Op 29 juli post een Belgische man een grafiek op Facebook die zou moeten bewijzen dat het aantal klimaatgerelateerde doden sinds 1920 significant is afgenomen.
De curve die we op de afbeelding zien toont het aantal 'climate-related deaths', doden veroorzaakt door klimaatgerelateerde rampen zoals overstromingen, droogtes, stormen, bosbranden en extreme temperaturen. De curve op de afbeelding begint in 1920, toen er op tien jaar tussen de 450.000 en 500.000 doden vielen, om daarna over de decennia heen een duikvlucht te nemen.
De afbeelding wordt ruim bekeken, want als we 'Deaths from climate en non-climate catastrophes' intikken op Facebook zien we dat de afbeelding ook op andere Facebookaccounts wordt gedeeld. We zien ook ogenschijnlijk oudere versies van de afbeelding, met de titel 'Global deaths from Climate and non-climate catastrophes, 1920-2018.'
De grafiekgrafiek wordt door velen geïnterpreteerd als een bewijs dat het allemaal wel meevalt met de klimaatverandering.
Wat is er wel en niet aan de hand? We gaan op zoek naar de bron van de post.
In de rechterbovenhoek van de afbeelding (rood kader hieronder) wordt er verwezen naar de Facebookpagina van Bjørn Lomborg.
Lomborg is politicoloog en statisticus, en directeur van het Copenhagen Consensus Center, een Deense denktank. Op zijn website benadrukt Lomborg dat klimaatverandering 'echt is', maar dat ze 'niet de apocalyptische bedreiging is zoals ze ons wordt ingepraat' t ('Climate change is real, but it's not the apocalyptic threat that we've been told it is.')
In de begeleidende tekst bij de grafiek, die ontbreekt bij de Facebookpost die wij vonden, stelt Lomborg dat er steeds minder mensen overlijden door klimaatgerelateerde natuurrampen. Volgens de statisticus komt dat doordat we ons almaar beter kunnen aanpassen en door onze groeiende welvaart, die ons toelaat om meer te investeren in robuuste infrastructuur. Voor zijn grafiek gebruikt Lomborg decenniumgemiddelden, zo maken we uit de tekst op, concrete cijfers per jaar staan er niet.
Hij schrijft dat er onzekerheid is over de rapportering uit de vroegste decennia: 'Daarom start de grafiek in 1920 en als die onzekerheid iets betekent, dan wel dat de grafiek de daling van het aantal doden onderschat.' Lomborg nuanceert in zijn post ook dat 'de daling niet wil zeggen dat de opwarming van de aarde niet bestaat' of dat er 'in de toekomst niet meer doden kunnen vallen'.
Vallen er inderdaad minder doden dan vroeger door klimaatgerelateerde rampen?
We nemen contact op met Bjørn Lomborg. Zijn assistent stuurt ons een peer reviewed studie door, verschenen in het vakblad Technological Forecasting and Social Change, die Lomborg vorig jaar publiceerde. Daarin stelt hij dat de nadelige effecten van de klimaatverandering, waarvan hij het bestaan onderschrijft, verminderd zullen worden door 'resilience' (weerstand) en adaptatie. De bovenstaande grafiek komt ook terug in de studie.
We leggen de Facebookstatus en grafiek van Lomborg voor aan geowetenschapper Jakob Zscheischler, verbonden aan het Duitse Helmholtz Centre for Environmental Research in Leipzig. 'De stelling van Lomborg is feitelijk correct,' zegt Zscheischler. 'We zijn er inderdaad in geslaagd om onze kwetsbaarheid ten aanzien van klimaatgerelateerde rampen in te dijken. Zo is het aantal menselijke slachtoffers gedaald door betere infrastructuur en betere globale weersystemen.'
Na de Europese hittegolf van 2003 bijvoorbeeld is er op Europees niveau zwaar geïnvesteerd in waarschuwingssystemen die aankomende hittegolven moeten signaleren.. De daling in klimaatdoden ten gevolge van klimaatgerelateerde rampen wordt ook bevestigd door een recent rapport van de World Meteorological Association. 'Maar,' vult Zscheischler aan, 'op lokale schaal kunnen deze trends anders zijn.'
Om meer helderheid te krijgen, nemen we ook contact op met Debarati Guha-Sapir, epidemiologe en directeur bij het Center for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED), een Belgisch onderzoeksorganisatie verbonden aan de KU Leuven. De organisatie onderhoudt immers EM-DAT, de databank waar Lomborg de data voor zijn grafieken vandaan haalt. Volgens zijn Facebookpost is EM-DAT 'the most respected global database, the International Disaster Database'.
Guha-Sapir benadrukt dat de data die door EM-DAT verzameld wordt verre van volledig is. 'De database wordt door vrijwilligers up-to-date gehouden en is niet allesomvattend. We missen heel wat, maar hoeveel precies weten we niet.'
In zijn post vermeldt Lomborg niet dat de data waarvan hij gebruik maakt verre van volledig zijn. In de grafiek zonder begeleidende tekst, is dat al helemaal onduidelijk. 'Om wetenschappelijk eerlijk te zijn moet Lomborg veel meer gegevens uit andere databanken verzamelen. EM-DAT is de bijbel niet,' aldus Guha-Sapir.
Professor en klimaatwetenschapper Wim Thiery treedt Guha-Sapir bij: 'Geen enkele klimaatwetenschapper haalt zich in het hoofd om het totaal aantal klimaatdoden te schatten op basis van EM-DAT. Het allerbelangrijkste element om dat niet te doen is dat EM-DAT een databank is waar een beperkt aantal mensen vrijwillig bijdragen in posten. Daardoor zijn die data onvolledig en is de databank ruimtelijk en temporeel vertekend, met een heel grote ondervertegenwoordiging van sommige streken, zoals Sub-Sahara Afrika en onderrapportering van sommige rampen, zoals hittegolven.'
Die onvolledigheid wordt ook gemeld in het recente VN-rapport 'Human Cost of Disasters (2000-2019), dat in samenwerking met EM-DAT tot stand kwam. 'De rapportage over rampen vertoont echter nog leemten, waardoor ons inzicht in het totaalbeeld wordt belemmerd,' lezen we op pagina 23 van het rapport.
'Dat is vooral van kritiek belang voor bepaalde regio's (zoals Sub-Sahara Afrika) en bepaalde ramptypen (zoals extreme temperaturen), die een uitdaging blijven vormen voor gegevensverzameling en rampenrapportage, lezen we.'
In een studie die in 2020 verscheen in het wetenschappelijke blad Nature wordt het voorbeeld van hittegolven en -doden in Europa en Sub-Sahara Afrika aangehaald. Tussen 1900 en 2019 werden er in EM-DAT slechts 2 hittegolven in Sub-Sahara Afrika opgenomen. Daarbij kwamen 71 mensen om het leven. Voor Europa daarentegen werden er in dezelfde databank tussen 1980 en 2019 83 hittegolven opgenomen, met meer dan 140.000 doden en 12 miljard schade als gevolg.
Conclusie
In een Facebookpost claimt de Deense statisticus Bjørn Lomborg dat er sinds 1920 veel minder klimaatdoden vallen ten gevolge van klimaatrampen. Dat klopt. Al zijn volgens experts de data waar Lomborg zich op baseert problematisch onvolledig, we beoordelen zijn stelling daarom als eerder waar.
Bronnen
Gearchiveerde Facebookpost (9 augustus 2021)
Gearchiveerde Facebookpost (11 maart 2018)
Gearchiveerde Facebookpagina (16 januari 2020)
Gearchiveerde Tweet Bjørn Lomborg (29 juli 2021)
Gearchiveerde Website Bjørn Lomborg (19 augustus 2021)
Facebookpost Bjørn Lomborg (25 juli 2021)
Opinie Wall Street Journal (5 augustus 2021)
Website International Disaster Database
Website Helmholtz Centre for Environmental Research
Studie 'The Burden of heat-related mortality attributable to recent human-induced climate change' (31 mei 2021)
Studie Intergenerational inequities in exposure to climate extremes (26 september 2021)
Studie Reconciling theory with the reality of African heatwaves (13 juli 2020)
Krasse uitspraak, straf cijfer of dito feit in de actualiteit gezien? Stuur uw vraag met exacte bronvermelding van het citaat naar factcheck@knack.be
Thiery: 'Als je weet dat de Afrikaanse bevolking een pak groter en kwetsbaarder is, dan weet je dat er een enorme scheeftrekking is en dat er in de data waarop de grafiek steunt veel reële klimaatdoden en klimaatrampen ontbreken.
