Generaal-majoor Lutgarde Claes breekt door het glazen plafond: ‘We hebben geen schietgrage cowboys nodig’

Lutgarde Claes, de eerste vrouwelijke generaal in het Belgisch leger, wordt binnenkort ook de eerste vrouwelijke rector van de Koninklijke Militaire School. ‘Het is belangrijk dat de militaire top duidelijke signalen uitzendt dat seksisme binnen defensie uitgesloten is.’

Tegen de hoge muren van de Galerij der Generaals hangen de geschilderde portretten van haar voorgangers: allemaal mannen, en de ene kijkt al strenger op ons neer dan de andere. Generaal-majoor Lutgarde Claes (56) moet terugdenken aan de dag dat ze voor het eerst hier in de Koninklijke Militaire School binnenstapte. ‘Maandag 29 augustus 1978. Op de schoorsteen van mijn ouders stond jarenlang een ingelijst artikel uit De Standaard met als titel: ‘De Prins en zijn elf dames’. Die dag begonnen niet alleen de eerste vrouwelijke kandidaat-officieren aan hun militaire opleiding, maar ook toenmalig kroonprins Filip.

Waarom wilde u naar het leger?

Lutgarde Claes: Het was een meisjesdroom. Ik wilde vliegtuigingenieur worden en dan nog het liefst op gevechtsvliegtuigen. Ik vond die F-16’s wel iets hebben.

Toch vreemd voor een meisje van dertien.

Claes: Technologie en innovatie spraken me enorm aan. Er was op dat ogenblik in België geen andere manier om vliegtuigingenieur te worden. Toen ik tijdens mijn laatste jaar in de humaniora hoorde dat de regering het volgende academiejaar ook meisjesstudenten zou toelaten aan de KMS, heb ik me meteen ingeschreven voor het toegangsexamen.

Hoe reageerden uw ouders op uw studiekeuze?

Claes: Naar de buitenwereld toe toonden ze zich heel trots op hun dochter. Tegelijkertijd weet ik nu dat ze ook bezorgd waren.

U was nog maar zeventien toen u hier arriveerde. Hoe was dat?

Claes:(lacht) Spannend. We waren met elf meisjes, van wie er uiteindelijk negen zijn afgestudeerd. Achteraf kun je zeggen dat defensie niet zo goed op ons was voorbereid. De leiding van de school was zeer nerveus. Iedereen keek met een vergrootglas naar ons: de media, de politiek. Er mochten geen fouten gemaakt worden.

Zijn er fouten gemaakt?

Claes: Militairen krijgen vaak het advies: val niet op. Maar dat was voor ons als meisjes toen bijna een onmogelijke opgave. Ook nu zijn er nog altijd maar 17 procent vrouwelijke studenten aan de KMS. Dat moet beter. Bij het brede publiek domineert nog altijd dat mannelijk beeld van defensie. Ik wil bewijzen dat vrouwen alles kunnen bereiken in het leger. Ik heb voor deze functie vier jaar als militair adviseur gewerkt voor de Verenigde Naties in New York. Ook de VN benadrukken in resolutie 1325 het belang van de vrouw voor vrede en veiligheid.

Zijn vrouwen betere vredesonderhandelaars dan mannen?

Claes: Dat weet ik niet zeker, maar vrouwen pakken de zaken doorgaans anders aan. We zijn communicatief sterker. De langetermijnvisie is belangrijker voor vrouwen, maar je mag dat ook niet veralgemenen.

Zijn de zware fysieke proeven in het leger discriminerend voor vrouwen?

Claes: Dat blijft een heikel punt. Defensie laat die fysieke tests regelmatig onderzoeken en stuurt dan bij. Ook bij de Olympische Spelen bestaan er aparte disciplines voor mannen en vrouwen. Dus waarom ook niet in het leger, zou je kunnen zeggen. Bij de algemene militaire geschiktheidstests wordt er nu een zekere variatie toegestaan in functie van de leeftijd en het geslacht van de militair. Maar als je een opleiding volgt om piloot, duiker of para te worden, zijn die functionele proeven voor alle kandidaten dezelfde.

Kan dat vrouwelijke kandidaten niet afschrikken?

Claes: Dat denk ik niet. Het leger helpt je en geeft extra trainingen. Dus in principe hoeven die fysieke proeven geen belemmering te zijn. Ik was in het begin van mijn carrière als ingenieur vooral bezig met het onderhoud van de F-16’s, het beheer van mijn budgetten en dergelijke. Daarin moest ik excelleren, niet in het zo snel mogelijk rond het vliegveld hollen.

U wordt rector van de militaire universiteit. In welke mate verschilt uw opdracht van die van een rector aan een gewone universiteit?

Claes: Het grootste verschil is dat wij onze studenten niet alleen academisch vormen, maar ook professioneel, sportief en karakterieel. Die aspecten zijn even belangrijk als het puur intellectuele. Hier doen alle studenten een toelatingsexamen en ze zitten allemaal op internaat. Onze opleiding is helemaal afgestemd op de wensen van het leger. Je zou kunnen zeggen dat we meer toegepast opleiden dan een burgeruniversiteit.

U selecteert ook op karakter, zegt u.

Claes: Ja, we vinken kandidaat-officieren af op hun emotionele stabiliteit. Het is belangrijk dat we evenwichtige officieren aanwerven en opleiden en geen schietgrage cowboys.

De stafchef van defensie, generaal Marc Compernol, leidt een bedrijf van 26.000 militairen en verdient 5300 euro netto. Dat is een groot verschil met de privésector.

Claes: Ons loon is wettelijk vastgelegd. Ik verdien zo’n 4200 netto als kolonel. Ik moet mijn eerste loonbrief als generaal nog krijgen. Ik ben benieuwd.

Dat lijkt niet zo veel voor z’n topfunctie. Sophie Dutordoir verdient zo’n 25.000 euro per maand bij de NMBS – volgens haar voorganger Mark De Scheemaeker ‘een schamel loontje’.

Claes: 4200 euro netto per maand is niet weinig en militair zijn is toch ook een roeping. Ik zou misschien veel meer kunnen verdienen in de privésector, maar dat interesseert me niet. Ik heb meer plezier in mijn werk. Ik heb gratis op kosten van defensie mogen studeren. In ruil daarvoor ben je verplicht om tussen anderhalf en twee keer de duur van je studie bij defensie te blijven. Er zijn collega’s die daarna vertrekken voor het geld. Jammer, maar ik heb nooit die aandrang gevoeld.

Dit jaar staan vrouwen centraal in de wervingscampagne van het leger.

Claes: Het is tijd dat defensie een tandje bijsteekt. We hebben al vrouwelijke F-16-piloten gehad en er zijn enkele vrouwelijke korpscommandanten. Aan de top zijn we aanwezig, maar we moeten nu vooral uitbreiden in de breedte. Het blijft moeilijk zolang we maar met acht procent vrouwen zijn in het leger. Eigenlijk zouden er nu vooral meer vrouwelijke soldaten bij moeten komen, zodat het vanuit de basis kan groeien. Bij de officieren is het aandeel vrouwen (14 procent) twee keer zo groot als bij de vrijwilligers (zeven procent).

Een mannelijke collega-generaal van u zei me dat er in het leger nog te veel seksisme heerst.

Claes: Hij heeft gelijk. Je moet vertrouwen geven aan vrouwelijke militairen en hen de grenzen laten bepalen. Ik heb dat zelf ook altijd zo gedaan.

Bent u ooit het slachtoffer geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Claes: Nee, niet echt, maar wel van pesterijen en uitsluiting, vooral als student bij de KMS. Daarna veel minder, eigenlijk nog maar één keer. Dat komt omdat ik toen aan iedereen duidelijk heb laten weten waar voor mij de rode lijn getrokken was. Dan is je naam wat dat betreft wel gemaakt. Er zijn misschien nog altijd ontsporingen, maar ik vind wel dat we veel vooruitgang hebben gemaakt bij defensie. Het is belangrijk dat de militaire top duidelijke signalen uitzendt dat seksisme binnen defensie uitgesloten is. Er zijn daarvoor al specifieke campagnes georganiseerd en defensie heeft vertrouwenspersonen aangesteld.

Hebt u zelf ooit een klacht ingediend?

Claes: Toen ik studeerde aan de KMS bestonden die structuren nog niet. Ik heb één geval wel besproken met een hiërarchisch overste.

En is de dader daarop aangesproken of gestraft?

Claes: Nee, ik denk het niet. Helaas niet. Maar nog eens, ik denk niet dat zoiets nu nog zou kunnen.

Zou u nu tussenbeide komen?

Claes: Meteen.

Heeft defensie nog een glazen plafond?

Claes: Nee, wettelijk niet en in de praktijk evenmin, want ik ben net benoemd tot generaal. Ik denk dat bij defensie de wil bestaat om geen glazen plafond te hebben.

Hoe zit dat in buitenlandse legers?

Claes: De legers van Canada en Australië doen het wat dat betreft veel beter. Zij hebben ook al langer dan wij vrouwen in het leger. België bengelt onderaan de middenmoot. Ook als militair attaché bij de VN was ik de enige vrouw van 155 militaire adviseurs.

Bent u een feministe?

Claes: (kordaat) Nee.

Daar hoefde u niet lang over na te denken.

Claes: ‘Feministe’ heeft voor mij een negatieve bijklank: zo iemand staat nogal snel op de barricaden, zonder naar de positie van de individuele vrouw te kijken. Een feministe zal zeggen: het leger is slecht voor vrouwen. Dat soort veralgemeningen vind ik ongepast. Ik bekijk elk geval apart.

Wat is de meerwaarde van een vrouwelijke militair?

Claes: Wat is de meerwaarde van een vrouwelijke ceo? Iedere persoon heeft zijn eigen karakter, zijn kwaliteiten en hebbelijkheden. Vrouwelijke militairen zijn misschien diplomatischer, maar we worden zo opgeleid dat er in principe geen grote verschillen zouden mogen zijn tussen vrouwelijke en mannelijke militairen. In een vredesoperatie moet je de rules of engagement volgen. Die zijn niet anders voor een vrouw dan voor een man. Als vrouwelijke militair zul je in een vredesoperatie misschien wel anders bekeken worden door de mensen die je moet beschermen. Vrouwen hebben wat dat betreft een toegevoegde waarde.

En in een militaire operatie?

Claes: Daar geldt net hetzelfde. Er mag geen verschil zijn in de uitvoering van onze taken. Als je als vrouwelijke F-16-piloot de opdracht krijgt om ergens in Syrië te bombarderen, moet je dat even zorgvuldig doen als je mannelijke collega.

Hoe gevaarlijk is de wereld waarin we leven?

Claes: Toen ik studeerde aan de KMS heerste de Koude Oorlog nog, maar de situatie was stabiel. Na de val van de Muur in Berlijn in 1989 viel die stabiliteit weg. Er zijn nu zo veel spanningen in de wereld: in Oekraïne, Syrië, Libië, Noord-Korea … Maar je mag niet vergeten dat oorlogen gestart en gestopt worden op politiek niveau. Militairen zijn slechts de uitvoerders. Wij zijn het gereedschap van de politici.

Experts in de internationale betrekkingen zoals Jonathan Holslag sluiten een derde wereldoorlog niet uit.

Claes: Misschien kun je het conflict in het Midden-Oosten beschouwen als ‘een’ derde wereldoorlog, maar dan voor die regio. Sommigen zeggen dat de derde wereldoorlog begonnen is met de aanslagen van elf september 2001 in New York. In het museum van 9/11 in New York staat dat ook met zoveel woorden. Dat was zeker een breuklijn in onze geschiedenis.

En dat kan dus ook betekenen dat we de wapens zullen moeten opnemen?

Claes: Het is altijd mogelijk dat we bij wijze van spreken naar de veldslag moeten trekken. Als militair moeten we bereid zijn om ons leven te geven, dat hoort erbij. Maar defensie gaat altijd eerst voor vrede. Zoals onze stafchef zei: ‘Een militair moet bereid zijn om dodelijk geweld te gebruiken. En als het moet om dodelijk geweld te ondergaan.’ In mijn geval beperkt zich dat tot het bewapenen van onze gevechtsvliegtuigen. Dat is onze job. Daar zijn we voor opgeleid, maar alleen als het echt moet.