Finse president: ‘Poetin is bereid veel op het spel te zetten’

‘De Russen zijn bereid veel op het spel te zetten’, zegt de Finse president Sauli Niinistö. ‘Zelfs al zullen de sancties funeste gevolgen hebben voor de Russische economie.’

Sauli Niinisto was minister van Justitie en Financiën toen de Finnen hem in 2012 verkozen tot president. Hij kent Poetin beter dan eender welke andere wereldleider, en ontpopte zich tot een gewiekste onderhandelaar tussen Moskou en het Westen. In 2018 organiseerde hij de topontmoeting tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Russsche tegenhanger Vladimir Poetin. Na de vergiftiging van de Russische oppositieleider Alexei Navalny in 2020 trad hij op als bemiddelaar tussen Berlijn en Moskou. Een gesprek.

Zo’n tien jaar geleden had u een eerste ontmoeting met Vladimir Poetin. Wat was uw indruk van hem?

Sauli Niinistö: We hebben elkaar voor de eerste keer ontmoet op het St.-Petersburg International Economic Forum van 2012. Poetin nodigde me uit voor een diner, en daarna reisden we naar het dorpje Karelië, op de grens van Rusland en Finland, waar we ijshockey hebben gespeeld. Op een gegeven moment vroeg hij me waarom Finland zo graag lid wilde worden van de NAVO.

Wat was uw antwoord?

Niinistö: De toenmalige president van Finland sloot een NAVO-lidmaatschap zeker niet uit, maar hij heeft tijdens zijn ambtstermijn nooit voorbereidingen getroffen om toe te treden tot de alliantie. Ik probeerde Poetin uit te leggen dat Finland graag een goede relatie wilde opbouwen met Zweden en Noorwegen, maar ook met de VS, de EU en de NAVO, en dat ik een voorstander ben van een sterk Europees defensiebeleid. Ik vind het niet meer dan normaal dat onafhankelijke landen er alles aan doen om hun veiligheid te maximaliseren.

Is Poetin de laatste tien jaar veel veranderd?

Niinistö: Sinds de lente van 2021 klinkt hij erg vastberaden. In april belde ik hem om te vragen waarom hij Russische troepen stuurde naar de Oekraïense grens. Hij zei dat het een militaire oefening was die na tien dagen zou aflopen. Kort voor ons gesprek had hij ook contact gehad met Joe Biden, die hem had bevolen zijn troepen terug te trekken. Uiteindelijk deed Poetin wat hem gevraagd werd.

Wanneer merkte u de eerste spanningen?

Niinistö: In juni vertrok Biden naar Europa. Hij had afgesproken met Poetin in Genève om de wapenbeheersing te bespreken. Hun overleg eindigde op een positieve noot. Maar al snel werd duidelijk dat de VS Rusland niet langer als hun belangrijkste concurrent beschouwden. Dat was voortaan China. En in diezelfde periode overlegden de NAVO- en de EU-lidstaten ook over de veiligheid op het Europese continent. In augustus heb ik Poetin gevraagd wat hij van dat overleg vond, maar hij gaf geen antwoord. Midden oktober hoorde ik uiteindelijk dat Moskou en Washington op gespannen voet stonden.

Hebt u Poetin benaderd over die spanningen?

Niinistö: Ik werd eind oktober uitgenodigd in het Kremlin, en toen heb ik hem gevraagd of er problemen waren in de onderhandelingen met de Amerikanen.

Dat was de dag voordat de krant The Washington Post berichtte over de duizenden Russische manschappen aan de Oekraïense grens.

Niinistö: Dat klopt, maar ik was daar niet van op de hoogte. Poetin garandeerde me dat alles in orde was. Pas toen de CIA-topman William Burns naar Moskou vloog, besefte ik dat er een haar in de boter zat. U vroeg me daarnet of Poetin veranderd was. Wel, zijn gedrag is veranderd. Hij klinkt opeens erg strijdvaardig. Poetin verlangt al twintig jaar naar een Euraziatische Unie, en nu heeft hij zijn kans gegrepen.

Waarom is hij tussen de zomer en herfst van 2021 zo sterk veranderd?

Niinistö: Dat is moeilijk uit te leggen. Ik denk dat er meerdere oorzaken zijn. Misschien voelde Poetin zich buitengesloten tijdens het overleg over de veiligheid op het Europese continent? Misschien voelde hij zich niet serieus genomen?

Midden december eiste Poetin dat de NAVO zou terugkeren naar haar grenzen van 1997, dat ze haar expansie stopt en haar militaire activiteiten in Oekraïne en Oost-Europa staakt. De NAVO, Europa en de VS zouden die torenhoge eisen nooit inwilligen. Meent Poetin ze ernstig?

Niinistö: Ik was ook verbaasd. Op 14 december belde ik hem om duidelijk te maken dat hij onmogelijke eisen had gesteld. Het gesprek was formeel en Poetin gedroeg zich afstandelijk. Hij herhaalde enkel en alleen zijn eisen.

Hebt u enig idee wat Poetin dezer dagen wil bereiken?

Niinistö: Daar heb ik ook het raden naar. In december dacht ik nog dat hij de VS en de NAVO wilde destabiliseren en daarvoor Oekraïne als buffer gebruikte. Nu lijkt het alsof hij Oekraïne gewoon wil annexeren. Rusland is gefocust op de uitvoering van de Minsk-akkoorden.

In 2015 besloten Rusland, Duitsland, Frankrijk en Oekraïne de Minsk-akkoorden, waarin met Oekraïne afspraken werden gemaakt over de status van de rebellenrepublieken Donetsk en Loegansk. Oekraïne zat toen in een zwakke positie, waardoor veel Oekraïners de akkoorden beschouwen als een overwinning voor Poetin. Toch bleven ze een dode letter. Waarom bent u anders gaan oordelen over de prioriteiten van Rusland?

Niinistö: Op 21 januari hebben Poetin en ik meer dan een uur met elkaar gebeld. Hij begon toen zelf over de Minsk-akkoorden. Later verklaarde het Kremlin in een persbericht dat we beiden tijdens dat gesprek het belang van de akkoorden hadden benadrukt. Dat vond ik oké. Maar in datzelfde bericht stond ook dat we over niets anders dan de akkoorden hadden gesproken. En dat zette me aan het denken.

Beseft Poetin wat er allemaal op het spel staat? Beseft hij dat er zware sancties zullen volgen? En dat het Westen een nog sterker front zal worden?

Niinistö: Ik weet zeker dat hij bereid is om veel op het spel te zetten. Zelfs al zullen de sancties funeste gevolgen hebben voor de Russische economie.

In de Europese Unie staat u bekend als de leider die Poetin het beste kent en begrijpt.

Niinistö: Ik weet niet of dat helemaal klopt. Maar ik doe wel mijn uiterste best om hem te begrijpen. Dat doet iedereen op deze moment.

Finland deelt 1340 kilometer grens met Rusland. Bekijken de Finnen de huidige crisis door een andere bril dan de meeste Europese landen?

Niinistö: Ik steek mijn diepe teleurstelling in Brussel niet onder stoelen of banken. Hoewel Poetins eisen vooral gericht zijn aan de VS, hebben ze ook betrekking op sommige EU-landen. Waarom reageert de EU dan niet? Zelfs in december kwam er geen reactie. Is dat niet beschamend? Normaal heeft het Europese Parlement altijd een reactie klaar op de wreedheden in de wereld.

Finland heeft net beslist om 64 nieuwe F-35-straaljagers van 9 miljard dollar aan te schaffen. Voelen jullie je bedreigd door Rusland?

Niinistö: Ik vind een goede militaire uitrusting erg belangrijk. Zo kunnen we een potentiële agressor altijd het hoofd bieden. Daarnaast is Finland in geval van nood een sterke bondgenoot. Ons land heeft bijna 300.000 getrainde reservisten. De Finse artillerie behoort bij de beste van Europa.

Tot slot: probeert Rusland te verhinderen dat Finland zich aansluit bij de NAVO?

Niinistö: Ik denk dat de situatie dezelfde is als in 2016. Poetin zei toen tegen een Finse journalist: ‘Als ik vandaag over de grens kijk, zie ik een Fin. Als Finland morgen toetreedt tot de NAVO, zie ik een vijand.’ Dat was klare taal.

(c) Der Spiegel

Vertaling en bewerking: Emma Vanspauwen