Een nieuw valpreventieprogramma leidt tot 50 procent minder vallers bij 65-plussers, zo blijkt uit onderzoek van de KU Leuven. Wat moet u doen om letterlijk steviger op uw benen te staan?
Dankzij nieuw onderzoek van doctoraatsonderzoekster Sara Vandervelde (KU Leuven) is er een grote stap gezet in de strijd tegen valpartijen bij oudere personen. Samen met het Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen ontwikkelde ze een nieuw zeven weken durend valpreventieprogramma voor thuiswonende 65-plussers ((BE-EMPOWERed). Het resultaat? Een indrukwekkende daling van het aantal vallers met meer dan 50 procent.
Ongeveer 30 procent van de thuiswonende 65-plussers en 70 procent van de mensen in een woonzorgcentrum valt minstens één keer per jaar. Dat leidt vaak tot ernstige gevolgen zoals
breuken, ziekenhuisopnames en verlies van zelfstandigheid.
Het nieuwe programma, dat in groep plaatsvindt, haalt de valproblematiek uit de taboesfeer en biedt concrete handvatten om valpartijen te vermijden, met aandacht voor evenwicht, mobiliteit, spierkracht, zicht, medicatiegebruik en huis- en omgevingsveiligheid.
‘Aan valpreventie werk je elke dag’, benadrukt Vandervelde. ‘De kracht van het groepsprogramma is dat oudere personen zeven weken lang samenkomen. Dat geeft hen voldoende tijd om valpreventiegedrag stap voor stap in hun dagelijkse routine te integreren. Alle deelnemers boekten vooruitgang in spierkracht, evenwicht en mobiliteit, en dat effect bleef zelfs tot acht maanden na afloop merkbaar. Daarenboven leeft bij veel deelnemers de vraag om als groep te blijven samenkomen, bijvoorbeeld via stoelturnen of een ander oefenprogramma.’
Dit zijn 7 nieuwe inzichten die valpreventie tot een succes maken:
1. Neem het heft in eigen handen
Valgevaar bespreekbaar maken en weten dat het in een klein hoekje schuilt, is een cruciale stap om toekomstige valpartijen te voorkomen, aldus het onderzoek. ‘Valpreventie gaat niet alleen over oefeningen voor spierkracht en evenwicht, maar vooral over empowerment’, aldus Sara Vandervelde. ‘We zien dat deelnemers bewuster worden van hun eigen situatie en daadwerkelijk in actie schieten.’
2. Samen wordt u sterker
Oudere personen met dezelfde problemen kunnen heel wat van elkaar leren door in groep samen te komen. Die groepsaanpak is de essentie van het nieuwe valpreventieprogramma. Door het uitwisselen van ervaringen voelen deelnemers zich gesteund, erkend en verbonden. Ze krijgen nieuwe ideeën voor oefeningen en kunnen van elkaar leren. ‘Mensen voelen zich sterker als ze merken: ik ben niet alleen’, klinkt het bij de organisatoren.
3. Praat erover
Een opname in een woonzorgcentrum vergroot de kans op vallen omdat men in een andere omgeving terechtkomt.
Een oudere die thuis valt, durft daar doorgaans niet over te spreken met familie of zorgverleners uit vrees dat hij of zij de vertrouwde thuisomgeving zal moeten verlaten. ‘Vaak wordt door de familie aangenomen dat de oudere na een val beter af is in een woonzorgcentrum, maar niets is minder waar’, benadrukt professor Koen Milisen, voorzitter van het Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen. ‘Een opname in een woonzorgcentrum vergroot zelfs de kans op vallen omdat men in een andere omgeving terechtkomt en de kwetsbaarheid groter wordt.’
‘In het programma wordt vallen bespreekbaar gemaakt en leren oudere personen dat ze zelf nog veel kunnen doen om nieuwe valpartijen te voorkomen. Zo krijgen ze opnieuw vertrouwen in hun mogelijkheden en kunnen ze actief en veilig thuis blijven wonen.’
Hoe kun je valincidenten voorkomen op je oude dag?
4. Blijf in beweging
Het is belangrijk dat ouderen uitgedaagd blijven worden en dat het hen niet te gemakkelijk wordt gemaakt, stellen experts. ‘Vandaag zien we in openbare ruimtes steeds meer roltrappen en liften’, merkt Milisen op. ‘Het is zoeken naar een trap. Nochtans is dagelijks de trap nemen de beste workout. Men spreekt niet voor niets over “rust roest”. Hoe meer je beweegt, hoe beter voor je spieren, evenwicht en botsterkte. Al is de situatie soms zo vergevorderd dat een aangepaste woning een noodzaak is om een goed, kwaliteitsvol leven te leiden.’
5. Ook na uw 80e kunt u uw spierkracht vergroten
Vallen hoort bij het leven en zeker ook bij het ouder worden. Vanaf de leeftijd van 28 jaar verliest iedereen onvermijdelijk spierkracht. Om een goede oude dag te hebben, moet je dus proactief op jonge leeftijd actief bezig blijven. Maar dat betekent niet dat er op oudere leeftijd niets meer aan te doen is.
‘Zelfs gezondheidswerkers denken vaak verkeerdelijk dat mensen te oud geworden zijn voor oefentherapie’, aldus Milisen. ‘Maar zelfs op hoge leeftijd kun je met een gericht oefenprogramma aan spierkracht en evenwicht winnen, zelfverzekerder worden en letterlijk opnieuw steviger op je benen staan. Ook de bezorgdheid om te vallen wordt minder. Personen op hogere leeftijd maken bovendien relatief sneller vooruitgang omdat hun risico groter is.’
6. Leer de kunst van het rechtkomen na een val
Valpreventie is belangrijk, maar minstens even essentieel is het leren rechtkomen na een val. Blijven liggen kan ernstige gevolgen hebben. Op een koude ondergrond bestaat het risico op onderkoeling, wat kan leiden tot een ziekenhuisopname en in het ergste geval zelfs tot overlijden. ‘Daarom kan het letterlijk levensreddend zijn om oudere personen gerichte oefeningen en tips aan te reiken over hoe ze veilig weer recht kunnen komen’ aldus Sara Vandervelde.
Wanneer rechtkomen na een val toch niet lukt, zijn er enkele belangrijke maatregelen: probeer jezelf warm te houden door bijvoorbeeld een dekentje of kussen binnen handbereik te nemen. Daarnaast is het cruciaal om hulp te kunnen inschakelen, bijvoorbeeld via de telefoon of een personenalarm.’
7. Laat uw oren nakijken
Uit nieuw onderzoek blijkt dat naast verminderd zicht ook gehoorverlies het risico om te vallen doet stijgen. Milisen: ‘Ouderen met gehoorverlies die hun hoorapparaat consequent gebruiken, hebben een lagere kans om te vallen. Het onderzoek staat nog in zijn kinderschoenen, maar hoorapparaatgebruikers profiteren mogelijk van verbeterde auditieve input, wat kan bijdragen aan een betere ruimtelijke oriëntatie en posturale controle.’
‘Verder kunnen problemen ontstaan met het evenwichtsorgaan in het binnenoor,’ gaat Milisen verder, ‘zoals bij de goedaardige evenwichtsstoornis BPPV (Benigne Paroxysmale Positionele Vertigo). Dat is een aandoening die wordt veroorzaakt door losgekomen kristalletjes in het binnenoor en duizeligheid veroorzaakt. Veel ouderen die vallen hebben er last van, maar dat wordt doorgaans over het hoofd gezien. Nochtans is het goed behandelbaar. Dankzij bepaalde handelingen kan een gespecialiseerde kinesitherapeut of neus-keel-oorarts de kristalletjes weer op de juiste plaats in het binnenoor leggen.’
Meer info: www.valpreventie.be