Het geneesmiddelenagentschap FAGG heeft nieuwe strenge beperkingen ingevoerd voor het geneesmiddel Valproaat (merknaam Depakine), dat wordt voorgeschreven tegen epilepsie en bipolaire stoornis. Zwangere vrouwen lopen tot 40% meer kans op een kind met misvorming of ernstige gedrags- en ontwikkelingsstoornissen.
Begin jaren tachtig legden Franse artsen het verband tussen kinderen met aangeboren misvormingen en moeders die tijdens hun zwangerschap Valproaat, verkocht onder de merknaam Depakine, slikten. Onderzoek bracht steeds meer potentiële risico’s aan het licht, zowel fysiek als psychisch, gaande van open rug, gezichtsafwijkingen en autisme tot aandachtstekortstoornissen en ADHD. Maar het duurde nog tot 2006 voor er een richtlijn kwam van het Europees Geneesmiddelenbureau EMA over het middel. In Frankrijk en Nederland verenigden ouders van getroffen kinderen zich en spanden ze rechtsprocedures aan. In Frankrijk werd een paar jaar geleden een slachtofferfonds opgericht. Volgens de recentste gegevens van de Franse oudervereniging Apesac waren sinds 2011 6016 slachtoffers, 1430 abortussen en 143 overlijdens het gevolg van het gebruik van het geneesmiddel tijdens de zwangerschap. Er bestaat intussen ook een Belgisch-Nederlandse vereniging van ouders. Hoeveel kinderen in België schadelijke gevolgen hebben ondervonden van het middel, is niet bekend. ‘Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) beschikt niet over die gegevens’, meldt de woordvoerder.
Verbieden is geen oplossing. Dan tref je ook mannelijke patiënten en vrouwen die niet zwanger worden.
In 2017 werkte minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) al een pakket maatregelen uit om vrouwen te sensibiliseren voor de risico’s. Omdat de bestaande maatregelen niet doeltreffend genoeg bleken, begon het Risicobeoordelingscomité voor geneesmiddelenbewaking (PRAC) recent een nieuwe evaluatie. Gevolg: het FAGG geeft sinds december 2018 alle ‘gezondheidszorgbeoefenaars’ de instructie dat Valproaat niet mag worden gebruikt bij meisjes en vrouwen die ‘zwanger kunnen worden, tenzij andere behandelingen niet doeltreffend zijn of niet verdragen worden’.
In het nieuwe, negen bladzijden tellende FAGG-document worden de risico’s toegelicht en wordt uiteengezet wat er preventief moet worden gedaan om patiënten te doordringen van die risico’s, tot en met het advies om anticonceptie te gebruiken en dus níét zwanger te worden. Het FAGG vraagt ook om de bijwerkingen van het middel te melden.
Professor Wim Van Paesschen (KU Leuven) is gespecialiseerd in epilepsie en is goed bekend met de risico’s van het middel. ‘Depakine is sinds 1984 op de markt. We weten dat het bij kinderen aangeboren afwijkingen kan veroorzaken’, vertelt Van Paesschen. ‘Zwangere vrouwen die geen middel tegen epilepsie nemen, hebben een risico van 1 à 2 procent op aangeboren afwijkingen. Met Valproaat stijgt dat naar 5 à 10 procent, afhankelijk van de dosis. Dat weten we al lang, vandaar dat men veel strenger geworden is op het gebruik ervan.’
Het FAGG spreekt behalve van aangeboren misvormingen ook van een risico van 30 à 40% op allerlei ontwikkelingsstoornissen, en verwijst naar ‘belangrijke nieuwe indicaties’. Wat zijn die indicaties?
Wim Van Paesschen: De voorbije vijf jaar zijn er nieuwe gegevens over het gestegen risico van autisme, van autismespectrumstoornissen, van een IQ dat gemiddeld 10 punten lager ligt dan gemiddeld enzovoort. Daarom zegt het FAGG dat het middel te mijden is bij vruchtbare vrouwen.
Heeft de plotse verstrenging te maken met klachten die enkele getroffen gezinnen een jaar geleden hebben ingediend?
Van Paesschen: Ik ken ook een patiënte die wil procederen omdat ze Depakine gebruikte en een zestal jaar geleden een kind kreeg dat autisme blijkt te hebben. Maar zes jaar geleden was het risico van autisme nog niet bekend, dus konden artsen er ook nog niet voor waarschuwen. Nieuw onderzoek blijft nieuwe informatie over risico’s opleveren.
Dus moet er strikter worden toegezien op het middel voor vrouwen met epilepsie die zwanger zijn of het willen worden. Patiënten krijgen een informatiebrochure waarin alle risico’s opgesomd worden, en ze ondertekenen ook een document daarover. Uiteindelijk moet de patiënte zelf beslissen wat ze wenst, en of ze het geneesmiddel blijft gebruiken bij zwangerschap.
Het middel verbieden is geen oplossing?
Van Paesschen: Nee, het blijft nu eenmaal het beste middel tegen bepaalde vormen van epilepsie die op jongvolwassen leeftijd voorkomen. Vrouwen die zwanger willen worden en daarom overschakelen op een ander middel, krijgen soms weer epilepsieaanvallen en ook dát is riskant voor de moeder en het ongeboren kind. Het is soms nadenken over een zo laag mogelijke dosis Depakine. Soms worden vrouwen ook ongepland of ongewenst zwanger, en het kwaad is dikwijls al in het begin van de zwangerschap geschied. In veel gevallen is er gewoon geen beter alternatief. Als je het middel verbiedt, tref je meteen ook mannelijke patiënten en vrouwen die niet zwanger worden. Het is geen simpele spreidstand.
Hoeveel kinderen werden in België al het slachtoffer van de bijwerkingen van het middel?
Van Paesschen: 1 op de 200 patiënten heeft een vorm van actieve epilepsie, en daarvan krijgt ongeveer 1 op de 5 Depakine voorgeschreven. Maar hoe frequent de bijwerkingen bij zwangerschap zijn, weten we niet. Veel landen houden daar wel een register over bij, maar in België bestaat er geen officieel register. Er lopen wel wat gerechtszaken. Vandaar wellicht dat de zaak geformaliseerd werd met de ondertekening van een document over de risico’s. Het is geen ideale situatie, en er blijft dus een grote grijze zone.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
