties worden inmiddels vaker nieuwe nitazeen- dan nieuwe fentanylvarianten gemeld.
Hartstilstand
De opmars van nitazenen is slecht nieuws. Eenmaal in de hersenen binden ze zich aan zogeheten mu-receptoren op het oppervlak van neuronen. Wanneer die worden geactiveerd, kunnen ze de pijnsignalen van het lichaam onderdrukken.
Nitazenen activeren die receptoren effectiever dan heroïne en soms zelfs fentanyl. Dat betekent dat een kleinere dosis volstaat om de sterke pijnstilling en euforie te veroorzaken waar veel gebruikers naar verlangen. Maar activatie van de mu-receptoren kan ook leiden tot vertraagde ademhaling en hartstilstand.
Een ander verontrustend kenmerk van nitazenen zijn de verbindingen waarin ze in het lichaam afbreken, de zogenoemde metabolieten. Marthe Vandeputte, toxicoloog aan de Universiteit Gent, publiceerde in 2021 een studie in ACS Chemical Neuroscience waarin ze aantoonde dat isotonitazeen afbreekt tot een ander, nog krachtiger nitazeen. Met andere woorden: naarmate de oorspronkelijke drug verdwijnt, neemt een sterkere het over, wat de effecten kan verlengen. Dat onderscheidt sommige nitazenen van heroïne en fentanyl.
Dit heeft grote gevolgen voor de manier waarop hulpverleners en artsen een overdosis moeten behandelen. De standaardprocedure is een dosis naloxon toedienen, een noodantidotum dat opioïden van de mu-receptoren verdrijft en de ademhaling herstelt. Maar als nitazenen afbreken tot krachtige metabolieten die blijven bestaan nadat de oorspronkelijke drug is verdwenen, kan er meer naloxon nodig zijn dan bij een heroïne-overdosis.
Ecstacy met nitazenen
De kracht van nitazenen maakt ze aantrekkelijk voor smokkelaars: kleine hoeveelheden volstaan om veel gebruikers te bedienen. Gebruikers, zeker als ze niet weten wat ze innemen, lopen echter gevaar. Zo werd in Ierland ‘Chinese heroïne’ verkocht die alleen nitazeen bevatte.
Ook zijn er pillen aangetroffen die als oxycodon of MDMA werden verkocht maar nitazenen bleken te bevatten. In Sydney belandden festivalgangers in het ziekenhuis nadat ze ‘ecstasy’ hadden geslikt die louter nitazenen bevatte. Zelfs een minimale besmetting van cocaïne of xtc met nitazenen kan dodelijk zijn voor gebruikers zonder opioïdentolerantie.
Zelfs een minimale besmetting van cocaïne of xtc met nitazenen kan dodelijk zijn voor gebruikers.
Veel landen hebben specifieke nitazenen verboden, maar producenten passen de chemische structuur eenvoudig aan en ontwijken zo de wet. Daarom schakelen overheden over op bredere definities. Het Verenigd Koninkrijk classificeerde in januari alle verbindingen afgeleid van 2-benzyl-benzimidazool als klasse A-drugs. China nam in juni een soortgelijk verbod aan.
Toch vrezen wetenschappers dat er nieuwe synthetische opioïden zullen blijven opduiken. Toxicoloog Marthe Vandeputte vat het samen: ‘We weten echt niet wat hierna komt.’
© The Economisthttps://www.knack.be/dossier/fentanyl-in-opmars/
