Draagmoederschap: baby’s zonder wettig bestaan zitten vast in Oekraïne

De oorlog in Oekraïne heeft een minder bekend aspect van het land aan het licht gebracht. Oekraïne is in enkele jaren tijd een van de favoriete bestemmingen geworden voor toekomstige ouders die een draagmoeder willen inschakelen. Door het conflict zitten baby’s er nu vast zonder wettig bestaan.

De beelden gingen de wereld rond. Ze tonen twintig pasgeboren baby’s die vastzitten in een schuilkelder in Kiev met enkel uitgeputte vroedvrouwen als gezelschap. Het zijn baby’s met voorlopige namen, die nog nooit het daglicht hebben gezien en die wettelijk niet bestaan. Ze zijn geboren uit buitenlandse ouders die gebruikmaakten van draagmoederschap. Ze werden net voor of net na het begin van het conflict geboren, hebben geen burgerlijke staat, geen nationaliteit, geen officiële ouders en zitten sinds 26 februari vast in hun schuilplaats. Over een paar weken kunnen het er zelfs honderd zijn.

De kinderen uit de video zijn afkomstig uit het centrum BioTexCom, één van de belangrijkste bedrijven die draagmoederschap aanbiedt in Oekraïne, maar in totaal zijn er veertien soortgelijke diensten in het land. Normaal gezien zorgt dat centrum voor het kind totdat de ouders hun baby na de gerechtelijke procedure kunnen ophalen.

De wet vereist immers dat beide ouders in Oekraïne aanwezig zijn om het kind op te halen. Maar sinds het begin van het conflict is de toegang tot het land niet alleen ingewikkeld, maar ook gevaarlijk geworden. Door de pandemie en vervolgens de oorlog hebben veel ouders hun baby’s niet kunnen ophalen of zijn ze niet aan de nodige documenten geraakt om ze te erkennen. De sector verkeert in een absolute crisis en ondertussen worden die baby’s zonder officieel bestaan in crèches of weeshuizen gehouden.

Dat er veel baby’s vastzitten is niet verwonderlijk als je weet dat Oekraïne in slechts enkele jaren tijd is uitgegroeid tot een van de favoriete bestemmingen voor koppels die voor draagmoederschap kiezen. Het is een van de weinige landen ter wereld waar het is toegestaan en bij wet is geregeld. Hoewel het oorspronkelijk was voorbehouden aan gehuwde heteroseksuele koppels die geen kinderen kunnen krijgen, wordt de regel in de praktijk omzeild en maken ook homoseksuele koppels er gebruik van.

Verenigde Staten

Lange tijd waren de Verenigde Staten de belangrijkste bestemming. Er zijn honderden kantoren die aanzienlijke commissies aanrekenen, maar wel ervaring hebben. Daarbij komen nog de juridische kosten voor contracten en de medische kosten, naar Amerikaanse maatstaven (lees: astronomisch, nvdr.). Daarbij komt nog de tijd die ter plaatse wordt besteed aan administratieve zaken (enkele weken). De hele procedure kost gemiddeld tussen 100.000 en 150.000 euro, inclusief gemiddeld 30.000 dollar voor de draagmoeder, en duurt ongeveer twee jaar.

Omwille van de hoge tarieven zoeken sommige ouders een goedkoper alternatief. En een van de opties die de laatste jaren in opkomst is, is Oekraïne, dat bijna de helft van de tarieven aanrekent van de VS, Canada of Mexico, de andere twee landen die vroeger de top drie van ‘draagmoederschapbestemmingen’ aanvulden. In Oekraïne kost het ‘slechts’ 40.000 à 60.000 euro, afhankelijk van de geleverde diensten (een draagmoeder verdient tussen 16.000 en 23.000 euro per zwangerschap). Het is ook minder ver weg. Het enige nadeel is dat het land een minder veilig kader biedt, wat soms voor onaangename verrassingen kan zorgen.

Toch is Oekraïne, vooral sinds 2015, toen Thailand en India met die praktijken voor buitenlanders zijn gestopt, het op één na populairste land voor draagmoederschap geworden, na de VS, die desondanks populair blijven. Naar schatting worden er elk jaar 2.500 tot 3.000 kinderen in Oekraïne geboren voor buitenlandse klanten die in China, de VS of de EU verblijven. Volgens de New York Times zijn op dit moment bijna 500 Oekraïense draagmoeders zwanger voor buitenlandse klanten.

Zijn er ook Belgen betrokken?

Het is zeer moeilijk om daarover informatie te verkrijgen, aangezien er geen wettelijk kader rond bestaat. In se is het beginsel van draagmoederschap eenvoudig, aangezien een vrouw het kind van iemand anders draagt met het doel het haar bij de geboorte te schenken. Deze kwestie roept echter talrijke ethische vragen op (met name munt slaan uit het lichaam van de vrouw en een zekere objectificatie van kinderen) en blijft in de meeste landen zeer gevoelig, in vele andere landen zelfs verboden. België tolereert draagmoederschap, maar voorziet niet in een wettelijk kader. Het is dus noch verboden, noch formeel toegestaan. In de praktijk bevindt het draagmoederschap zich in een grijze zone. Deze vaagheid maakt het weliswaar mogelijk, volgens het beginsel ’toegestaan bij gebrek aan wetgeving’, maar plaatst de toekomstige ouders ook in een kwetsbare positie, aangezien zij geen rechtsbescherming genieten en alles, of bijna alles, geval tot geval wordt bekeken.

Naar schatting vinden er in België tussen 150 en 200 draagmoederschappen per jaar plaats en worden deze voornamelijk uitgevoerd in vier ziekenhuizen (het Citadelle-ziekenhuis in Luik, de universitaire ziekenhuizen van Gent en Antwerpen en het UMC Sint-Pieter in Brussel), aldus de RTBF. Een draagmoeder mag in België niet worden betaald en het is altijd aan de ouders om een vrouw te vinden die bereid is het gratis te doen. Het kan ook verschillende jaren duren voordat een baby die in België via een draagmoeder is geboren, officieel als het kind van beide ouders wordt erkend. De Belgische rechtsonzekerheid geeft de draagmoeder ook de mogelijkheid om op haar beslissing terug te komen en de baby voor zichzelf te houden.

Door de moeilijkheid van de procedure en de vele obstakels wordt 40 procent van de aanvragen die in een Belgisch ziekenhuis worden gedaan, nooit concreet. Ofwel geven de potentiële ouders het op, ofwel wenden ze zich tot een ander land. Het kan dus niet worden uitgesloten dat er zich onder de baby’s die in Oekraïne vastzitten kindjes van Belgische ouders bevinden.

Vertaald door Céline Bouckaert.