‘De tweets van Dries Van Langenhove beginnen op het Zeventigpuntenplan te lijken’

Tom Van Grieken slaagde er in mei in met Vlaams Belang weer verkiezingen te winnen. Maar is de partij onder zijn voorzitterschap ook echt van ideeën veranderd? ‘Het is nog altijd geen partij als alle andere.’

Francesco Vanderjeugd verdedigde vorige maand zijn kandidatuur als voorzitter van de Open VLD in De Afspraak. Hij was het oneens met een heel aantal beslissingen van Gwendolyn Rutten, zoals haar aankondiging — op verkiezingsavond al — dat er geen sprake kon zijn van samenwerking met Vlaams Belang. Vanderjeugd vond dat er minstens gepraat moest worden, ook al zag hij zelf evengoed verschillen tussen VB en zijn partij. ‘Ik heb het programma gelezen’, zei hij tegen Bart Schols, ‘en dan merk je dat die partij over de rol van de vrouw duidelijk nog altijd in een bepaalde richting denkt: de vrouw aan het fornuis. In de teksten gaat het enkel over ‘hem’, nooit over ‘hem of haar’.’

Als nog slechts de persoonlijke voornaamwoorden in het verkiezingsprogramma van Vlaams Belang politici van andere partijen van een mogelijke samenwerking afhouden, is de vernieuwingsoperatie van Tom Van Grieken wel heel erg geslaagd. Vanderjeugd is ook lang niet de enige die nog maar weinig redenen ziet om niet met Vlaams Belang samen te werken, en zelfs verdedigers van het cordon sanitaire lijken soms moeite te hebben om daar de juiste argumenten voor te vinden. Uit een ‘flitspeiling’ die Het Laatste Nieuws een dag na de verkiezingen bekendmaakte, bleek bovendien dat 65 procent van de Vlamingen vindt dat Vlaams Belang gerust mee mag besturen. Maar de indrukwekkendste bocht werd op verkiezingsavond ingezet door Bart De Wever en de N-VA, een partij die het cordon nooit formeel heeft onderschreven. Jarenlang onderwees De Wever Vlaanderen over het verschil — de ‘Chinese Muur’ zelfs — tussen het exclusieve nationalisme van Vlaams Belang en het inclusieve nationalisme van zijn partij, en ook na de gemeenteraadsverkiezingen koos hij er heel bewust voor om in Antwerpen niet met het Belang te onderhandelen. Maar in juni deed de N-VA er dan weer alles aan om de indruk te wekken dat in Vlaanderen enkel de onwil van andere partijen een samenwerking tussen hen en VB in de weg staat. Officieel is de partij dus nog altijd in de running voor een zitje in de Vlaamse regering, en ondertussen werd in de Kamer VB’er Ortwin Depoortere al voorzitter van de commissie Binnenlandse Zaken. Hij is de man die in 2005 Joris Van Severen nog ‘de grootste visionair die de Vlaamse Beweging ooit heeft gekend’ noemde, berichtte Apache.

Vlaams Belang ís zonder de minste twijfel ook veranderd, zeker in vergelijking met de beginperiode met Karel Dillen als voorzitter, of toen tien jaar later het cordon sanitaire werd ingesteld. Het Zeventigpuntenplan uit 1992 is van tafel verdwenen – weliswaar in de la bij Filip Dewinter. (‘Hadden we het Zeventigpuntenplan van Vlaams Blok zaliger maar in de praktijk gebracht’, zei Dewinter in 2016 nog in een debat op VTM.) Maar sinds Tom Van Grieken voorzitter is, wordt overal van een grote vernieuwingsoperatie gesproken. Veel heeft hij daar niet voor hoeven doen: een oprechte breuk met het verleden kwam er nooit en Van Grieken legt nog elk jaar bloemen op het graf van Dillen. Wel verzamelde hij jonge medewerkers om zich heen en loodste hij vooral die nieuwkomers het parlement in.

Minder, minder, minder

Het is nog altijd niet zo heel moeilijk om Vlaams Belangers op racistische opmerkingen te betrappen. Een voorbeeld: Nathalie Dewulf, verkozen in de Kamer, postte kort voor de verkiezingen op Facebook een meme met vier ‘gegronde redenen’ waarom ET beter is dan een Marokkaan. ‘Hij kwam alleen, hij had al een fiets, hij leerde onze taal en hij wilde terug naar huis’, ging de volgens de partijwoordvoerder ‘flauwe mop’ verder. Een tweede voorbeeld: nadat enkele allochtonen in Aalst een anonieme, racistische brief in de bus hadden gekregen, reageerde een heel aantal inwoners van Aalst, onder wie Steven Van Herreweghe, verontwaardigd. Ze deelden Zonder Haat Straat-affiches uit, waarop Vlaams Belang-Aalst reageerde met Zonder Slaag Straat-affiches. Op de bijbehorende cartoon is een jongeman te zien die door bruin gekleurde vuisten in elkaar geslagen wordt, waarmee de racistische briefschrijver enkel in zijn gelijk wordt bevestigd. En een derde voorbeeld: tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen maakte Filip De Man – op 26 mei verkozen als Europarlementslid — zich vrolijk dat de N-VA met Laurent Mutambayi een zwarte lijsttrekker had in Brussel. ‘Molenbeek: de grote kuis kan eindelijk beginnen! De verandering werkt. Echt!’ noteerde hij op Facebook sarcastisch bij een foto van Mutambayi.

Nog eenvoudiger is het om van Filip Dewinter, na Tom Van Grieken nog altijd veruit de invloedrijkste Vlaams Belanger en lijsttrekker voor het Vlaams Parlement in Antwerpen, uitspraken terug te vinden waarmee geen enkele politicus in een andere partij weg zou raken. ‘Deze Go Back-bus stopt wel aan #Brussel-Noord en neemt alle schurft-, malaria- en tbc-migranten mee terug naar hun land van herkomst!’ schreef Dewinter drie weken voor de verkiezingen op Twitter, boven een oudere foto van zo’n busje. Aan het Noordstation zorgden transitmigranten in die dagen voor overlast. ‘Minder, minder, minder’, het enthousiaste antwoord dat militanten van de Nederlandse Partij voor de Vrijheid op Geert Wilders’ vraag gaven of ze meer of minder Marokkanen willen in Nederland, is een leuze geworden die Dewinter nog steeds graag gebruikt. En het was ook Dewinter die een jaar geleden in de Kamer waarschuwde dat een ‘neger’ burgemeester van Antwerpen zou kunnen worden. ‘En over twee generaties zal de burgemeester van Antwerpen een Marokkaan, een Turk of een neger zijn. De immigratie-invasie is een massavernietigingswapen geworden om de identiteit en de culturele eigenheid van ons volk en Europa uit te schakelen’, was het volledige citaat.

En dan is er natuurlijk nog Dries Van Langenhove, die door Tom Van Grieken werd binnengehaald. Verkozen als ‘onafhankelijk’ lijsttrekker in de Kamer voor Vlaams-Brabant, en net voor zijn eedaflegging ook officieel verdacht van inbreuken op de antiracismewet, de negationismewet en de wapenwet. Na verhoor werd hij pas vrijgelaten op voorwaarde dat hij een bezoek bracht aan de Kazerne Dossin in Mechelen. Van Langenhove was als ‘eindbaas’ van Schild & Vrienden verantwoordelijk voor de racistische, antisemitische en misogyne memes die zijn leden postten op online fora als Facebook en Discord. ‘Als je aan het barbecueën bent en de houtskool loopt weg’, staat er bij een foto van een man die met een geweer achter een zwart kindje aan zit. Of: ‘Als je een zwarte baby tegen je oor houdt, kun je de politiesirenes al horen.’ Ook de verwijzingen naar Adolf Hitler en de Holocaust zijn legio. ‘Joodse meisjes oppikken’, staat er bij het beeld van een schop die resten uit een verbrandingsoven opschept.

De meeste memes zijn van het internet geplukt, soms werd er zelf iets in elkaar geknutseld. ‘Wansmakelijke posts’, noemde Tom Van Grieken de berichten destijds op Twitter. Maar zelfs Van Grieken laat zich nog weleens betrappen op een dubieus citaat. Een week na de verkiezingen moest hij in een interview in De Tijd antwoorden op de vaststelling dat op het overwinningsfeest van de partij ‘Eigen volk eerst’, de oude slogan van Vlaams Blok, nog altijd enthousiast werd meegebruld door de achterban. ‘Dat baadt toch in het sfeertje dat mensen met een andere huidskleur er niet bij horen?’ vroeg de krant hem. Van Grieken antwoordde: ‘Sommigen zullen dat zo zien, maar dat Vlaanderen komt nooit meer terug. Het neemt niet weg dat er toch nog een zekere identiteit mag zijn. Vinden we blanken in Zambia de normaalste zaak ter wereld? Nee, dat is een beetje raar. Maar hier moeten we alles de normaalste zaak ter wereld vinden. Ik zeg niet dat iedereen terug moet, maar iedereen heeft zijn plekje op de wereld. Er zal altijd wat overgang zijn, maar je mag je eigen plekje op de wereld toch nog eigen houden?’

Een zwarte man of vrouw in Vlaanderen zal dus altijd ‘een beetje raar’ blijven, want iedereen heeft ‘zijn plekje op de wereld’ – Van Grieken lijkt zijn best te doen om aan de allerkleinsten onder de lezers van De Tijd in kinderlijke bewoordingen uit te leggen wat racisme is.

Heksenjacht

Vijftien jaar nadat Vlaams Blok veroordeeld werd voor racisme en discriminatie, is de kans op een nieuwe veroordeling voor Vlaams Belang klein. In een geschil tussen de koepelorganisatie boek.be en Uitgeverij Egmont, de huisuitgeverij van VB, oordeelde een rechter in 2017 dat nooit bewezen is dat de partij racistisch of discriminerend was, en dat er dus geen reden was om haar een stand op de Boekenbeurs te weigeren.

Dat was voor Van Grieken en de juristen van de partij zelfs het startschot om politici als Groen-voorzitster Meyrem Almaci en PS-politica Laurette Onkelinx aan te klagen omdat zij Vlaams Belang racistisch hadden genoemd. ‘Dat gaat niet zomaar op’, zegt Jogchum Vrielink daarover. Hij is verbonden aan de Université Saint-Louis en gespecialiseerd in discriminatierecht. ‘Zaken als laster en eerroof, waarover het zou gaan, zijn hier niet hard te maken. Zulke processen zijn vooral een intimidatietechniek, die VB heeft afgekeken van politici als Marine Le Pen. Het draait altijd nergens op uit, maar je moet er toch steeds een advocaat op zetten en er werk van maken. De partij hoopt dat mensen bang worden om hen racistisch te noemen.’

Racisme is ook niet per se strafbaar. De voorbije jaren is het zelfs veel moeilijker geworden om een persoon of partij daarvoor veroordeeld te krijgen. ‘Niet lang na de veroordeling van Vlaams Blok heeft het Grondwettelijk Hof in 2004 voor een veel striktere interpretatie gekozen’, legt Vrielink uit. ‘Indirect was dat misschien wel een reactie op dat proces. In de jaren negentig en aan het begin van deze eeuw wilde men Vlaams Blok per se veroordeeld krijgen. De juridische drempel werd daardoor steeds verder verlaagd, en uiteindelijk zijn er zelfs mensen veroordeeld omdat ze – weliswaar gortige – racistische grappen rond hadden gemaild, zoals de Makakkendans, een parodie op de Kabouterdans. Het begon wat te lijken op een heksenjacht, of op z’n minst kon je met de wetgeving destijds alle kanten op. Het is dus goed dat er een beter afgelijnde definitie is gekomen. Maar dat zegt niet veel over de vraag of Vlaams Belang moreel gezien een racistische partij is of niet: ‘racisme’ is niet beperkt tot wat er in de racismewet verboden wordt.’

Vindt Vrielink VB dan een racistische partij? ‘Op zich is dat standpunt nog altijd verdedigbaar, ja. Vlaams Belang is in ieder geval nog altijd geen partij als alle andere. Ze neemt nog altijd partijleden in bescherming van wie allang is aangetoond dat ze over de schreef zijn gegaan; ze haalt er zelfs nog nieuwe binnen, zoals Dries Van Langenhove. Het lijkt me goed verdedigbaar dat een aantal van de memes en uitspraken in de chatgroepen van Schild & Vrienden onder de racisme- of negationismewet voor de rechter kan worden gebracht.’

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck van de Universiteit Antwerpen wil Vlaams Belang niet zomaar als een racistische partij bestempelen, maar er een definitief oordeel over vellen vindt hij moeilijk. ‘Ze spelen een dubbel spel, en ik ben er ook nog niet helemaal uit hoe ik dat moet beoordelen’, vertelt Loobuyck. ‘Enerzijds schuiven ze ‘propere’ gezichten naar voren, anderzijds wordt Filip Dewinter niets in de weg gelegd. Van Langenhove tweette dat jongeren die amok maakten in een zwembad, moesten worden teruggestuurd naar hun herkomstland. Dat begint zelfs weer op het Zeventigpuntenplan te lijken. Vlaams Belang zal er ook niets aan doen om racisten onder hun kiezers van mening te doen veranderen. Op een subtiele manier bevestigt ze die mensen zelfs in hun ideeën, maar de partijmandatarissen weten heel goed waar ze zich aan moeten houden.’

Halalbelasting

Er is natuurlijk één bevolkingsgroep waarover Vlaams Belangers zich ook vandaag niet inhouden, althans niet over de religie die ze aanhangen: de islam. Die godsdienst is in de ogen van de partij misschien wel het grootste gevaar dat Vlaanderen bedreigt. ‘Een deel van de mensen van islamitische afkomst in ons land is allesbehalve extreem. Gelukkig maar’, staat er in het partijprogramma te lezen. Niettemin schat Vlaams Belang dat de helft van alle moslims in België fundamentalistisch is. Het baseert zich daarvoor op onderzoek uit 2015 van Ruud Koopmans aan het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung. (Koopmans bestempelde moslims als fundamentalistisch als ze akkoord gaan met de volgende drie stellingen: ‘Moslims zouden moeten terugkeren naar de wortels van het geloof’, ‘Er is maar één interpretatie van de Koran en elke moslim zou zich daaraan moeten houden’ en ‘De regels van de Koran zijn belangrijker dan de regels van het land waar ik woon.’)

Vlaams Belang wil de ‘islamisering’ van Vlaanderen stoppen. Daartoe moet de erkenning van de islam worden ingetrokken. Dat moet ervoor zorgen dat alle subsidies wegvallen. Ook de buitenlandse financiering van de islam wordt verboden, want de islam moet worden ‘drooggelegd’. In het onderwijs moeten islamitische godsdienstlessen worden afgeschaft, en verder staan alle klassiekers in het programma: hoofddoekenverbod in het onderwijs en bij de overheid, geen aparte zwemuren, geen huwelijksverbintenissen wanneer de bruid of bruidegom de dienstdoende schepen weigert de hand te schudden. Uit de gevangenissen wil Vlaams Belang de islam helemaal bannen. ‘Uitbouw van een terugkeerbeleid voor moslims die willen leven volgens de islamitische voorschriften en niet bereid zijn zich aan te passen aan onze Vlaams-Europese publieke cultuur’, is het sluitstuk van de strijd tegen de islam – pardon, de islamisering. Of dat over die helft van ‘fundamentalistische’ moslims gaat, wordt nergens duidelijk gemaakt.

Filip Dewinter gaat ook hier nog enkele stappen verder. Voor de verkiezingen bracht hij het pamflet 732 uit. Dat jaartal verwijst naar de slag bij Poitiers, waar Karel Martel het leger van emir Abdul Rahman versloeg. Daarmee werd de verspreiding van de islam in Europa een halt toegeroepen. Dewinter sluit zijn pamflet af met twintig voorstellen waarmee hij eenzelfde effect beoogt. Zo pleit hij voor een extra belasting op halalvoedsel, een verbod op minaretten en een bouwstop voor nieuwe moskeeën. Dewinter wil net als de Amerikaanse president Donald Trump een immigratiestop voor moslims, oftewel voor alle personen uit de lidstaten van de Organization of Islamic Cooperation. Daarmee vertegenwoordigt hij allerminst een afstervende vleugel van de partij. Sam van Rooy, die hem als fractieleider in de Antwerpse gemeenteraad zal opvolgen en nu ook verkozen is in het Vlaams Parlement, is minstens even radicaal. ‘De islam moet worden beschouwd en behandeld zoals het nationaalsocialisme (en het communisme), namelijk als een ongewenste totalitaire religieuze ideologie, die géén vrijheid (van religie) verdient’, schreef hij in Voor vrijheid, dus tegen islamisering, zijn vorig jaar verschenen boek over de islam. Net als Van Langenhove vond ook Van Rooy dat jongeren die overlast veroorzaken in zwembaden, moeten worden teruggestuurd en ‘in de Middellandse Zee’ gaan zwemmen.

‘Volgens de criteria van het recht is de islam onbetwistbaar een religie’, zegt Jogchum Vrielink daarover. ‘De redenering dat de islam louter een ‘ideologie’ is, en dus geen religie, is copy-paste van Geert Wilders. Vlaams Belang bedenkt eigenlijk heel weinig zelf, het meeste van wat ze zeggen is een doorslagje van wat in andere Europese landen is verzonnen. Vlaams Belang is ook pas over de islam begonnen toen de partij doorhad dat zoiets beter aan de man te brengen is dan het pure racisme van vroeger. En dat je er juridisch ook minder snel mee in de problemen komt.’

Een andere verdedigingslijn die Vlaams Belang afkeek van Geert Wilders is dat de partij het niet over moslims zegt te hebben, maar altijd over de islam. Vrielink: ‘Ik vind het zelf ook goed dat dat juridisch anders benaderd wordt. Voor moslims maakt het wellicht weinig verschil of iemand zegt dat alle moslims idioten zijn of dat hij beweert dat de islam een idioot geloof is, maar juridisch is het verschil relevant. In het laatste geval bekritiseer je een ideeënstelsel, en daarvoor moet de expressievrijheid het ruimst zijn. Moslims zullen zich misschien gekwetst voelen, maar dat is helaas de prijs die je betaalt om in een democratie te leven.’

‘Vlaams Belang mág pleiten voor de intrekking van de erkenning van de islam’, vindt Loobuyck. ‘Ik zie daar alleen geen goede argumenten voor, tenzij men geen enkele levensbeschouwing meer wil erkennen. Maar Vlaams Belang wil ook moskeeën sluiten, en dat gaat echt niet zomaar. Zelfs zo’n verbod op minaretten zou hier waarschijnlijk meteen worden tegengehouden door het Grondwettelijk Hof of de Raad van State. De partij baseert zich veel te veel op de fundamentalistische strekking van de islam. De meeste moslims zijn uiteraard geen fascisten en proberen hun leven hier te leiden binnen onze westerse samenleving.’

Migratiestop

Misschien nog wel belangrijker dan de islamkritiek van de partij was tijdens de verkiezingscampagne haar pleidooi voor een migratiestop. Terwijl het Zeventigpuntenplan ervoor moest zorgen dat alle vreemdelingen op termijn het land weer verlieten, pleit Vlaams Belang er nu voor om op zijn minst niemand meer binnen te laten. Het verkiezingsprogramma had ook nog altijd een hoofdstuk ‘Vreemdelingencriminaliteit stoppen’, maar migratie wordt tegenwoordig ook gekoppeld aan meer mondaine problemen als de almaar langer wordende files en de schaarser wordende open ruimte in Vlaanderen. In de ogen van Vlaams Belangers heeft Theo Francken (N-VA) als staatssecretaris voor Asiel en Migratie duidelijk veel te weinig zijn best gedaan, maar zelf beseffen ze ook wel dat zo’n absolute migratiestop weinig realistisch is. De partij doet daarom voorstellen om het systeem in ieder geval strenger te maken. Onze sociale zekerheid wordt pas helemaal toegankelijk voor nieuwkomers die acht jaar legaal in het land verblijven en drie jaar hebben bijgedragen, asielzoekers worden ondergebracht in gesloten centra terwijl hun procedure loopt, dringende medische hulp voor illegalen moet gekoppeld worden aan repatriëring, en huwelijksmigratie wordt zo goed als onmogelijk gemaakt.

‘Zo’n plan als een totale migratiestop stoot onvermijdelijk op internationale verdragen en conventies’, oordeelt Jogchum Vrielink. ‘Als Vlaams Belang dat echt zou proberen uit te voeren, botst ze waarschijnlijk op dezelfde grenzen als Theo Francken.’ Is haar programma ook in conflict met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)? Dat was oorspronkelijk de reden om een cordon sanitaire rond de partij te leggen. ‘Vlaams Belangers weten heel goed wat kan en niet kan’, zegt Vrielink. ‘De partijfinanciering kan worden ingetrokken als partijprogramma’s artikels van het EVRM schenden, dus minstens cosmetisch heeft de partij er ondertussen voor gezorgd dat haar weinig tot niets meer aangewreven kan worden. Persoonlijk vind ik overigens ook dat het EVRM, net als de Grondwet, onderwerp van politieke discussie moet kunnen zijn. De houding van een partij tegenover zulke documenten kan zeker een reden zijn om er niet mee te willen samenwerken, maar het zou geen argument mogen zijn om haar te verbieden. Een partij verbieden heeft hoe dan ook weinig zin, zeker in België, waar de meeste partijen geen rechtspersoonlijkheid hebben: twee minuten later wordt er een nieuwe opgericht en kan de procedure van vooraf aan beginnen.’

‘Een partij die een acuut gevaar vormt voor de democratie moet wel verboden kunnen worden, maar dat is Vlaams Belang vandaag niet’, vindt Patrick Loobuyck. ‘Ik heb het ook wat gehad met de verontwaardiging over het succes van Vlaams Belang, zeker van andere politici. Het is hun schuld en verantwoordelijkheid dat die partij heeft gewonnen. Zij moeten ervoor zorgen dat ze die kiezers terugwinnen en dat ze een beter verhaal hebben dan het VB van Tom Van Grieken. Zwelgen in morele verontwaardiging zal daarbij niet helpen.’