De levensbedreigende schimmel Aspergillus fumigatus zou door de klimaatverandering zijn verspreidingsgebied kunnen uitbreiden, zo blijkt uit recent onderzoek. Maar het echte gevaar komt uit een andere hoek, zegt klinische biologe Katrien Lagrou.
Dodelijke schimmels die zich over de wereld verspreiden: in de postapocalyptische sciencefictionserie The Last of Us was het fictie, maar volgens recent onderzoek zou dat scenario dichter bij de werkelijkheid kunnen liggen dan gedacht. Wetenschappers voorspellen dat verschillende soorten van de schimmel Aspergillus door de klimaatverandering hun verspreidingsgebied zullen uitbreiden.
Het echte gevaar
‘Aspergillus fumigatus, de soort die mensen kan besmetten, is al wijdverspreid in de Belgische lucht aanwezig’, vertelt klinische biologe Katrien Lagrou (UZ Leuven). ‘De schimmel is dus niet nieuw in België, maar door de klimaatopwarming kunnen de concentraties wel toenemen.’ De schimmel overleeft namelijk best in een warm en vochtig klimaat.
‘Maar er is nog een ander gevaar dat ons bedreigt’, benadrukt Lagrou. ‘Wat echt verontrustend is, is dat andere schimmels, die nu nog geen gevaar voor de mens vormen, zich door de opwarmende temperaturen kunnen aanpassen. Ze muteren en leren bij onze lichaamstemperatuur overleven. En als dat gebeurt, kunnen ze mensen ziek maken. Dat is al gebeurd met de schimmel Candida auris.’
‘Wat echt verontrustend is, is dat schimmels die nu nog geen gevaar voor de mens vormen, zich naar onze lichaamstemperatuur kunnen aanpassen en ons ziek kunnen maken.
Hanne Debergh, mycoloog bij Sciensano, ziet diezelfde dreiging. ‘Niet alleen passen schimmels zich aan hogere temperaturen aan, maar onze eigen lichaamstemperatuur daalt ook geleidelijk. Daardoor wordt de kloof tussen mens en schimmel kleiner en het risico op besmetting groter.’
Schimmelinfecties
Lagrou ziet het aantal schimmelinfecties in de praktijk toenemen. ‘Schimmels zoals Aspergillus fumigatus vormen meestal geen gevaar voor mensen met een gezond immuunsysteem’, legt ze uit. ‘Maar door de toename van transplantaties en chemotherapieën verzwakt het immuunsysteem van steeds meer mensen. En net die kwetsbare groep wordt het hardst getroffen door de schimmels.’
Bij verzwakte personen kan een schimmelinfectie leiden tot een levensbedreigende longziekte. En hoewel artsen de longinfectie wel behandelen, is dat niet altijd met de juiste middelen. ‘Dokters verwarren de infectie vaak met een bacteriële aandoening’, zegt Lagrou. ‘We moeten de schimmelinfectie in een vroeg stadium opsporen om ze doeltreffend te kunnen behandelen.’
Kruisresistentie
Zelfs als dokters de schimmelinfectie doelgericht behandelen, is er een valkuil. Veel schimmels worden resistent voor antischimmelproducten en dat komt volgens Debergh door de landbouw. Boeren gebruiken pesticiden om hun oogsten tegen schimmels te beschermen, wat ook voor de mens negatieve gevolgen heeft. ‘De antischimmelproducten die in de landbouw worden gebruikt, lijken sterk op de medicijnen die artsen gebruiken om schimmelinfecties bij mensen te behandelen’, legt Debergh uit. ‘Daardoor zien we kruisresistentie optreden en worden schimmels resistent voor de medische behandeling.’
Door de antischimmelproducten in de landbouw zien we kruisresistentie opreden bij de medicijnen die artsen gebruiken om schimmelinfecties bij mensen te behandelen.
Wetenschappelijk onderzoek is noodzakelijk om dat probleem aan te pakken. ‘We zoeken naar zogenaamde hotspots, plekken waar veel resistente schimmels voorkomen’, zegt Debergh. ‘Als we die in kaart brengen, kunnen we maatregelen nemen om de verspreiding van resistente schimmels te verminderen.’
Maar er is meer nodig voor een effectieve bestrijding. ‘Er is dringend behoefte aan nieuwe antischimmelmedicatie. Er zitten wel een paar nieuwe producten in de pijplijn, maar de ontwikkeling is duur’, legt Debergh uit. ‘Farmaceutische bedrijven stappen er vaak van af, omdat de winstverwachting te laag is.’
Schimmels zijn overal: in de lucht en in de natuur. Je zou onder een glazen stolp moeten leven om eraan te ontsnappen.
Surveillance
De aandacht voor schimmelinfecties neemt wel toe, merkt Lagrou. ‘De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een prioriteitenlijst voor schimmels gepubliceerd en bracht in april de eerste rapporten over tests en behandelingen voor schimmelinfecties uit. Dat zijn belangrijke stappen om beleidsmakers bewust te maken van de ernst van het probleem.’
Kunnen mensen zelf stappen ondernemen om schimmelinfecties te voorkomen? ‘Niet echt’, meent Katrien Lagrou. ‘Schimmels zijn overal: in de lucht en in de natuur. Je zou onder een glazen stolp moeten leven om eraan te ontsnappen. Dat raden we niemand aan.’