Europa stort in, de Wetstraat kibbelt voort

Gezellig samen gewoon doen in het koninkrijk België en de halve republiek Vlaanderen, alsof het buiten niet stormt en ingebeukt wordt op de euro.

En samen met de start van Di Rupo I vond het politieke ‘nieuws’ meteen weer zijn cadans. Flauwe grappen over Maggie De Block, verbaal geweld in de Kamer, verontwaardiging van de oppositie over politieke benoemingen. Gezellig samen gewoon doen in het koninkrijk België en de halve republiek Vlaanderen, alsof het buiten niet stormt en ingebeukt wordt op de euro.
Bijna onder de radar van het grote nieuws door, sijpelt het ene na het andere bericht door over stijgende sociale spanning in eigen land. Bij AB-Inbev werd pas een sociaal akkoord bereikt na stakingen bij alle brouwerijen en depot. Het is een defensief akkoord, waarbij de directie zwaar zal moeten betalen bij eventuele herstructureringen.

Want dat vrezen de bonden: (nog) meer verplaatsing van productie, weg van België, naar Oost-Europa en de VS. Er wordt gestaakt voor een betere cao bij glasproducent AGC, het voormalige Glaverbel. Er zijn onheilstijdingen bij nochtans best hippe bedrijven als TomTom (honderden banen weg, ook een tiental in België) en Mediamarkt-Saturn Benelux (een akkoord werd bereikt over afvloeiingen). Al een beetje meer in het nieuws kwam weer een betoging van de Luikse métallo’s tegen de sluiting van de plaatselijke staalindustrie. En helemaal gênant waren de berichten, allebei op dezelfde dag, over de vereffening van de Gemeentelijke Holding en Arco. Dat is al een meer accurate foto van de staat van het land.

Waar het voor deze regering-Di Rupo binnen de kortste keren op aankomt is a) het fijnstellen van de infrastructuur van de staat (dus de staatshervorming, waarvan de splitsing van BHV de meest symbolische maar uiteindelijk een van de minst essentiële elementen is), en vooral b) België budgettair, economisch en sociaal op koers houden. Dat is bepaald geen sinecure, omdat deze regering van zowat iedereen tegelijk tegenwind krijgt.

Er is voorlopig amper steun van de vakbonden, wel integendeel: die mobiliseren actief tégen het inleveringsbeleid van Di Rupo. Er is tegelijk ook actieve tegenwerking van het bedrijfsleven. Dat Electrabel alle legale middelen gaat uitputten om van de (verhoogde) nucleaire taks af te raken was al bekend. Net zoals Electrabel ook al zijn lobbyisten op scherp heeft staan om te verhinderen dat er ooit een dwingende wettelijke rem komt op de stijging van de energieprijzen. Regeringen hoeven vandaag op niet veel dankbaarheid meer te rekenen.

Electrabel heeft zich jarenlang vetgemest aan de nucleaire rente (de winst die er is omdat de kerncentrales volledig afgeschreven zijn), maar vervolgens wat maatschappelijke solidariteit opbrengen: ho maar. Controle op de energieprijzen is trouwens geen voorbeeld van ‘Electrabelletje pesten’. Het is stilaan en een economische en een sociale noodzaak. De hoge energieprijzen spelen ook de bedrijven parten (het groeiend tekort van de NMBS is er deels door te verklaren), ze versterken de inflatie en stuwen zo de index omhoog. Controle op de energieprijzen is noodzakelijk ter verdediging van het bestaande sociale model.

Maar Electrabel heeft er geen oren naar. Wat is een Franse multinational trouwens gelegen aan het Belgische sociale model? In de Dexia-affaire bleek al dat Parijs niet alleen geen erbarmen had met Brussel, maar dat ze België zonder gêne als een soort wingewest beschouwen waar men brutaler kan optreden dan in Frankrijk zelf. Dat is trouwens nooit anders geweest. Herinnert zich iemand nog de sluiting van Renault, nu al goed vijftien jaar geleden?

Dat stuitend gebrek aan loyauteit herhaalt zich nu de regering Di Rupo een bankentaks aankondigt. Bijna alle banken, de vanuit Frankrijk gecontroleerde grootbank BNP Paribas op kop, willen die taks onverwijld doorrekenen naar de klant. De bevoegde minister Vande Lanotte zegt bovendien niet neen tegen die operatie an sich: hij wil alleen bepaalde bankproducten (met name het hypothecair krediet voor een eerste woning) vrijwaren van te hoge prijsstijgingen. Zo wordt de pil wel bijzonder bitter voor de werknemer: hij betaalt niet alleen ‘zijn’ inleveringen, hij krijgt ook de factuur doorgespeeld die de regering de banken aanrekent.

Duurdere energie, duurdere banken, meer lasten, (ondermeer omdat die banken voordien al beslag hebben gelegd op het overheidsbudget): de vakbonden zouden het voor minder op hun heupen kunnen krijgen. Alleen trokken zij vrijdag niet de straat op om de regering Di Rupo te steunen en te verdedigen tegen tegenstribbelende bedrijven en sectoren die hun deel van de inspanning niet graag leveren. Neen, de vakbonden viseren de regering-Di Rupo zelf, omwille van de inspanningen en inleveringen bij werklozen en kandidaten voor vervroegd of brugpensioen. Dat niet geraakt wordt aan de index en aan de pensioenleeftijd, maar dat men werkt aan een beleid waardoor meer mensen dan tot dichter bij hun 65ste moeten werken: het is te veel voor ACV en ABVV.

Het is een merkwaardige evolutie, en het wijst op de herfsttij van dit politieke model. (En dan hebben we het niet over België versus Vlaanderen: het fenomeen valt ook elders in Europa vast te stellen). In het klassieke na-oorlogse model van welvaartsopbouw stond ‘overleg’ centraal. In België natuurlijk, maar bijvoorbeeld ook in Nederland met zijn geroemde ‘Poldermodel’. Die overlegcultuur werd versterkt door de verzuilde samenleving. Dat was nog zo bij de hogervermelde ‘besparingsregeringen’ van Wilfried Martens in de jaren tachtig. De inleveringen werden toen verdedigd door alle liberale en christendemocratische krachten: niet alleen door ACV-voorzitter Jef Houthuys, die geholpen door geestesgenoten als Lucien Fruru, de sterke man van de christelijke textielbond, ‘zijn’ vakbond strak in de hand hielp. Maar ook door de christelijke en de liberale pers: zelfs in een populaire krant als Het Laatste Nieuws legden de liberale politieke commentatoren dag na dag uit waarom de inleveringen nodig en rechtvaardig waren, en het regeerbeleid goed.

Sinds de jaren tachtig is die georganiseerde steun afgebrokkeld, en vandaag zo goed als verdwenen. De ooit sterk verzuilde pers was de eerste gordel waar de oude partijtrouw verdween. Vandaag is er hoogstens nog sprake van vage sympathieën en antipathieën. En vaak hebben die meer met personen dan partijen te maken. Ooit was dat anders, verdedigde men een politieke koers en een beleid. In de begindagen van paars werd Verhofstadt I nog enthousiast verdedigd door ‘De Morgen’ en het ‘Het Laatste Nieuws’. Acht jaar later, bij het verdwijnen van paars, was ook daarop geen vaste lijn meer te trekken. Welke krant ‘rijdt’ nog consequent voor of tegen een regering met CD&V, sp.a, Open Vld of N-VA? Het is eerder zo dat alle media altijd kritisch zijn voor alle politici – wat tot het kostelijke neveneffect leidde dat alle fans en aanhangers van een partij vinden dat zij te hard worden aangepakt en de anderen altijd te zacht.

Dat zette zich vervolgens door, zelfs tot bij de sociale organisaties. Die desintegratie is vooral duidelijk bij de socialistische familie. Of het nu het Globaal Plan was van Dehaene (doorgevoerd met Willy Claes en Guy Coëme als vicepremiers) of tien jaar later het Generatiepact van Verhofstadt (met Freya Van den Bossche en Laurette Onkelinx als vicepremiers): het ABVV trok fel en hard van leer. En die houding verscherpt slechts. Zelfs het feit dat geen christendemocraat of liberaal maar een socialist de eerste minister is, verandert niets aan de fundamentele attitude: ofwel krijgen wij gelijk, ofwel voeren wij oorlog.

Zo ook nu: zelfs de idee van een ‘algemene staking’ wordt niet vooraf afgewezen. Als Rudy De Leeuw met dit pakket inleveringen reeds een algemene staking overweegt – dat is toch het sterkste legale wapen wat een vakbond heeft – wat gaat hij dan doen als er ooit een regering zich verplicht zal zijn opnieuw een indexsprong te overwegen? En we hebben het dan niet eens nog forsere maatregelen, zoals Europa die zegt te verwachten van België? En dat zijn allemaal hyper-realistische scenario’s, want we staan nog maar aan het begin van een evolutie naar door Duitsland opgelegde en door Europa gecontroleerde budgettaire orthodoxie centraal staan.

Zeker, het is de taak van de vakbonden omdat deze operaties sociaal te bewaken. Zelf pleiten ze voor een nieuw ‘sociaal contract’. Maar in die pleidooien staat vooral wat ze willen behouden, veel minder wat ze willen veranderen, en al helemaal niet welke nieuwe inspanningen ze nodig achten – niet alleen van de overheid of de bedrijven, maar ook van de werkende bevolking. Nochtans is dat net de essentie van een Sociaal Pact: met zijn allen inspanningen leveren om met zijn allen van de welvaart te genieten. Als het ABVV al huilt als bepaalde gunstige pensioenregelingen twee jaar worden opgeschoven, maakt men de marges wel héél klein.

De Morgen-journalist Bart Eeckhout beschreef het resultaat van dit fenomeen onlangs in ‘Het Einde van het Compromis’, waarin hij in kort bestek een bijzonder keurige analyse maakt over de staat van het land. De auteur beperkt zich vooral tot de actoren in politiek en media, maar zijn conclusies vallen zo uit te breiden tot de belangrijke maatschappelijke spelers, vakbonden incluis. Een van Eeckhouts meest provocerende paragrafen is die waar hij de mentaliteit van bepaalde politieke partijen (en hun aanhang, al dan niet actief op twitter, facebook en sites van kranten en tijdschriften) omschreef als “sektarisme als geesteshouding’. Essentieel hierbij, schrijft hij, “is dat je in je principiële positie niet toegeeflijk moet zijn, wat er ook gebeurt. Sektarisme is een instelling die elk compromis hierrond als een rot compromis ziet.”

Eeckhout viseerde ondermeer de N-VA, maar uiteindelijk slaat dit ook op het ABVV. Net zoals Bart De Wever en zijn luitenanten bereidheid tot onderhandelen hebben getoond, zullen Rudy De Leeuw en zijn naaste medewerkers aanschuiven bij elk Sociaal Overleg waarop ze worden uitgenodigd. Maar ze doen dat in een groeiend besef dat de achterban toch niet mee gaat. Dat de achterban zelden akkoord is met ernstige toegeving. Wie rond tafel zit, doet dat vandaag vooral om tegen te houden wat hem niet zint. Wat er ook gebeurt, zoals Eeckhout schrijft: als de Europese Unie uiteen dreigt te spatten, als Griekenland kop onder gaat, als Portugal, Italië en Spanje in schier onmogelijke problemen komen te zitten, toch houden ze het bij eisenbundels ‘as usual’. Het komt niet bij hen op uit te leggen aan hun leden dat zelfs een regering met een socialistische premier wel verplicht is een aantal maatregelen te nemen die ook voor hen pijnlijk zijn. Niet omdat Di Rupo een neoliberaal is of zich laat rollen bij onderhandelingen, maar omdat het Europese sociale model op kraken staat. Maar dat besef is secundair, toch in de communicatie.

Intussen zwijgen de ACV’ers beschaamd over Dexia en Arco. In dat verhaal is geen halt meer aan schaamtelijk gedrag. Vorige week erkende Arco-topvrouw Francine Swiggers in het parlement dat ACW-holding Arco pakketten van hun Dexia-aandelen ter beschikking heeft gesteld van shorters om ermee te speculeren. Tegen Dexia, natuurlijk: Arco had blijkbaar nog geprofiteerd en hielp zo de doodsreutel van de eigen bank een beetje versnellen. Moreel gezag om de ander met de vinger te wijzen zijn ACW en ACV voor jaren kwijt. Als de nieuwe ACV-voorzitter Marc Leemans een beetje verstand en vooral enig inlevingsvermogen heeft, zoekt hij straks een manier om zich te excuseren voor een verleden waarvoor hij zelf geen verantwoordelijkheid draagt, maar die wel aan zijn organisatie kleeft. Tot dan is het ACV niet geplaatst om hoog van de toren te blazen. Tot dan moet men noodgedwongen de megafoon voor vakbondsverklaringen doorgeven aan het ABVV. En daar is men strijdlustiger dan ooit. Ook al omdat de sociale verkiezingen voor de deur staan.

Zo beginnen bepaalde mechanismen zich te herhalen. Nog niet zo lang geleden onderhandelde Rudy De Leeuw met de andere sociale partners een compromis rond een eenheidsstatuut tussen bedienden en arbeiders: het akkoord was nog niet goed rond of een paar socialistische centrales hadden het al afgeschoten. Wat er nu gebeurt met dit regeerakkoord, is het doortrekken van die houding. De vakbonden waren al aan het betogen voor de regering gevormd was. Eerst schieten, dan uitleg vragen: cowboymethoden doen stilaan hun intrede in het sociaal overleg. En natuurlijk doen de vakbondsleiders vervolgens graag verongelijkt, zowel richting pers als richting politici. Wie met iedereen ruzie maakt, houdt inderdaad weinig vrienden over. En vindt op den duur ook geen bondgenoten meer, en zelfs weinig gesprekspartners.

Aan die geesteshouding is trouwens niet alleen de achterban van Rudy De Leeuw debet. Open Vld, daarin gesteund door CD&V, heeft tijdens de regeeronderhandelingen hemel en aarde bewogen om de bezitters van bedrijfswagens toch niet te veel te doen inleveren. Ook dat was geen teken dat men een signaal wil geven aan het hele land, dat de volgende jaren iedereen de broeksriem zal moeten aanhalen. Van de aandeelhouders van Electrabel en Paribas-Fortis tot de modale burger. En als deze regering er en passant in zou slagen om een stuk méér werklozen uit de bijstand te halen, ook al omdat die meer dan nu verplicht zullen worden werk te aanvaarden, dan zullen die ‘armste’ groepen niet alleen inleveren, maar eigenlijk juist flink vooruit gaan. Dat klopt: dat is inderdaad een verhaal van inspanningen.

Maar het zijn geen tijden om bij de pakken te blijven zitten. De internationale context wordt prangende met de dag, en dat zowel monetair, economisch, sociaal als politiek: voor het eerst in jaren zijn er al belangrijke Europese politici die de mogelijkheid tot ‘gewapend conflict’ niet meer helemaal uitsluiten. De binnenlandse politieke verhoudingen waren zelden zo instabiel als nu. Er is nu al geen budgettaire marge meer, en zelfs dat gaat nog verergeren. En terwijl iedereen haast per definitie ’tegen’ is – vanzelfsprekend de parlementaire oppositie, maar ook ABVV, het ACV, Electrabel en de banken, bien étonnés de se retrouver ensemble – moet deze regering intussen beslissingen nemen die voor jaren welvaart en welzijn zullen bepalen. Hoe relatief die begrippen ook zijn, want als straks de Euro uit elkaar spat en we terugvallen op de frank, is dit land in één klap 25 procent armer.

De uitdagingen zijn ontzettend hoog, de problemen en moeilijkheden manifest, de Europese context veronrustend, en stilaan beanstigend. En toch is tegen het nog uiterst bescheiden matigingsbeleid van deze regering de tegenstand zo divers en algemeen, en de steun ervoor disparaat en verbrokkeld. Als de externe factoren nog verslechteren, is de kans groot dat de interne cohesie van dit kabinet snel en zwaar op de proef wordt gesteld, en groeit de mogelijkheid dat deze regering mislukt. De kans op falen is groot, terwijl het eigenlijk geen optie zou mogen zijn.

Walter Pauli