De menopauze wordt irrelevant

De wetenschap sleutelt aan methodes om de biologische klok van vrouwen stil te leggen.

De mens is de enige diersoort in de wereld die erin slaagt het darwiniaanse principe van natuurlijke selectie uit te schakelen. Wij slepen er bijna alles door wat de natuur zou elimineren en houden dat vervolgens zo lang mogelijk in leven, bij gratie van geneeskunde en andere technologische ontwikkelingen.

Zo hebben wij sinds een halve eeuw efficiënte anticonceptie, waardoor de vrouw voor het eerst in de lange geschiedenis van de mensheid aan actieve zelfontplooiing kan doen. Vroeger was ze ofwel zwanger ofwel zogend (of onvruchtbaar), maar nu is ze baas in eigen buik. Het gevolg is dat veel vrouwen het moment dat ze moeder willen worden, uitstellen.

Dat heeft geleid tot een biologische paradox, waar wetenschappers zich het hoofd over breken. In onze Westerse maatschappij beschikken wij over de economische slagkracht om, bijvoorbeeld, tien kinderen per gezin groot te brengen, wat biologisch begrijpbaar zou zijn, aangezien alles in de natuur draait om het voortplanten van de eigen genen naar de volgende generaties. Toch blijven wij steken op gemiddeld minder dan twee kinderen per gezin – lichtjes onder het niveau dat nodig is om een populatie op peil te houden.

Ongetwijfeld heeft dat mee te maken met het gegeven dat er tegenwoordig meer in de kinderen moet worden geïnvesteerd dan vroeger, dat de ouders er steeds meer verantwoordelijk voor zijn (vroeger kwamen kleuters dikwijls in de groep terecht), en dat kinderen steeds meer moeten leren om het er in onze comfortabele, maar moeilijke maatschappij goed vanaf te kunnen brengen.

Toch lijkt dat wat mager als argument ter verklaring van de tanende geboortecijfers. Een wat krachtiger optie is groepselectie: het door evolutiebiologen lang verguisde selectiemechanisme dat impliceert dat mensen soms dingen doen die in hun eigen nadeel zijn (of op zijn minst niet in hun voordeel), maar wel in het voordeel van de groep waarvan ze deel uitmaken. Als er in periodes met een bevolkingsexplosie een soort automatische rem op de voortplanting komt, kan dat gunstig zijn voor de groep, want dan is er minder druk op de volgende generaties. Misschien zijn wij vanuit biologisch standpunt bekeken meer bezorgd om onze kinderen en kleinkinderen dan blijkt uit de magere inspanningen die veel mensen leveren om het milieu voor de toekomstige generaties gezond te houden.

Het stoppen van de biologische klok van de vrouw kadert in de inspanningen van de mensheid om volledige controle op de voortplanting te krijgen. Er is een techniek in ontwikkeling, die nu al gebruikt wordt om vrouwen die aan kanker lijden de kans te geven om later moeder te worden: één van de eierstokken wordt operatief verwijderd, ingevroren en later weer ingeplant. Een relatief eenvoudige ingreep die geen zware hormoonbehandelingen vereist, en die het verouderen van de eierstok stopt tot hij weer wordt ingeplant.

Zoals meestal het geval is, wordt overwogen om deze techniek ook aan gezonde vrouwen aan te bieden, waardoor die hun beslissing over al dan niet moederschap nog verder voor zich uit kunnen schuiven, tot zelfs na hun menopauze. Hun biologische klok wordt letterlijk gestopt. Nu wordt een vrouw die de veertig nadert, onder druk gezet om zwanger te worden als ze eraan twijfelt of ze al dan niet kinderen wil. Nog langer wachten betekent een risico op kinderloos achterblijven.

Het verwijderen en bewaren van een eierstok neemt de druk op die beslissing weg, en geeft vrouwen nog meer ruimte om het moederschap uit te stellen. De kans op een succesvolle ingreep is momenteel niet hoger dan één op drie pogingen, maar dat zal ongetwijfeld verhogen als wetenschappers de techniek perfectioneren.

Ondertussen mag de maatschappij nadenken over de ethische kwesties die aan deze – onvermijdelijke – ingreep verbonden zijn. Zoals de vraag of oudere vrouwen wel geschikt zijn als moeder. Waarschijnlijk wel, aangezien ze hun moederschap meestal uitstellen om een professionele loopbaan uit te bouwen. Hoe ouder ze worden, hoe meer die professionele druk wegvalt. Mannen zijn om die reden dikwijls betere grootvaders dan vaders.

Interessant is dat demografen ervan uitgaan dat het stoppen van de biologische klok ertoe zal leiden dat er minder vrouwen op oudere leeftijd kinderen zullen krijgen, omdat er minder paniekbeslissingen rond de leeftijd van veertig jaar genomen zullen worden. Onszelf loskoppelen van onze biologie impliceert blijkbaar bijna per definitie dat er minder kinderen geboren worden. In het licht van de gigantische greep die wij op onze wereld hebben, is dat toe te juichen.

Dirk Draulans