Poolse regering legt vrije media op de kapblok: ‘Nog nooit zoveel corruptie in parlement’

Na het gerecht en de lgbtq-gemeenschap richt de Poolse regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ het kanon op de onafhankelijke, kritische media. De grootste private televisiezender TVN is het eerste slachtoffer van een nieuwe mediawet die gisteren met horten en stoten door het parlement is gejaagd.

Amendementen vlogen over en weer, pauzes werden ingelast – volgens critici om twijfelende parlementsleden in het ene of andere kamp te lokken – en toen een eerste stemming geen meerderheid voor de nieuwe mediawet opleverde, werd de stemming vlotjes overgedaan. De meer dan acht uur durende sessie in de Sejm (de Poolse Kamer) van gisteren mag terecht het predicaat ‘Poolse landdag’ opeisen: een wilde, ongeregelde vergadering, zo weet het woordenboek. De kritische nieuwssite Onet.pl stelt het keihard: ‘Nooit eerder zagen we zoveel corruptie in het Poolse parlement.’

Bij een eerste stemming kreeg de wet 227 stemmen voor en 229 tegen. De liberale en linkse oppositie juichte, maar de vreugde was van korte duur: enkele leden van de rebelse partij ‘Kukiz 15’ van ex-rockzanger Pawel Kukiz hadden zich naar eigen zeggen ‘vergist’. Een pleidooi om het hele debat dan maar tot september uit te stellen, viel op een koude steen. Bij een tweede stemming bleken 228 parlementsleden de wet genegen tegenover 216 tegenstemmen en 10 onthoudingen. Voorzitter Jaroslaw Kaczynski van regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ krijgt eens te meer zijn zin: de lex TVN is goedgekeurd.

Lex TVN

Officieel wil de nieuwe mediawet de Poolse pers ‘repoloniseren’. Er zijn immers nogal wat buitenlandse groepen en uitgeverijen actief op de Poolse markt. De nieuwe wet stipuleert dat media in Polen voor maximaal 49 procent mogen leunen op kapitaal van buiten de Europese Economische Ruimte (EER) , dat is de EU plus de bevriende landen Liechtenstein, Noorwegen en Ijsland. Met die 49 procent als drempel zouden investeerders van buiten de EER nooit een controlerende meerderheid van Poolse media kunnen bezitten.

Voor Jaroslaw Kaczynski en de zijnen is dat van groot belang, niet alleen cultureel maar ook politiek. Kaczynski is er heilig van overtuigd dat de meerderheid van de media onterecht kritisch staat tegenover de nationalistische regering. Voormalig ombudsman Adam Bodnar voorspelde al in het voorjaar in Knack dat “de onafhankelijke media de nieuwe slachtoffers van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ zullen worden.’

Het staatsoliebedrijf Orlen met zijn relatief jonge (45) CEO Daniel Obajtek zette een eerste stap. Orlen kocht zich in bij Polska Press, een netwerk van lokale kranten, radiozenders, nieuwssites en magazines zoals ‘De Zondag’. Al die media werden via eigenaar Orlen de facto staatsmedia.

Ook de openbare omroep TVP is een journalistieke cheerleader van de rechtse regering. Het televisiejournaal van half acht biedt één lange litanie van lof voor de regering en vitriool voor de liberale en linkse oppositie. Maar de concullega van TVP, de private zender TVN, is net wel regeringskritisch. De nieuwe mediawet treft TVN midscheeps. De zender is immers eigendom van het Amerikaanse concern Discovery: geld van buiten de EER en dus niet langer welkom in Polen. Discovery staat voor een dilemma: ofwel het eigen kapitaal tot onder de 50 procent laten zakken, ofwel de hele zender verkopen en wegtrekken uit Polen. In beide gevallen oogt de toekomst voor met name het kritische nieuwskanaal TVN24 bleekjes.

Critici menen dan ook dat deze lex TVN tot doel heeft de kritische zender het zwijgen op te leggen. Maar de regering verwijst graag naar andere EU-lidstaten, zoals Frankrijk en Duitsland, waar evenzeer limieten gelden voor buitenlands kapitaal in de media. Ook sterke man Jaroslaw Kaczynski trekt alle registers open: ‘We willen de Poolse media beschermen tegen een vijandelijke overname door Chinees, Russisch of Arabisch kapitaal of zeg maar door een of ander drugsconcern dat in Polen geld wil witwassen.’

Veldslag, geen oorlog

‘Recht en Rechtvaardigheid’ haalt een slag thuis maar de prijs is hoog. De nationalistische partij regeert niet alleen. Ze kon de voorbije jaren rekenen op twee kleine, hondstrouwe coalitiepartners: het zeer rechtse ‘Solidair Polen’ van minister van Justitie Zbigniew Ziobro en het gematigde ‘Overeenstemming’ van vice-premier en minister van Ontwikkeling en Werk Jaroslaw Gowin.

Maar vorig jaar steeg de spanning tussen het machtige ‘Recht en rechtvaardigheid’ en het kleine ‘Overeensteemming’. Gwoin sprak zich uit voor uitstel van de presidentsverkiezingen, tot woede van Kaczynski. Nu uitte Gowin kritiek op de mediawet (en ook op een geplande hervorming van het belastingstelsel dat negatief uitvalt voorondernemers – zijn kiespubliek). Prompt werd hij dinsdag door premier Mateusz Morawiecki uit de regering gezet. De man moest zijn ontslag vernemen via de media.

De premier toonde dan wel zijn tanden tegen de kleine partner, maar ook ‘Recht en Rechtvaardigheid’ komt verzwakt uit de ruzie. De nationalisten zullen voortaan meer dan ooit afhankelijk zijn van onafhankelijke, overlopers, tijdelijke coalities en de goodwill van de extreemrechtse partij ‘Confederatie’. Bij de stemming over de nieuwe mediawet was ‘Confederatie’ zo vriendelijk om zich te onthouden. Bij een rechtsradicale tegenstem zou de wet met amper twee stemmen op overschot zijn aanvaard. De regering staat dus bijzonder wankel. Volgens politieke journalisten gonst het in Warschau dan ook over vervroegde verkiezingen: niet 2023 maar al volgend voorjaar

Amerikaanse furie

Ook internationaal valt de nieuwe wet slecht in met name de Verenigde Staten. De stemming over ‘lex TVN’ was nauwelijks koud of een gebelgde woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken riep de Poolse regering op om ‘haar gehechtheid aan democratische principes en vrije media niet alleen in woorden te belijden maar ook in daden te tonen.’ Die waarschuwing is een regelrechte steunbetuiging aan Discovery, eigenaar van TVN.

De traditioneel warme vriendschapsband met de Amerikanen is in Warschau al eerder bekoeld. Eind vorige maand liet de VS, samen met de Duitse Bondskanselier Merkel, het verzet varen tegen de pijplijn Nord Stream 2, al jarenlang een troetelproject van de Russische president Poetin. Aan die pijplijn wordt nu in kwiek tempo de laatste hand gelegd. Ze loopt van Rusland onder de Baltische Zee door naar Greifswald in Duitsland. Voor Polen en Oekraïne is de pijplijn een doorn in het oog. Beide landen genieten niet mee van Nord Stream 2 en zijn daardoor steeds meer afhankelijk van Russische goodwill inzake energieveiligheid.

Maar Jaroslaw Kaczynski is er de speler niet naar om geen goeie kaarten in handen te houden. Mocht Discovery niet langer investeren in Polen, dan is dat volgens hem geen ramp. Hij zorgt er immers voor dat de relatie met Washington niet helemaal verzuurt. Zo kondigde hij halfweg juli aan dat het Poolse leger een monsterbestelling van 250 Amerikaanse hypermoderne Abrams-tanks koopt. Aan die bestelling kleeft een prijskaartje van 5 miljard euro. Of de Amerikanen zulke contracten op het spel willen zetten voor een tv-zender in Polen? Jarslaw Kaczynski speelt poker op hoog niveau.