‘Gouden oogsten’ van Jan T. Gross zorgt voor beroering in Polen

Een boek over antisemitisme tijdens de Tweede Wereldoorlog in Polen is erg controversieel.

Binnenkort verschijnt bij de liberaal-katholieke uitgeverij ‘Znak’ (‘Teken’) in Krakau een nieuwe studie van Jan T. Gross (‘Buren’, ‘Angst’) en zijn echtgenote Irena Grudzinska-Gross. In ‘Zlote zniwa’ (‘Gouden oogsten’) onderzoeken de auteurs in welke mate de Poolse bevolking tijdens de Duitse bezetting van Polen aan de Holocaust heeft meegewerkt. Zoals de vorige boeken van Gross zet ook deze studie, waarvan fragmenten in de pers verschenen, nu al voor kwaad bloed in Polen. Op het internet lopen haatcampagnes tegen de auteurs die verweten wordt dat ze het brein van de jonge Polen vergiftigen.

De auteurs van het essay, dat honderd pagina’s telt en in een oplage van 50.000 exemplaren verschijnt, gaan ervan uit dat zowat 200.000 Joden voor en tijdens de transporten naar de kampen konden vluchten. Maar ook van hen overleefde slechts ongeveer een kwart. Gross en zijn coauteur vragen zich af op welke manier deze Joden omgekomen zijn.

Hebzucht was het voornaamste motief om Joden te doden, aldus de Poolse historica Alina Skibinska, die in een interview de studie van Gross verwelkomt als een belangrijke bijdrage tot een verzwegen thema. Skibinska voert verzachtende omstandigheden aan: de Poolse plattelandsbevolking was erg arm en ongecultiveerd. Er waren ook wel boeren die de Joden wilden verbergen, maar die konden vaak de psychische druk niet aan. De Duitse bezetting duurde langer dan verwacht.

Enkele Poolse historici noemen de getallen van Gross overdreven. Ze beweren dat Polen weer eens door de drek wordt gehaald en hebben een oproep gedaan om de uitgeverij, die ook de schriften van Johannes-Paulus II uitgeeft, te boycotten.

Op de Poolse televisie werd ‘Gouden oogsten’ van Gross al afgedaan als een anti-Pools pamflet dat het imago van het land in de hele wereld schaadt. Ier is nu ook onenigheid bij uitgeverij ‘Znak’. De directrice van ‘Znak’, Danuta Skóra, heeft zich al bij de Polen verontschuldigd voor een boek dat ze zelf uitgeeft en dat nog niet eens verschenen is. Ze zei te hopen dat er snel een beter boek komt. Maar Henryk Wo?niakowski, de voorzitter van de raad van bestuur van de uitgeverij, verdedigt de schrijvers van het controversiële boek. ‘Znak’ zal later ook de kritische reacties op het essay van het echtpaar Gross in boekvorm publiceren. ‘Gouden oogsten’ verschijnt op 10 maart .

Piet de Moor