De tentoonstelling Recaptioning Congo belicht de eeuwige twist tussen waarheid en leugen.
België bezit het rubberrijke Congo van 1908 tot de onafhankelijkheid in 1960. Daarvoor, van 1885 tot 1908, is koning Leopold II alleenheerser over de zogeheten Congo-Vrijstaat. Korte schaalbepaling: België past ongeveer 75 keer in Congo en de koloniale machthebbers vormen nog geen 1% van de Belgische bevolking.
De tentoonstelling begint in een afgesloten bijzaal, waar ongekend schokkende foto’s zijn te zien van dwangarbeiders – vaak nog kinderen – die onder bewind van Leopold werden verminkt. Het illustreert eigenlijk perfect waar de tentoonstelling óók over gaat: fotografie als concreet bewijs van slavernij en misbruik.
Het verzet tegen deze misstanden wordt ingezet door de Britse organisatie Congo Reform Association (CRA), die de techniek mee heeft. De Kodakcamera in zakformaat is net uitgevonden en de druktechnieken worden eenvoudiger. Een uitgebreide lezingentournee en een hoge afname van het fotoboek The Camera and the Congo Crime zorgen er mede voor dat België naar nieuwe wegen zoekt om de aanwezigheid te rechtvaardigen.
In het Interbellum bieden opkomende fotomagazines als L’Illustration Congolaise de perfecte mogelijkheid om Belgisch Congo als een prettige samenleving te representeren, vooral voor kandidaat-kolonisten. Zo zien we dus een feestelijke intocht van Sinterklaas in Kinshasa en lijken de industriële landschappen veel op die in het moederland. Kom toch! is de boodschap.
Tactiek is ook om plaatselijke fotografen op te leiden tot portretfotograaf. Een van hen is Antoine Freitas (1901-1966). Naast opdrachten maakt hij ook eigen werk, waarop landgenoten, losgekoppeld van etnografische stereotypen, fier en ontspannen in de lens kijken.
Na de Tweede Wereldoorlog klinken de antikoloniale stemmen steeds luider en lijken de foto’s zowel grimmiger als idyllischer te worden. Speciaal aangewezen staatsfotografen bepalen het beeld van de kolonie, buitenlandse fotografen mogen alleen onder begeleiding reizen. Afbeeldingen van in de pas lopende Congolezen, de zogeheten évolués, moeten de eenheid van de twee naties verbeelden. Maar een fotograaf als Jean Depara (1928-1997) portretteert juist randfiguren als bodybuilders, vrije dames en criminelen; mensen die de verplichte avondklok negeren en zich nadrukkelijk afzonderen van de opgelegde mores.
Recaptioning Congo is in meerdere opzichten een pijnlijke tentoonstelling, met een zonneklaar verhaal dat op onbevreesde wijze wordt verteld. Tegelijkertijd is het ook een tentoonstelling over de actualiteit, waarin officiële staatsdoctrines de maat worden genomen met snel geschoten telefoonfoto’s of filmpjes. Er is dus niets nieuws onder de zon, waar die dan ook onder gaat.
ANTWERPEN (B)
FOMU – Fotomuseum Antwerpen
Waalsekaai 47
0032-32 42 93 00
www.fotomuseum.be
Recaptioning Congo – New perspectives on the photographic history of colonial Congo
T/m 15 januari, di-zo 10-18
