Wie hoog klimt, kan laag vallen. Dat ondervindt Oostenrijks kanselier Sebastian Kurz.
De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz heeft zich de afgelopen weken weinig populair gemaakt in Europese kringen. In de hoop extra vaccins te bemachtigen is de jongste regeringsleider van de Europese Unie tegen de kar van heel wat collega’s gereden – Duits bondskanselier Angela Merkel op kop. Donderdag kwam het op de Europese top tot een confrontatie.
Verdeelsleutel
Eerst even terug naar juni vorig jaar. De Europese regeringsleiders besluiten om de vaccinatieaankopen op Europees niveau te laten doorgaan. De lidstaten spreken af dat vaccins op basis van het inwonersaantal verdeeld moeten worden. Van die verdeelsleutel kan enkel afgeweken worden wanneer lidstaten bij een bepaalde producent minder bestellen of zelfs helemaal niet meedoen. In dat geval kunnen andere landen de vrijgekomen overschotten voor hun rekening nemen. Logisch gevolg: de laatsten krijgen meer, de eersten minder.
Wanneer de lidstaten vanaf augustus met de producenten beginnen te onderhandelen, heerst er om meerdere redenen wantrouwen ten opzichte van sommige vaccins. Zo rijst er twijfel over de werkzaamheid van de mRNA-technologie van onder meer BioNTech/Pfizer.
Bovendien zien sommige hoofdsteden – vooral de armere in Zuidoost-Europa – meer heil in een goedkope prik van AstraZeneca (€1,78), ten koste van Pfizer (€12,00) en Moderna (€15,25). Enkele lidstaten lieten daarom de duurdere mRNA-vaccins (deels) voor wat ze zijn. Andere sprongen in het gat en besloten de overschotten op te kopen.
‘Bazaar’
Het toeval wil echter dat AstraZeneca de goedkoopste is, geen mRNA-technologie gebruikt én als enige met aanzienlijke opleveringsproblemen kampt. De lidstaten die vooral op de vaccins van het Brits-Zweedse bedrijf hebben ingezet, zijn door dat laatste de klos. Gevolg: wie meer AstraZeneca heeft gekocht, kampt met vertragingen. Wie meer Pfizer heeft gekocht, staat er goed voor.
Zo heeft Nederland tot op heden dubbel zoveel stuks als Kroatië ontvangen. Indien de huidige leveringsevolutie zich de komende maanden doorzet, dan heeft Malta eind juni driemaal meer vaccins per hoofd van de bevolking gekregen dan Bulgarije. Het principe achter de Europese verdeelsleutel – gelijke oplevering voor alle lidstaten – houdt in de praktijk geen stand meer.
Dat komt ervan wanneer je louter voor het thuispubliek anderen beschimpt.
Medio maart ging de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz in het verweer tegen die toevallige ongelijke verdeling. De redenen die hij daarvoor aanhaalt, wekken echter verbazing. Op een persconferentie uitte Kurz beschuldigingen dat er in de zogenaamde Steering Board, het orgaan waarin alle lidstaten de onderhandelingen met de producenten opvolgen, ongure zaken bedisseld worden tussen sommige landen en vaccinproducenten. ‘Er zijn aanwijzingen dat het daar een bazaar is.’ Concrete voorbeelden gaf hij niet.
In een open brief aan voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en Raadsvoorzitter Charles Michel zet hij samen met vier andere landen (Bulgarije, Tsjechië, Slovenië en Letland) zijn boodschap kracht bij. ‘De huidige verdeling van de vaccins gaat in tegen de geest van de Europese solidariteit’, schrijven de vijf ondertekenaars. De Oostenrijkse vertegenwoordiger in de Steering Board hield de eer aan zichzelf en stapte op.
Niet toevallig kondigt Pfizer rond diezelfde periode aan dat het sneller dan verwacht 10 miljoen bijkomende dosissen kan opleveren. Kurz en de andere landen zien hun kans schoon om bijkomende vaccins in de wacht te slepen.
Merkel
Heel wat andere lidstaten reageren ontzet op Kurz’ beweringen. In de eerste plaats omdat Oostenrijk zijn aankopen goed gespreid heeft en geen enorme hinder van de vertragingen bij AstraZeneca ondervindt. Volgens de meest recente cijfers heeft Oostenrijk 17,8 procent van de volwassen bevolking gevaccineerd, terwijl het Europese gemiddelde 16,9 procent bedraagt.
Bovendien heeft Kurz de door hem betwiste verdeelsleutel zelf mee goedgekeurd en heeft ook Oostenrijk een vertegenwoordiger in de Steering Board. Waarom de trom roeren over iets waar je nauwelijks door getroffen wordt? En waarom heeft Wenen de vaccins, die andere landen aan zich voorbij hebben laten gaan, niet gewoon overgenomen?
Onder meer Kroatisch president Andrej Plenkovic meent dat Kurz de bal misslaat, ondanks het feit dat Kroatië aanzienlijk op AstraZeneca heeft ingezet en met vertragingen kampt.
Ook Berlijn reageert weinig opgezet. Duitsland is waarschijnlijk het enige EU-land dat op eigen houtje probleemloos vaccins had kunnen bemachtigen, maar heeft bewust voor Europese solidariteit gekozen. Bovendien was de regering-Merkel een van de weinige uitgesproken pleitbezorgers van de succesvolle mRNA-technologie. ‘Wij hebben van jullie geen lessen over solidariteit nodig’, klinkt het.
De contracten zijn getekend door regeringen en niet door lompe bureaucraten.
De ergernis over de balsturige Kurz zit bij veel andere staatshoofden en regeringsleiders diep. Het is niet de eerste keer dat hij lidstaten tegen de borst stuit. Afgelopen november weigerde Kurz om samen met Frankrijk, Duitsland en Italië de skigebieden te sluiten. Niet veel later ging de epidemiologische situatie in het Alpenland er flink op achteruit en zag ook de naburige Duitse deelstaat Beieren zich tot een lockdown verplicht. De grens met Oostenrijk werd gesloten.
Spijt
Twee weken na Kurz’ manoeuvre is de onvrede nog niet gaan liggen. Naar aanloop van de virtuele Europese top van donderdag dreigde Kurz ermee om elke overeenkomst te blokkeren indien Oostenrijk van de 10 miljoen Pfizer-stuks geen extraatje zou krijgen. Maar zonder akkoord zou het lot gewoon volgens de geijkte verdeelsleutel verspreid worden en de problemen van Bulgarije en co. er niet kleiner op worden.
Waar de lidstaten aanvankelijk begrip toonden en een eenmalige correctie voor de meest getroffen landen wilden overwegen, heeft Kurz’ bruuskheid en toorn die bereidheid in rook doen opgaan. Op de Europese top komt het tot een regelrechte confrontatie. Volgens de Financial Times maakte Merkel haar Oostenrijkse collega diets dat de contracten zijn getekend ‘door de regeringen en niet door lompe bureaucraten’.
Uiteindelijk zijn de 27 lidstaten tot een principeakkoord gekomen over de tien miljoen dosissen van Pfizer. Rekening houdend met de achterstand van sommige landen zullen er hooguit vijf miljoen proportioneel verdeeld worden om de tekorten van de meest getroffen landen deels weg te werken.
Op welke manier dat moet gebeuren, moet door de ambassadeurs van de lidstaten verder worden uitgewerkt. Vast staat echter dat de compensatieregeling niet tot de vijf auteurs van de open brief beperkt blijven. Ook België hoopt bijvoorbeeld aanspraak te kunnen maken op een deel van de prikjes, aldus premier Alexander De Croo.
Dat alles maakt Kurz’ tactiek weinig efficiënt. Aangezien de impact van de AstraZeneca-vertragingen voor het land best meevalt, is het maar de vraag of hij überhaupt op veel bijkomende dosissen mag rekenen. Het is niet ondenkbaar dat Kurz er zelfs minder krijgt dan voorzien, net omdat zijn land er lang niet zo slecht voor staat.
Een Europese diplomaat: ‘De vier andere landen hebben intussen spijt dat ze Kurz hierbij betrokken hebben. Zonder diens uitlatingen zouden ze waarschijnlijk een betere correctie bekomen. Dat komt ervan wanneer je louter voor het thuispubliek anderen beschimpt.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
