Expo: Nicolaas Rockox 450 jaar

Een knappe biografie en dito expo brengen hulde aan dé burgemeester van Antwerpen: Nicolaas Rockox 450 jaar (*** 1/2)

Een knappe biografie en dito expo brengen hulde aan dé burgemeester van Antwerpen: Nicolaas Rockox 450 jaar (*** oe)A man of good fortune“Laat wie dat wil en kan op de gladde top van de macht staan, ik ben tevreden met de zoete rust” staat onder een prent met Nicolaas Rockox’ beeltenis te lezen. Na de Antwerpse gouden eeuw volgden de Tachtigjarige Oorlog met de val in 1585, de toorn van Filips II en de scheiding van de Nederlanden. Nochtans zouden de kunsten er nooit heviger schitteren. Rockox, uit de toplaag van het patriciaat, maakte de meest bewogen passage uit de geschiedenis van de Scheldestad live mee. Het begon al toen hij piepjong was met de Beeldenstorm in 1566. Pas acht jaar na zijn overlijden werd het pleit beslecht met de Vrede van Münster.

Nicolaas Rockox (1560-1640) was met zijn negenjarig burgemeesterschap en zijn kunstmecenaat een spilfiguur in het politieke en culturele leven van Antwerpen. Iemand als Rubens plukte daar de vruchten van. Ook 400 jaar geleden bestreed men een crisis door jobs te creëren met het oog op productie en consumptie. Met de Contrareformatie trachtte de kerk haar machtspositie na de godsdiensttroebelen te herstellen. Met de chanterende druk van het zielenheil bouwde men nieuwe kerken en werden de bestaande opgefrist.

In wat misschien wel de mooiste kerk van de Nederlanden is, de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, kunnen we één van Rubens’ belangrijkste werken bewonderen: De Kruisafneming. Men beschouwt dit stuk niet zelden als het hoogtepunt van de Antwerpse schilderkunst. En wiens beeltenis zien we op het rechterluik van uitgerekend dit chef d’oeuvre? Het was Rockox die als hoofdman van het kolveniersgilde een hand had in de opdracht. Kort daarvoor bestelde burgemeester Rockox een Aanbidding der Wijzen (nu in het Prado in Madrid) voor de statenkamer van het stadhuis. En voor zijn fijne woning in de Keizerstraat liet hij Rubens het schouwstuk Samson en Delila (nu in de National Gallery in Londen) vervaardigen. Rockox was dus een relatie om te onderhouden.

Expo

Het Rockoxhuis, zijn paleisje aan de Keizerstraat, brengt hulde door de vaste opstelling te doorspekken met bruiklenen: een degelijke verdieping. In de zaal met Frans Snijders’ (1579-1657) monumentale Jacht op een everzwijn (1620-30) zijn allerlei jachtattributen, zoals loodzware musketten en hellebaarden (een soort stokwapen), bijeengebracht. Dat zorgt voor een contextuele verdieping van Snijders’ wervelende en originele jachtstuk.

Iets verderop krijgen we, geholpen door een videoreconstructie, een beeld van het waanzinnig kunstarsenaal dat in de Minderbroederskerk gedijde. Het klooster en de kerk werden in 1796 door het Franse Revolutionair Bewind opgeheven. Men installeerde er een kazerne en nog later werd dit het onderkomen van de Academie. In Rubens’ tijd was dit een onvervalste schatkamer. Van Dycks Bewening van christus en twee schilderijen met de beeltenis van Abt Scaglia of Rubens’ De laatste communie van de Heilige Franciscus van Assisi waren er aanwezig. Maar ook Het ongeloof van Thomas, eveneens van Rubens en bedoeld als epitaafstuk voor Rockox en zijn vrouw Adriana, vond men op die plek. Behalve het te grote altaarstuk met Franciscus, zijn deze werken in het Rockoxhuis op de afspraak. Die luxe hebben we aan de renovatie van het KMSKA te danken. De Minderbroederskerk was volgestouwd met plastische kunst, maar ook hun makers vonden er hun laatste rustplaats. Zowel Cornelis Floris de Vriendt, Frans Floris, Snijders als Quellinus werden er begraven.

De wandeling door het leven van Rockox is zeer degelijk opgebouwd, zonder echt swingend te zijn. Waardevol is de dialoog die de vaste stukken met enkele bruiklenen aangaan. In de portrettengalerij is het portretje van Rockox door Van Dyck een eyecatcher, alsook het miniatuurportretje toegeschreven aan Philip Fruytiers (1610-1666), technisch een bravourestukje. Verderop in “de kunstkamer” schittert de bloemenvaas van Osias Beert (ca. 1580-1624) uit de vaste collectie.

Biografie

Kunsthistorici Leen Huet en Jan Grieten schreven naar aanleiding van 450 jaar Rockox een knappe biografie waarin context en kunsthistorisch kader uiteengezet zijn. In een mooie, en altijd duidelijke stijl, brengt men de man en zijn tijd tot leven. Of zoals men zelf oppert: “Kroniekschrijvers beseffen net als de interessantste romanschrijvers dat een leven wel grote lijnen kan volgen, maar zelden aan een hapklare plot gehoorzaamt, een gedachte waarmee elke biograaf vroeg of laat moet worstelen. En over hun eigen onderzoek wordt gesteld dat men: “(…) uiteindelijk beseft dat die enkele krabbels uit het begin een tekening geworden zijn met licht en schaduw, perspectief en doorkijkjes.” Zo is dat.

Nicolaas Rockox 450 jaar
Tot 27/3
Rockoxhuis
Keizerstraat 12
Antwerpen
Website

Leen Huet, Jan Grieten, Nicolaas Rockox 1560-1640. Burgemeester van de Gouden Eeuw, Antwerpen 2010.

Matthias Depoorter