‘Sinds de vluchtelingendeal is Europa minder kritisch voor Turkije’

Turks president Recep Tayyip Erdogan en Europees president Donald Tusk. © belga
Sarah Lamote
Sarah Lamote Correspondent Ankara

Met Turkse Belgen praten over de Turkse politiek ligt gevoelig. Zo blijkt na twee gesprekken in Gentbrugge en Genk. ‘Vandaag hebben veel Turken in Europa het gevoel tussen twee gescheiden ouders te leven. Turkije zegt “gedraag je zo”, en Europa zegt “gedraag je zus”.’

De naam Erdogan wordt minder vaak genoemd dan verwacht en soms fietsen ze handig rond een aantal onderwerpen. De Turkse Belgen die we in Gent en Genk ontmoeten, debatteren met verve maar hebben geen zin in onderlinge ruzie. Bovendien ligt praten over de Turkse politiek gevoelig. De helft heeft liever niet dat hun naam in Knack verschijnt. Hoewel het niet expliciet wordt gezegd, is de angst om met de vinger gewezen te worden binnen de Turks-Belgische gemeenschappen, reëel. Het polariserende klimaat in Turkije leeft duidelijk ook in België.

We gaan twee keer in gesprek. De eerste keer op een regenachtige zondagmiddag in het buurtcentrum KaffieisKaffie in Gentbrugge. Een paar dagen later in een zaaltje in het stadhuis van Genk. Wat denken Turkse Belgen van de relaties tussen de EU en Turkije? Moeten de twee het huwelijksbootje in? Of willen we een andere relatie? En welke rol spelen ze zelf? We gaan van start. Of toch nadat Mehmet* ons met zijn zachte stem en Limburgse tongval heeft gecorrigeerd. ‘Ik ben geen Turkse Belg. Ik ben een Belg met Turkse roots. Het belangrijkste eerst.’

1. Een Turk in Turkije is geen Turk in Europa

De Gentenaren en Limburgers zijn het alvast over één ding eens: een Turk in Turkije is geen Turk in Europa. ‘Turken in België gaan grotendeels akkoord met de praktijken van de Turkse overheid. Dat is anders in Turkije’, zegt Gökhan*, een Gentse dertiger die in de dienstensector werkt. ‘Kijk naar de verkiezingen. In België stemt tachtig procent voor Erdogan, in Turkije vijftig procent.’

Bij Turken leeft de European dream. Maar voor Turken in Europa is Turkije het beste land ter wereld.

Dat percentage klopt ruwweg. Tijdens het referendum over de grondwetswijziging in het voordeel van president Erdogan, telde het jakamp in Turkije 51,2 procent. In België was dat 77,1 procent. Hetzelfde tijdens de presidentsverkiezingen van juni vorig jaar. Toen gaf 73,6 procent van de Belgische Turken die gingen stemmen zijn stem aan Erdogan — net zoals bij het referendum het hoogste percentage in Europa.

Volgens de groep in Genk is er vooral een verschil in de manier waarop naar Europa wordt gekeken. ‘De European dream bestaat nog steeds heel fel in Turkije’, zegt Mehmet, een geëngageerde twintiger met zachte stem.

‘Terwijl er een grote Europese aantrekkingskracht leeft in Turkije, vinden Turken in Europa Turkije net het beste land ter wereld’, zegt Faruk*, een veertiger die bij een multinational werkt. ‘Dat is zeker het geval bij de jongeren. Zelfde generatie, andere mening.’

2. Europa is hypocriet

Ja, Europa is nog steeds het continent van de waarden, al brokkelen die steeds meer af. Ook daar zijn de beide groepen het over eens. ‘Kijk hoe Europa omgaat met Sisi of Salman (de president van Egypte en de kroonprins van Saudi-Arabië, nvdr). Alsof er niets aan de hand is’, zegt Faruk in Genk. ‘Als je echt een continent bent van waarden, dan handel je toch anders?’ Of dat ook opgaat voor Turkije? ‘Ja. Sinds de vluchtelingendeal is Europa veel minder kritisch geworden voor Turkije.’

In relatie met moslimlanden lijken de Europese waarden en normen van veel minder groot belang.

Bijna overal is te horen dat Europa met een dubbele tong spreekt. ‘Als je bij the party wilt horen, moet je er goed uitzien en je aan de regels houden’, zegt Berkay. ‘Maar eenmaal je er bent, mag je je gedragen zoals je wilt.’ De twintigjarige Gentse student heeft naar eigen zeggen ‘eerder een rechts profiel’. Hij heeft zich goed voorbereid. Uit zijn tas haalt hij een blad met een aantal steekwoorden. ‘NAVO’ en ‘G20’, is van een afstand te lezen.

Voor de welbespraakte Gökhan is het duidelijk. Turkije en de EU handelen op basis van eigenbelang. ‘Als puntje bij paaltje komt, schuiven ze hun waarden en normen opzij en doen ze wat hen het best uitkomt.’ Bovendien stelt Europa zich volgens Baris* anders op bij moslimlanden. ‘Dan zijn waarden en normen waar jarenlang voor gevochten is opeens veel minder belangrijk.’ Hoewel Baris de dag van het interview vast, is hij niet minder energiek dan de andere Gentenaren.

De groep in Genk vreest ook een impact op migranten in Europa. ‘Wanneer ik naar het nieuws kijk, ben ik blij dat ik in België woon’, zegt Faruk. ‘Maar als de Europese waarden afbrokkelen, vrees ik dat wij de eerste slachtoffers worden. Net zoals de Joden in de jaren dertig.’

3. Turkse Belgen moeten hun rol spelen

‘Ja, we hebben een belangrijke rol.’ Daar zijn zo goed als alle gesprekspartners het over eens. ‘Als Europeaan én Turk zijn we symbolische ambassadeurs’, zegt Berkay.

Ook Gökhan gelooft in de kracht van de Europese Turken. Al ziet hij het minder rooskleurig dan zijn stadsgenoot. ‘In België stemmen ze op progressieve partijen, maar in Turkije steunen ze het regime van Erdogan. Dat heeft een negatieve invloed op het draagvlak voor Turkije in Europa.’

‘Oei, oei, jij hebt nogal een baard. Straks worden ze bang van jou.’ Na zo’n uitspraak een brugfunctie opnemen is moeilijk.

Ook Orhan, Turks-Koerdische Belg van midden dertig, ziet het niet positief. ‘Wie denkt dat de modernere Europese Turken een vooruitstrevende rol kunnen spelen, vergist zich.’ Orhan kon er niet bij zijn in Genk, maar nam graag digitaal deel aan de discussie. ‘Soms heb ik het gevoel dat de doorsnee Turkse Belg is blijven steken in 1960. Dan kun je politiek natuurlijk niet echt een wezenlijke rol spelen.’ Hoe dat komt? ‘Hun hoofden blijven in Turkije. Sommigen hebben een te romantisch beeld van Turkije. Dat belemmert de sociale, culturele en intellectuele vooruitgang bij de gemiddelde Turkse Belg.’

Baris is naar eigen zeggen ‘milder’. Volgens hem zitten de Turken in België niet altijd in een gemakkelijke rol. ‘Als Turken zich trots en nationalistisch opstellen, worden ze bekeken als extreemrechts en terroristen. Daar moeten we vanaf. De Turkse diaspora moet terug de kans krijgen om op een neutrale en positieve manier een rol te spelen.’

In Genk zijn ze het volmondig eens over hun brugfunctie. ‘Ik doe daar elke dag mijn best voor’, aldus Nuran, een vijftiger uit Limburg die voor de overheid werkt en zich al jaren inzet in het verenigingsleven. ‘Ik ook’, zegt Mehmet. ‘Al is dat niet altijd gemakkelijk. Zo ging ik een week geleden spreken in een school in Limburg en de leerkracht zei tegen mij: ‘Oei oei, jij hebt nogal een baard. Misschien worden de leerlingen wel bang van jou.’

4. Werk samen, ook als het moeilijk gaat

Wat zou een toetreding betekenen voor Turkse Belgen? ‘Veel’, klinkt het. ‘Behalve de versterking van de sociale, culturele en economische banden, zou een volwaardig lidmaatschap ook het gevoel van aanvaarding en gelijkheid vergroten bij Turkse Belgen, zegt Orhan.

In Genk vinden ze goede banden nog belangrijker dan lidmaatschap. ‘Europa mag Turkije nooit loslaten’, zegt Nuran gedecideerd. Nihal, die naast haar zit, knikt. ‘Ik geloof in de goede invloed van Europa’, zegt de energieke veertiger die als educatief medewerkster werkt. ‘Maar vandaag hebben velen het gevoel tussen twee gescheiden ouders te leven. Turkije zegt “gedraag je zo”, en Europa zegt “gedraag je zus”‘. De Genkse groep lacht om de beeldspraak. ‘De nagel op de kop’, klinkt het. ‘Zeker bij de jongeren.’

In Gent benadrukt Berkay dat Turkije Europa veel te bieden heeft. Hij erkent dat Turkije Europa economisch nodig heeft, maar hij vindt ook dat alle grote hedendaagse problemen zoals migratie en ‘de grotendeels mislukte integratie van de moslimbevolking in de EU’, alleen opgelost kunnen worden door te praten en onderhandelen met Turkije, de poort tussen Azië en Europa.

Lidmaatschap zou het gevoel van aanvaarding en gelijkheid vergroten bij Turkse Belgen.

Kan een moslimland ooit lid worden van de EU? ‘Moslims zijn geen homogene groep’, zegt Mehmet. ‘Iedereen beleeft zijn godsdienst op zijn eigen manier. Kijk naar mij. Ik geloof in Allah maar ik ben ook homo, drink alcohol en ga uit. Ik beleef mijn geloof hoe ik dat wil. Maar dat is meestal niet het beeld dat mensen van een moslim hebben.’

En wat vinden ze van de campagne van Manfred Weber? ‘Weber wie?’ klinkt het. De mogelijke opvolger van Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie. Hij zegt dat Turkije fundamenteel anders is dan Europa. ‘Zeer destructief’, zegt Mehmet. Nuran knikt. ‘De verkiezingen zullen op de kap van de migranten gebeuren. Ook de Europese. Ik heb kleinkinderen in België en ik hou soms mijn hart vast.’ De oplossing volgens Mehmet? ‘Erdogan en de voorzitter van de Europese Commissie moeten wat vaker op een positieve manier in beeld komen.’

* Mehmet, Gökhan, Baris en Faruk werden liever niet met hun echte naam genoemd.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content