Factcheck: besmettingen in eerste twee weken na vaccinatie zeggen niets over effectiviteit vaccins

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In een video-interview zegt professor psychologie Mattias Desmet (UGent) dat een studie zou aantonen dat bij gevaccineerde ouderen 40 procent meer coronabesmettingen worden vastgesteld dan bij niet-gevaccineerde ouderen. Die uitspraak blijkt misleidend: de cijfers slaan op de eerste twee weken na vaccinatie, wanneer patiënten nog niet beschermd zijn.

Op 23 mei post professor psychologie Mattias Desmet (UGent) op zijn Facebookpagina een video van een interview dat hij gaf aan het Nederlandse online TV-platform De Nieuwe Wereld met Marlies Dekkers. Het Facebookbericht wordt 91 keer gedeeld en bereikt 24.000 Facebookgebruikers. Het filmpje op YouTube wordt 68.062 keer bekeken.

Op een bepaald moment in dat interview (20:14) vermeldt Desmet een studie die diezelfde week zou zijn verschenen in het British Medical Journal (BMJ). Daaruit zou blijken dat er bij gevaccineerde ouderen 40 procent meer coronabesmettingen worden vastgesteld dan bij niet-gevaccineerde ouderen. Desmet verbaast zich erover dat er zo weinig interesse is voor die wetenschappelijke studie. ‘Er is een soort blindheid voor wat tegen het verhaal ingaat’, zegt hij.

In twee commentaren vragen mensen welke studie Desmet precies bedoelt, waarop hij een link post.

Wanneer we klikken op de link, komen we niet terecht bij een studie, wel bij een op 26 maart 2021 op BMJ gepubliceerd antwoord op een artikel dat op 19 maart op dezelfde site verscheen. De titel van dat eerste artikel luidt ‘Covid-19: Stronger warnings are needed to curb socialising after vaccination, say doctors and behavioural scientists’ (‘Covid-19: sterkere waarschuwingen zijn nodig om het sociaal gedrag na vaccinatie te beperken, zeggen dokters en gedragswetenschappers’)

Wat staat er in dat artikel?

Het artikel legt uit dat gezondheidspsychologen van het Londense King’s College, het University College London en de University of East Anglia een oproep hebben gedaan voor strengere gezondheidswaarschuwingen voor mensen die zich tegen covid-19 laten vaccineren. De experten zagen een stijging van het aantal infecties kort na vaccinatie en vermoeden dat veel mensen hun waakzaamheid laten varen nog voor het vaccin effect heeft.

Die stijging van het aantal infecties werd vastgesteld in een begin maart 2021 gepubliceerd onderzoek van Public Health England, de gezondheidsdienst van de Britse overheid. Die studie over vaccinatie bij 70-plussers liep van december 2020 tot februari 2021. De resultaten toonden een ‘opmerkelijke’ stijging van het aantal coronabesmettingen bij 70-plussers meteen na hun vaccinatie met Pfizer-BioNTech of AstraZeneca.

In een Israëlische studie, gepubliceerd in februari 2021, was ook al een toename van het aantal besmettingen vastgesteld bij mensen die net geprikt waren. Geen van beide studies heeft het over een stijging van 40 procent, het percentage dat Desmet aanhaalt in het interview.

Een Britse overheidsenquête, die in februari 2021 peilde naar de attitude en het gedrag van de Britten, geeft volgens het artikel een mogelijke verklaring voor de toename van het aantal besmettingen. Van de 80-plussers die een eerste vaccindosis hadden gekregen in de drie weken voorafgaand aan de enquête, gaf 41 procent aan sinds de vaccinatie binnenshuis te hebben afgesproken met iemand van buiten zijn gezin of bubbel, wat een overtreding van de coronamaatregelen was.

Volgens de gezondheidspsychologen tonen die Israëlische en Britse studies aan dat het nodig is om de gezondheidswaarschuwingen op te voeren. Het ziet er immers naar uit dat mensen hun waakzaamheid laten varen na de eerste vaccindosis en risicovoller sociaal gedrag stellen dan voor die eerste prik.

Wat staat er in het antwoord op dat artikel?

Het antwoord is geschreven door de Londense dokter Clare Craig, die zich op Twitter geen voorstander van vaccinatie toont. De titel luidt ‘Thinking beyond behavioural change as an explanation for increased COVID post vaccination‘ (‘Verder denken dan gedragsverandering als verklaring voor verhoogd aantal covidgevallen na vaccinatie’).

‘Net als de onderzoeken die werden geciteerd door de auteurs, hebben andere studies een soortgelijk effect aangetoond’, begint Craig haar verhaal. Ze haalt twee studies aan: een Deense studie en een studie van Pfizer.

Deense studie

‘Een Deense studie toont een toename van het aantal infecties met 40 procent in de eerste twee weken na vaccinatie met het Pfizer-vaccin’, schrijft Craig. Die studie, opgezet om de effectiviteit van het Pfizer-vaccin na de eerste en de tweede dosis te onderzoeken, werd gepubliceerd op 23 februari 2021. Ze is gebaseerd op de gegevens van meer dan 39.000 bewoners van woonzorgcentra en meer dan 331.000 zorgmedewerkers, twee groepen die in Denemarken net als in België voorrang kregen in de vaccinatiecampagne.

In tegenstelling tot wat Mattias Desmet in het interview zegt, is die studie niet gepubliceerd op de BMJ-site, maar wel op medRxiv. Dat is een website waar studies worden gepubliceerd die nog niet ‘peer-reviewed’ zijn (nog niet door vakgenoten nagelezen en goedgekeurd). Het logo van BMJ staat op de homepagina van die website omdat BMJ een van de partners is van medRxiv.

Robbert Boudewijns, doctoraal onderzoeker in het Labo Virologie van het Rega Instituut van KU Leuven, heeft de preprint voor ons doorgenomen. ‘De vaccineffectiviteit in het cohort van rusthuisbewoners is tussen 0 en 14 dagen na de eerste dosis -40% (tabel 2, onder ‘adjusted VE’ bij de ‘nursing home residents’, -0.40). Dat betekent inderdaad dat in deze studie 40 procent meer ouderen besmet zijn geraakt met het coronavirus in die periode. Ik vermoed dat dit in vergelijking is met de niet-gevaccineerde ouderen, maar de onderzoekers zijn niet voldoende transparant over de data en de analyses die hierop zijn toegepast, waardoor het erg moeilijk is om te oordelen over dit cijfer. Onderaan de preprint staan enkele commentaren van andere wetenschappers die daar ook vragen bij hebben. Zo vragen ze onder meer transparantie over leeftijd en Body Mass Index (BMI) van de positief geteste groep versus de negatief geteste personen, en stellen ze vragen bij de berekeningen die werden gedaan voor het bekomen van de cijfers.’

Pfizer

Craig verwijst in haar artikel ook naar een studie van Pfizer. Het gaat over de fase-3-studie, dat is de derde fase van de klinische proeven. Die gebeurt bij tienduizenden mensen, om te testen of de vaccins veilig zijn en effectief werken in vergelijking met een placebo. In het geval van de Pfizer-studie ging het om 44.000 deelnemers van minstens 16 jaar oud. De gemiddelde leeftijd was 52 jaar.

‘In de originele studie van Pfizer’, schrijft Craig, ‘zag men een statistisch significante stijging van 40 procent van het aantal vermoede covidgevallen, met 409 gevallen in de gevaccineerde groep in de eerste week na vaccinatie, in vergelijking met 287 gevallen in de placebogroep’.

Volgens Rega-onderzoeker Boudewijns worden die data in de studie wel onmiddellijk verklaard. ‘Het gaat om suspected cases, gevallen die niet zijn bevestigd met een PCR-test, maar die vastgesteld zijn op basis van ziektesymptomen die ook door het vaccin kunnen worden veroorzaakt, doordat het immuunsysteem in werking treedt.’

Verder lezen we in diezelfde studie dat, vanaf 14 dagen na de toediening van de eerste dosis, de infectiecurves van de gevaccineerde groep en de placebogroep uiteen beginnen te lopen, met meer besmettingen in de placebogroep.

Craig is in haar artikel ook duidelijk: ‘Dit slaat enkel op de vatbaarheid voor covid in de eerste twee weken na vaccinatie en zegt niets over de effectiviteit van de vaccins na deze periode.’

Misleidend

Desmet vertelt er in zijn interview niet bij dat die vermeende 40 procent meer besmettingen zich voordoen in de eerste twee weken na vaccinatie. Zijn uitspraak is dus misleidend. Het cijfer zegt niets over de effectiviteit van de coronavaccins na die periode. Bovendien is de stijging van het aantal infecties vlak na vaccinatie mogelijk te verklaren door het feit dat mensen zich na hun eerste prik onvoorzichtiger gaan gedragen, zoals is gebleken uit Brits onderzoek bij ouderen. We vroegen Desmet om een reactie maar kregen tot nu toe geen antwoord.

Sciensano

Voor België zijn er nog geen cijfers beschikbaar over het aantal besmettingen bij ouderen na vaccinatie. Sciensano laat weten dat dat momenteel onderzocht wordt, maar dat het nog niet duidelijk is wanneer die informatie beschikbaar zal zijn.